Znaczenie Sektora MSP dla Polskiej Gospodarki

Znaczenie Sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw (MSP) dla Polskiej Gospodarki

• Charakterystyka sektora MSP:
  • Grupa heterogeniczna (usługi, przemysł rolny, wytwórczy, handel).
  • Siła napędowa gospodarek.
  • Około 95% wszystkich instytucji (OECD).
  • Zapewniają ok. 70% miejsc pracy (OECD).
• Kryteria klasyfikacji przedsiębiorstw:
  • Ilościowe.
  • Jakościowe.
  • Mieszane.

Pojęcie Małego Przedsiębiorstwa

• Klasyfikacja oparta na kryteriach ilościowych:
  • Powszechne kryterium: liczba zatrudnionych.
  • Zróżnicowane progi w krajach:
    • Belgia, Szwajcaria, Szwecja: średnie do 50 osób, duże od 50.
    • Dania, Norwegia: małe do 20 osób.
    • USA: małe do 100, średnie do 999, duże od 1000.
• Zalety kryteriów ilościowych:
  • Mierzalność.
  • Obiektywizm.
  • Możliwość porównań.
• Inne kryteria ilościowe:
  • Suma bilansowa.
  • Wielkość obrotów rocznych.
  • Rzadziej: wartość majątku trwałego, dochód roczny netto, czas działania.
• Klasyfikacja KE (Komisji Europejskiej) dla drobnej wytwórczości:
  • Mini: do 9 pracowników, obroty do 2 mln €, aktywa do 2 mln €.
  • Małe: do 49 pracowników, obroty do 10 mln €, aktywa do 10 mln €.
  • Średnie: do 249 pracowników, obroty do 50 mln €, aktywa do 43 mln €.
  • Warunek: niezależność – jednostka nie może być zależna w stopniu większym niż 25% od podmiotów spoza MSP.
• Klasyfikacja w Polsce (do 2018 r.):
  • Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej ( \S 104, 105, 106
  • Kryteria: liczba pracowników, roczny obrót netto, suma bilansowa aktywów.

Klasyfikacja Przedsiębiorstw w Polsce (Aktualna)

• Konstytucja Biznesu (od 30 kwietnia 2018 r.):
  • Kryteria: liczba pracowników, roczny obrót netto, suma bilansowa aktywów.
  • Mikro: do 9 pracowników, obroty do 2 mln €, aktywa do 2 mln €.
  • Małe: do 49 pracowników, obroty do 10 mln €, aktywa do 10 mln € (nie będąc mikro).
  • Średnie: do 249 pracowników, obroty do 50 mln €, aktywa do 43 mln € (nie będąc mikro ani małym).
• Definicja mikroprzedsiębiorcy:
  • Mniej niż 10 pracowników.
  • Obrót netto ≤ 2 mln € LUB suma aktywów ≤ 2 mln €.
• Klasyfikacja GUS:
  • Podmioty gospodarki narodowej (bez osób fizycznych prowadzących wyłącznie indywidualne gospodarstwa rolne).
  • Kryterium: liczba pracowników (0-9, 10-49, 50-249, 250-999, 1000+).
• Małe przedsiębiorstwa w Ustawie o rachunkowości:
  • Upoważnienie do sporządzania sprawozdań finansowych w formie uproszczonej (art. 50, pkt. 2).
  • Kryteria:
    • ≤ 50 zatrudnionych.
    • Aktywa ≤ 2 mln €.
    • Przychody netto ≤ 4 mln €.

Niedostatki Kryteriów Ilościowych

• Zatrudnienie, obroty, aktywa mogą wskazywać na różne klasy.
• Nie oddają cech firmy wpływających na powodzenie działalności.

Kryteria Jakościowe

• Zdominowanie firmy przez przedsiębiorcę.
• Osobiste kontakty z dostawcami, kooperantami, klientami.
• Dostosowanie produkcji do życzeń klientów.
• Niesformalizowana struktura i elastyczny podział pracy.
• Ścisłe, niesformalizowane kontakty kierownictwa z załogą.
• Elastyczność i szybkość reagowania na zmiany.
• Specyficzna gospodarka finansowa (fundusze właściciela).
• Mały udział w rynku, skupienie na rynku lokalnym.
• Jednorodność produkcji lub słaba dywersyfikacja.
• Pełna samodzielność decyzyjna, ekonomiczna, prawna.

Liczba Przedsiębiorstw w Polsce

• Systematyczny wzrost liczby przedsiębiorstw.
• W 2022 r.: ok. 2,35 mln aktywnych niefinansowych (wzrost z 1,86 mln w 2008 r.).
• Wzrost o 32,6% w latach 2013-2022.
• Wpływ Pandemii Covid-19:
  • Recesja, zmiany w funkcjonowaniu firm, zachwianie rynkiem pracy.
  • Ograniczenia działalności, praca zdalna, zaburzenia dostaw, brak kontaktu z klientami.
  • Część firm upadła, inne rozwijają się prężnie.
  • Zdolność adaptacyjna i otwartość na nowe technologie kluczowe.
  • Transformacja cyfrowa przyspieszona.
  • Przejście na kanały on-line niezbędne do utrzymania relacji z klientami.
  • Innowacje i e-commerce kluczem do sukcesu.

Struktura Przedsiębiorstw w Polsce

• Sektor MSP stanowi 99,8% przedsiębiorstw.
• Mikroprzedsiębiorstwa: 97,2% (2,3 mln).
• Małe: 2,1% (48,2 tys.).
• Średnie: 0,6% (14,3 tys.).
• Duże: 0,2% (3,8 tys.).
• Struktura branżowa MSP odpowiada strukturze całego sektora firm.
• Liczba przedsiębiorstw ze względu na klasę wielkości:
  • Niewielkie wahania udziału poszczególnych grup w ostatnich 10 latach.
  • Wzrost udziału mikroprzedsiębiorstw, spadek udziału małych i średnich (2013-2022).
• Struktura mikroprzedsiębiorstw (2022 r.):
  • 87,6% to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.
  • 12,4% to osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej.

Udział MSP w Tworzeniu PKB

• Przedsiębiorstwa tworzą ponad 2/3 PKB (67,9%).
• MSP generują 45,3% PKB.
• Mikroprzedsiębiorstwa: ok. 28,2% PKB.
• Duże firmy: 22,6% PKB.
• Produktywność rośnie, szczególnie w średnich i małych firmach.
• Spadek udziału przedsiębiorstw w PKB w 2021 r. (67,9% vs. 71,6% w 2020 r.) - prawdopodobnie efekt pandemii.
• W MSP największy wkład ma sektor Usług, w dużych firmach – Przemysł.

Analiza Udziału w PKB ze Względu na Sektor Gospodarki

• Istotne różnice między dużymi przedsiębiorstwami a MSP.
  • Usługi: 44,9% (MSP) vs. 27,2% (duże firmy).
  • Handel: 24,2% (MSP) vs. 14,1% (duże firmy).
  • Przemysł: 19,6% (MSP) vs. 56,7% (duże firmy).
  • Budownictwo: 11,2% (MSP) vs. 2,3% (duże firmy).

Struktura MSP w Polsce Według Obszaru Działalności

• Usługi i Handel: 75,2% MSP.
  • Usługi: 55,2% MSP.
  • Handel: 20,0% MSP.
  • Budownictwo: 15,5% MSP.
  • Przemysł: 9,3% MSP.
• Duże firmy:
  • Przemysł: 50,3% dużych firm.
  • Usługi: 32,9% dużych firm.
  • Handel: 13,6% dużych firm.
  • Budownictwo: 3,1% dużych firm.

Liczba Przedsiębiorstw Nowo Powstałych i Zlikwidowanych

• Liczba nowo powstałych > liczba zlikwidowanych.
• 2023: 385 tys. nowych, 225 tys. wykreślonych.
• Liczba nowo powstałych na podobnym poziomie co w 2022.
• Wahania liczby wyrejestrowanych (2018-2023).
• Działy gospodarki o największej liczbie nowych firm w 2023:
  • Budownictwo (18,2%).
  • Handel i naprawa pojazdów samochodowych (15,3%).
  • Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (11,0%).
  • Informacja i komunikacja (9,2%).
  • Pozostała działalność usługowa (6,8%).
  • Przetwórstwo przemysłowe (6,5%).
• Działy gospodarki o największej liczbie wykreślonych firm:
  • Handel i naprawa pojazdów samochodowych (23,5%).
  • Budownictwo (18,7%).
  • Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (8,9%).
  • Przetwórstwo przemysłowe (8,5%).
• Większość nowo powstałych firm to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (78,6%).

Przeżywalność Przedsiębiorstw

• Najwięcej firm upada w 1. roku działalności.
• 2022: 1. rok działalności przeżyła połowa firm założonych w 2021 r.
• Inwestycje w rzeczowe aktywa trwałe w 1. roku: 17% podmiotów (źródło: środki własne (72,5%), kredyty/pożyczki krajowe (10,4%), środki z zagranicy (3,8%)).
• Większość firm powstałych w 2022 r. osiągnęło zysk (80,7%).
• Wskaźnik przeżycia 1. roku: 67,0% (200 856 z 299 714 firm powstałych w 2022 r. aktywnych w 2023 r.).
• Wskaźnik przeżycia rośnie w kolejnych latach (np. dla firm powstałych w 2018 r., wskaźnik przeżycia 5. roku (2023/2022) wyniósł 92,4%).
• Wyższa przeżywalność osób prawnych niż fizycznych (68,5% vs. 58,7%).
• Wyższa przeżywalność firm zatrudniających pracowników najemnych (68,3% vs. 66,4%).
• Najwyższe wskaźniki przeżycia 1. roku (2022):
  • Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (78,1%).
  • Informacja i komunikacja (75,2%).
  • Opieka zdrowotna i pomoc społeczna (74,2%).
• Najniższe wskaźniki przeżycia 1. roku (2022):
  • Obsługa rynku nieruchomości (28,2%).
  • Zakwaterowanie i gastronomia (56,7%).
  • Pozostała działalność usługowa (59,4%).
• Przeżywalność w układzie wojewódzkim:
  • Najwyższa: małopolskie (81,8%), podlaskie (75,5%).
  • Najniższa: łódzkie (48,2%), lubuskie (48,8%).
• Przeciętna liczba pracujących w firmie powstałej w 2022 r. (rok po utworzeniu): 1,9 osoby.
• Miesięczne wynagrodzenie brutto: 4,6 tys. zł.

Przeżywalność a Obsługiwany Rynek

• 44% firm, które przetrwały 5 lat, działa na rynku lokalnym.
• 29% - na rynku krajowym.
• 13,9% - na rynku regionalnym.
• 13,1% - na rynku międzynarodowym.
• Przeciętna liczba pracujących w firmie powstałej w 2018 r. (5 lat po utworzeniu): 3,9 osoby.
• Miesięczne wynagrodzenie brutto: 5,9 tys. zł.
• Zysk osiągnęło 87,6% firm powstałych w 2018 r. i aktywnych w 2023 r.
• 69,2% firm powstałych w 2018 r. nie napotkało trudności w 2023 r.
• Trudności popytowe i podażowe: 22,8% firm.
• Trudności popytowe: 1,2% firm.
• Trudności podażowe: 6,7% firm.
• Najczęściej wskazywane trudności:
  • Popytowe: niewystarczające środki klientów, zbyt duża konkurencja.
  • Podażowe: wysokie obciążenia na rzecz budżetu państwa, wysokie pozapłacowe koszty pracy, niejasne/niestabilne przepisy prawne.

Wykorzystanie Technologii ICT w Polskich Przedsiębiorstwach

• 98% firm ma szerokopasmowy dostęp do Internetu.
• Co drugi pracownik ma dostęp do Internetu.
• Własną stronę internetową ma 2/3 firm (duże firmy - 9/10).
• Media społecznościowe: 47,6% firm.
• Reklama w Internecie: 20% firm (duże firmy - 34,1%, małe - 18,2%).
• Otwarte dane publiczne: 14,6% firm.
• Analityka danych: 18% firm.
• Sprzedaż przez sieci komputerowe: 18% firm.
• Sztuczna inteligencja: 3,7% firm (duże firmy - 24,4%, małe - 2,2%).

Znaczenie MSP dla Gospodarki

• Podstawa demokratycznego porządku społeczno-ekonomicznego (P. Drucker).
• "Sól gospodarki rynkowej".
• Dominują w większości gospodarek rynkowych.
• Wpływ na gospodarkę: makroekonomiczny, zatrudnienia, innowacyjności, ekologii, stabilizacji, decentralizacji, intensyfikacji wykorzystania kapitałów.

Zatrudnienie

• Liczba pracujących w sektorze przedsiębiorstw > 10,3 mln (2022).
• Ponad 2/3 zatrudnionych pracuje w MSP.
• Duży udział w tworzeniu nowych miejsc pracy (6,9 mln osób w MSP w 2022 r. - 68% ogółu).
  • Mikrofirmy: > 4,4 mln osób (43%).
  • Małe firmy: > 1,0 mln osób.
  • Duże firmy: niemal 3,4 mln osób (32%).
• Tworzenie miejsc pracy tańsze w MSP.
• Znaczący udział w szkoleniach.
• MSP zlokalizowane w małych ośrodkach (obniżanie bezrobocia).
• Małe firmy = wzrost samozatrudnienia.
• Przeciętna wielkość przedsiębiorstwa w Polsce maleje (4,4 pracujących i 3,0 zatrudnionych w 2022 r.).

Pracujący Według Statusu Zatrudnienia

• Odsetek pracujących na własny rachunek stabilny (niemal 18%).
• Udział pracodawców stabilny (> 20% pracujących na własny rachunek).
• Udział pomagających bezpłatnie członków rodzin nieznacznie zmalał (z 2,5% do ok. 2%).
• Struktura zatrudnienia (2022):
  • Usługi: niemal 40% osób.
  • Przemysł: 29,1% osób.
  • Handel: 21,6% osób.
  • Budownictwo: 9,6% osób.
• Liczba pracujących i przeciętne zatrudnienie a wielkość przedsiębiorstw w Polsce – Summary (raport PARP, 2024)
  • 10,23 mln – liczba pracujących w przedsiębiorstwach (wzrost o 2,3\% r/r)
  • 6,94 mln – liczba pracujących w MSP
  • 4,34 mln – mikroprzedsiębiorstwa (wzrost o 3,7\% r/r)
  • 1,04 mln – małe przedsiębiorstwa (bez zmian r/r)
  • 1,56 mln – średnie przedsiębiorstwa (wzrost o 1,4\% r/r)
  • 3,29 mln – duże przedsiębiorstwa (wzrost o 2,1\% r/r)
  • 4,3 – przeciętna liczba pracujących na jeden podmiot(4,4 w 2020 r.)

Wynagrodzenia w Przedsiębiorstwach

• Systematyczny wzrost przeciętnego wynagrodzenia brutto.
• Wzrost wynagrodzeń we wszystkich klasach wielkości przedsiębiorstw (2022).
• Wynagrodzenie skorelowane z klasą wielkości (najniższe w mikro, najwyższe w dużych).
  • Mikroprzedsiębiorstwa: 4 384 zł.
  • Duże przedsiębiorstwa: 7 767 zł.
  • Sektor MSP: 5 901 zł.
• Wzrost wynagrodzeń wyższy niż wzrost płacy minimalnej w ujęciu nominalnym(waloryzacja o wskaźnik inflacji).
• Wynagrodzenie brutto obejmuje wynagrodzenia brutto przypadające miesięcznie na jeden pełny etat.
• Wynagrodzenie zróżnicowane w zależności od branży.
  • Najwyższe: Informacja i komunikacja (> 12 000 zł).
  • Najniższe: Pozostała działalność usługowa (4 187 zł).
• Największe wzrosty r/r: Kultura, rozrywka i rekreacja, Informacja i komunikacja, Transport i gospodarka magazynowa.

Inwestycje w Przedsiębiorstwach

• Nakłady inwestycyjne ogółem: 400 081 mln zł (2022) - wzrost o 17% r/r.
• Nakłady na rzeczowe aktywa trwałe: nakłady inwestycyjne (294,7 mld zł) + zakup używanych środków trwałych (26,65 mld zł).
• Wzrost nakładów na rzeczowe aktywa trwałe we wszystkich kategoriach wielkości przedsiębiorstw (2022).
• Rzeczowe aktywa trwałe: grunty, budynki, środki transportu, maszyny, urządzenia, inwentarz żywy.
• MSP generują 42% nakładów na rzeczowe aktywa trwałe, duże firmy – 58%.
• Największy wzrost nakładów w małych firmach (ponad 27%).
• Spadek wydatków na zakup używanych środków trwałych w średnich przedsiębiorstwach (88,3% wartości z 2021).
  *MSP generują 42% nakładów na rzeczowe aktywa trwałe, duże firmy – 58%.

Źródła Finansowania Inwestycji

• Blisko 3/4 nakładów inwestycyjnych MSP (bez mikrofirm) finansowane ze środków własnych (66,9%), kredyty i pożyczki krajowe (10,4%) oraz środki ze źródeł zagranicznych (8,3%).

• Udział nakładów niesfinansowanych (nieopłacone faktury) – 2,4% (szczególnie w dużych firmach – 3,5%).

• Pozostałe źródła miały mniejsze znaczenie.

• Przeciętna polska firma w 2022 r.: przychody – 3,4 mln zł, produkcja – 2,5 mln zł, wartość dodana – 0,8 mln zł.

• Wzrost przychodów o 26% (2022).

• Eksport wyrobów i usług: blisko 866 tys. zł na firmę (wzrost o 25,8% r/r).

  Pięta Achillesowa Polskich Firm

• Niska wartość dodana (24,1% obrotów).

• Wzrost przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia do 6,7 tys. zł (wzrost o 13% r/r i o 40% porównaniu z 2021 r.).

Poziom Przedsiębiorczości w Polsce

• Mazowsze liderem rankingu przedsiębiorczości (2008–2022).
• 2022: 1 miejsce w 15 z 27 kategorii (wskaźnik dla woj. mazowieckiego: 83,3).
• 2 miejsce: wielkopolskie (74,1).
• 3 miejsce: pomorskie (69,5).
• Najgorzej wypadło woj. lubelskie (23,9).
• Na przedostatnim miejscu ex aequo: woj. podkarpackie i warmińsko-mazurskie (po 25,1).

Liczba Przedsiębiorstw MSP na 1000 Mieszkańców

• Najlepiej: pomorskie (76,0), mazowieckie (75,5), małopolskie (75,1).
• Wysoko: zachodniopomorskie (65,3), dolnośląskie (63,3), wielkopolskie (62,3).
• Najniżej: świętokrzyskie (46,0), lubelskie (47,7), podkarpackie (48,4).

Przychody i Nakłady na Aktywne MSP

• Przeciętne przychody(2022): 1,81 mln zł (wzrost o 360 tys. zł r/r).
• Wzrost przychodów we wszystkich województwach (przerwane tąpnięcie z 2020).
• Wzrost przychodów nie musi oznaczać większych dochodów (wysoka inflacja w 2022 r. – ponad 14%).
• Wzrostom przychodów towarzyszył wzrost nakładów inwestycyjnych w większości województw.
• Średnie nakłady inwestycyjne (2022): 52 tys. zł.
• Najwyższe nakłady: mazowieckie (ponad 85 tys.).

Innowacyjność MSP

• Trudności w podejmowaniu działań innowacyjnych:
  • Niewielkie zasoby kapitałowe.
  • Niewielka skala działania.
  • Trudności w zrozumieniu przepisów.
• Trudności rekompensowane przez:
  • Szybką reakcję na zmiany rynkowe.
  • Sprawną komunikację.
  • Brak biurokracji.
  • Przedsiębiorczość menedżerów.

Dojrzałość Innowacyjna Przedsiębiorstw w Polsce

• Blisko co 6 przedsiębiorstwo (bez mikrofirm) wdraża innowacje.
• Udział innowacyjnych przedsiębiorstw większy w przemyśle niż w usługach.
• 4 na 10 firm przeznacza na innowacje ≤ 50 tys. zł.
• Główne źródło finansowania: środki własne.
• Blisko 1/3 firm stosuje strategiczne podejście do zarządzania.
• Klienci i sektor publiczny pełnią dominującą rolę we współpracy z firmami innowacyjnymi.
• Aktywność na rynkach międzynarodowych: ok. 2,6% przedsiębiorstw innowacyjnych (2022).
• 90% firm potwierdza, że innowacje przyczyniają się do rozwoju firmy.
• 3 na 4 firmy dostrzegają podniesienie jakości usług/wyrobów oraz wydajności pracy.
• Innowacje nie wpływają istotnie na zatrudnienie.
• Co 8 firma planuje podjąć działalność innowacyjną w najbliższym roku.
• Większość firm stawia na przejmowanie dobrych praktyk.
• Tylko kilkanaście procent firm to liderzy innowacji.
• Wielkość firmy determinuje współpracę z innymi podmiotami.

Główne Przyczyny Niewprowadzania Innowacji

• Brak dobrych praktyk.
• Niski popyt na innowacje na rynku.
• Brak potrzeby wdrażania innowacji z uwagi na wcześniejsze innowacje.
• Brak potrzeby wdrażania innowacji z uwagi na niewielką konkurencję.

Bariery Innowacyjności w Opinii Przedsiębiorstw Nieaktywnych Innowacyjnie

• Zbyt wysokie koszty.
• Brak możliwości finansowania ze źródeł wewnętrznych.
• Trudności w pozyskaniu grantów.
• Regulacje prawne tworzące niepewność i dodatkowe obciążenia.
• Zbyt duża konkurencja.
• Niepewny popyt.
• Brak spójności regulacji w UE.
• Brak personelu z odpowiednimi umiejętnościami.
• Brak partnerów do współpracy.

Wskaźnik Oceny Efektów Działalności Innowacyjnej Przedsiębiorstwa

• Udział przychodów ze sprzedaży nowych/ulepszonych produktów wprowadzonych w ciągu ostatnich 3 lat w wartości przychodów ze sprzedaży ogółem.
• Wskazuje na zmiany w zakresie unowocześnienia asortymentu i konkurencyjności.
• Uwzględnia produkty nowe/ulepszone dla rynku i tylko dla przedsiębiorstwa.

Innowacyjność Przedsiębiorstw Sektora Usług i Przemysłu

(Dane z wykresów)

Średni udział innowacyjnych przedsiębiorstw w ogólnej liczbie przedsiębiorstw sektora usług i sektora przemysłu w latach 2010-2022 (w %)

• 2010-2012: Przemysł - 21,8%; Usługi - 16,1%
• 2011-2013: Przemysł - 15,4%; Usługi - 14,4%
• 2012-2014: Przemysł - 14,3%; Usługi - 14,5%
• 2013-2015: Przemysł - 13,7%; Usługi - 14,5%
• 2014-2016: Przemysł - 31,1%; Usługi - 20,9%
• 2015-2017: Przemysł - 32,2%; Usługi - 0;
• 2016-2018: Przemysł - 0; Usługi - 0
• 2017-2019: Przemysł - 0; Usługi - 0
• 2018-2020: Przemysł - 0; Usługi - 0
• 2019-2021: Przemysł - 0; Usługi - 0

Udział przedsiębiorstw innowacyjnych w sektorze przemysłowym i usługowym (w %)

• 2010-2012: Przemysł - 24,0; Usługi - 16,5
• 2011-2013: Przemysł - 17,1; Usługi - 12,4
• 2012-2014: Przemysł - 17,5; Usługi - 11,4
• 2013-2015: Przemysł - 17,6; Usługi - 11,4
• 2014-2016: Przemysł - 18,7; Usługi - 9,8
• 2015-2017: Przemysł - 18,5; Usługi - 10,4
• 2016-2018: Przemysł - 19,6; Usługi - 30,8
• 2017-2019: Przemysł - 31,4; Usługi - 32,1
• 2018-2020: Przemysł - 32,2; Usługi - 18,9
• 2019-2021: Przemysł - 22,0; Usługi - 19,7
• 2020-2022: Przemysł - 24,6; Usługi - 11,9

Efekt Makroekonomiczny

• MSP wpływają pozytywnie na rozwój gospodarczy (tworzenie miejsc pracy, wydajność, innowacyjność).

Ekologia

• Wzrost wielkości firmy zwiększa szkodliwość dla środowiska.
• MSP dostarczają wiedzy i umożliwiają praktyczne poznanie zagadnień nauczania (odkrycia, postęp techniczny).
• Poziom świadomości środowiskowej polskich firm wciąż niski.
• Nieprawidłowości: brak decyzji i zezwoleń, brak ewidencji odpadów, brak opłat, brak sprawozdań.
• Świadomość ekologiczna kadry zarządzającej jest złożona (psychologiczne, socjologiczne, ekonomiczne czynniki).
• Kierunki działań na rzecz środowiska:
  • Ograniczanie odpadów, oszczędzanie energii/materiałów/wody, recycling, zmiana dostawców, projektowanie produktów ułatwiających konserwację/naprawę/ponowne wykorzystanie, sprzedaż odpadów, energia odnawialna.

Stabilizacja Gospodarki

• Małe firmy radzą sobie lepiej w kryzysie (elastyczność, zaangażowanie właścicieli, mniejsza aktywność na rynku międzynarodowym).

Decentralizacja Gospodarki

• Małe firmy wymagają nowoczesnej infrastruktury technicznej na niewielką skalę.
• Rozwój komunikacji elektronicznej.
• Utrudnia działania monopolistyczne.

Intensyfikacja Wykorzystania Kapitałów

• Angażowanie kapitałów rodziny i znajomych w firmę.

Wspieranie MSP

• Polityka wspierania MSP jest elementem polityki gospodarczej UE.
• Konieczność precyzyjnego ukierunkowania pomocy.