Średniowiecze

Powtórzenie wiadomości ze średniowiecza

1. Średniowiecze – wprowadzenie

• Ramy czasowe: okres od V do XV wieku (od upadku Cesarstwa Zachodniego w 476 r. do odkrycia Ameryki w 1492 r.).

• Nazwa: pochodzi z późniejszych epok, oznaczała „wiek średni” – czas pomiędzy starożytnością a renesansem.

• Filozofia:

  • Św. Tomasz z Akwinu – tomizm (połączenie wiary i rozumu).

  • Św. Augustyn – neoplatonizm, dualizm (przeciwstawienie świata duchowego i materialnego).

  • Scholastyka – system nauczania, drabina bytów (hierarchia stworzeń).

2. Wzorce osobowe w literaturze średniowiecznej

• Święci – np. Św. Franciszek z Asyżu (ubóstwo, miłość do natury).

• Święty asceta – np. Św. Aleksy (wyrzeczenie się dóbr doczesnych).

• Władca idealny – np. Karol Wielki, Król Marek.

• Rycerz – np. Roland, Tristan (lojalność, odwaga, honor).

3. Gatunki literackie

• Hymn – np. „Bogurodzica” (najstarsza polska pieśń religijna, motyw Deesis, kult Maryjny).

• Lament – np. „Lament świętokrzyski” (plankt, dramat liturgiczny, motyw Matki Boskiej cierpiącej – mater dolorosa).

• Legenda hagiograficzna – np. „Legenda o św. Aleksym” (ascetyzm, poświęcenie, ars bene moriendi – sztuka dobrego umierania).

• Dialog – np. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią” (motyw danse macabre, memento mori).

• Epos rycerski – np. „Pieśń o Rolandzie” (pieśń o czynach, honor, walka za wiarę).

• Romans rycerski – np. „Dzieje Tristana i Izoldy” (miłość dworska, tragiczne uczucie, konflikt obowiązku i namiętności).

4. Ważne motywy i symbolika

• Motyw Deesis – przedstawienie Chrystusa, Maryi i Jana Chrzciciela jako pośredników między Bogiem a ludźmi („Bogurodzica”).

• Matka Boska jako orędowniczka – np. w „Lamencie świętokrzyskim” (deheroizacja Maryi).

• Danse macabre – taniec śmierci, nieuchronność śmierci, równość wszystkich wobec niej („Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”).

• Memento mori – pamiętaj o śmierci, przemijanie jako nieunikniona część życia.

• Ars bene moriendi – sztuka dobrego umierania, przygotowanie do śmierci („Legenda o św. Aleksym”).

5. Postaci i utwory

• Św. Franciszek z Asyżu – patron ekologów, ewangeliczne życie w zgodzie z naturą.

• Roland („Pieśń o Rolandzie”) – wzór rycerza, oddanie władcy, walka za wiarę.

• Tristan i Izolda – tragiczna miłość, wpływ losu, fatum.

• Św. Aleksy – życie w ascezie, skrajne ubóstwo.

• Mistrz Polikarp i Śmierć – alegoryczne przedstawienie śmierci, krytyka grzechów ludzi.