Grade 11 Business Studies - Quarter 1 & 2

Leerdoelwitte

• Verduidelik totale gehaltebeheer (TGB) as deel van die gehaltebeheerstelsel.
• Verduidelik die betekenis van produksiekoste.
• Bespreek die komponente van produksiekoste.
• Gee voorbeelde van primêre- en oorhoofse koste.
• Verduidelik die betekenis van totale- en vaste koste.
• Bereken die totale-, vaste- en veranderlike koste.
• Bereken eenheidskoste, verkoopprys en wins.
• Verduidelik die betekenis van die gelykbreekpunt.
• Bereken die gelykbreekpunt.

Kernbegrippe

• Stelsel: ‘n georganiseerde rangskikking van dele om ‘n spesifieke uitkoms te bereik.
• Produksiebeplanning: die plan wat koste en tyd verminder en uitset vermeerder.
• Produksiebeheer: die bestuur van elke taak in die produksieproses vir die beste resultate.
• Roetebepaling: die proses om die beste en goedkoopste volgorde vir bedrywighede te bepaal.
• Skedulering: die proses om die tyd benodig vir elke produksie taak te beraam.
• Lading: die proses om werk tussen werkers en masjiene te verdeel.
• Uitreiking: omskakeling van beplanning in aksie, met instruksies en toesighouding.
• Opvolg: seker maak dat skedulering en produksieprosesse volgens plan verloop.
• Inspeksie: kontrole van die gehalte van die proses en die finale produk.
• Regstellende maatreëls: aanpassing in die beplanningsproses.
• Veiligheidsbestuur: voorsorgmaatreëls om veiligheid in die werkplek te verseker.
• Wet op Beroepsgesondheid en Veiligheid: rol van gesondheid en veiligheid.
• Gehaltebeheer: inspeksies van die finale produk om aan standaarde te voldoen.
• Gehalte-bestuursisteme: ‘n raamwerk om sleutelprosesse te bestuur.
• SABS: die Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde.

Produksiestelsels

• Die produksiefunksie behels die aanwending van organisatoriese hulpbronne om uitsette te lewer.
• Die vervaardigingsfunksie behels die omskakeling van grondstowwe in voltooide produkte.
• Besighede moet ‘n goeie produksie bestuurstelsel in plek stel.

Kriteria vir die Keuse van ‘n Produksiestelsel:

• Die verskeidenheid van die produk
• Die volume van die produk wat vervaardig moet word.
• Die masjinerie en toerusting wat gebruik gaan word.

Tipes Produksiestelsels

• Ononderbroke produksiestelsel
  • Massaproduksie
• Onderbroke produksiestelsel
  • Lotproduksie
  • Stukproduksie

Massaproduksie

• Groot hoeveelhede gestandaardiseerde produkte vloei deur die sisteem.
• Produkte is identies en gaan deur dieselfde prosesse.
• Produkte beweeg op die monteerbaan.
• Elke werker is opgelei om ‘n spesifieke taak te verrig.
• Die toerusting en masjinerie is hoogs gespesialiseerd en duur.
• Massaproduksie maak die produksieproses vinniger en verminder produksiekoste.
• Die eenheidskoste van produkte is goedkoper.
• Die massaproduksiestelsel is nie aanpasbaar vir nuwe produkte nie.
• Die hoeveelheid produkte is dieselfde en gehaltebeheer kan beplan word.

Voordele van massaproduksie.

• Die produksieproses is vinniger, wat die omsettyd vinniger sal maak.
• Die eenheidskoste van produkte is goedkoper.
• Die gehalte van produkte is gestandaardiseer.
• Werkers spesialiseer in hulle taak.
• Werk kan deurlopend gedoen word deur gebruik te maak van skofte.

Nadele van massaproduksie.

• Die oprigtingskoste van ‘n fabriek is baie duur omdat gespeisaliseerde masjinerie gebruik word.
• Die massa produksieproses is nie aanpasbaar nie.
• Indien een masjien onklaar raak, word die hele produksieproses onderbreek.
• Werkers kan verveeld raak, omdat hulle dieselfde taak die hele tyd verrig.
• Die toerusting vereis dikwels gespesialiseerde operateurs wat hoër salarisse verdien.

Lotproduksie

• Produkte gaan deur die produksieproses in lotte (bondels).
• Produkte word vanaf begin tot einde voltooi, voordat daar met ‘n nuwe lot (bondel) begin word.
• Elke lot (bondel) se kenmerke verskil effens van die vorige.

Kenmerke

• Produkte word nie deurlopend vervaardig nie, maar eerder in bondels.
• Daar is meer aanpasbaarheid vir ‘n verskeidenheid van produkte.
• Die masjinerie wat gebruik word is nie so duur as by massaproduksie nie.
• Werkers spesialiseer in ‘n sekere deel van die proses wat hulle produktiwiteit verhoog.
• Die hoeveelheid van die bondels kan maklik aangepas word en sal dus vermorsing verminder.
• Nuwe produkte kan maklik ingesluit word in die produksieproses.
• Die koste kan hoër wees as by massaproduksie, maar nie te hoog nie, omdat groot bondels van dieselfde produkte vervaardig kan word.
• Groter hoeveelhede grondstowwe en voltooide produkte moet opgeberg word om verskillende produkte van die kliënte te akkommodeer.
• Daar kan vertragings voorkom as daar gewag word om een bondel te voltooi voordat daar met ‘n nuwe bondel begin word.

Voordele Lotproduksie

• Die oprigtingskoste is laer, omdat die masjinerie nie so duur is as vir massaproduksie nie.
• Die hoeveelhede van die bondels kan beheer word, wat vermorsing sal verminder.
• Die stelsel is meer aanpasbaar en dit is makliker om oor te skakel na nuwe produkte.
• Koste is laer, omdat groot bondels soortgelyke produkte gelyktydig geproduseer kan word.
• Besighede kan die voordeel van grootskaalse aankope benut.

Nadele Lotproduksie

• Dit is nie altyd maklik om gehalte van elke produk te beheer nie en daarom voldoen dit nie altyd aan al die kliënte se standaarde nie.
• Soms word tyd verspil as daar gewag moet word om eers een bondel te voltooi, voordat daar met die volgende een begin kan word.
• Meer opbergspasie is nodig om voltooide produkte te berg.
• Lotproduksie vereis dikwels verskillende masjinerie, wat duur kan wees vir die besigheid.
• Sommige werkers raak ongemotiveerd as hulle slegs spesialiseer in een taak.

Stukproduksie

• Met stukproduksie is elke taak uniek en vereis gespesialiseerde werkers, met kreatiewe idees en verskillende tegnieke.

Kenmerke.

• Elke kliënt sal unieke voorskrifte gee wat in die finale produk ingesluit moet word.
• Die masjiene wat gebruik word stem ooreen met algemene masjiene wat vir verskillende produkte gebruik kan word.
• Die koste van items sal hoër wees omdat dit gemaak word volgens kliënte se voorskrifte.
• Die gehalte van produkte is uitstekend omdat produkte verrvaardig word volgens voorskrifte.
• Werkers is vaardig en die koste van die werk sal hoër wees.
• Die proses neem langer omdat elke item uniek is.
• Grondstowwe kan nie op grootmaat gekoop word nie en sal duurder wees.

Voordele Stukproduksie

• Werknemers sal nie verveeld raak nie, aangesien elke taak uniek is.
• Die vraag na unieke produkte is dikwels hoër.
• Die gehalte van elke individuele produk is hoog en gehaltebeheer word deurlopend deur die proses uitgevoer.
• Die oprigtingskoste is nie so hoog nie, omdat gestandaardiseerde masjinerie dikwels gebruik word.
• Die besigheid kan hoër pryse vra, omdat produkte volgens spesifieke spesifikasies gemaak word.

Nadele van stukproduksie

• Arbeidskoste is hoog, omdat werkers oor baie hoë vaardighede moet beskik.
• Grondstowwe is duur en kan nie op grootmaat aangekoop word nie.
• Die vervaardigsproses neem lank, omdat elke item volgens spesifikasies vervaardig moet word.
• Die koste per item is gewoonlik hoër.
• Dit is nie moontlik om die proses te outomatiseer nie.

Produksiebeplanning

• Doelwitte moet gestel word vir die produksieafdeling en beleide moet ontwikkel word om hierdie doelwitte te bereik.
• Hulpbronne moet georganiseer word om die effektiwiteit van die werkplek te maksimeer, koste en tyd te verminder en uitset te verbeter.
• Beplanning van die rolle van elke individuele werkenemr, bestelling van voorraad, ens. Alles – tot by die finale lewering van die produkte – moet beplan word.
• Aangesien daar altyd veranderinge in die produksieproses voorkom, moet beplanning baie deeglik en versigtig gedoen word

Aspekte ingesluit Produksiebeplanning

• Werklike produksie
• Inventaris/voorraad
• Uitleg van fabriek
• Produksiekoste.

Stappe in Produksiebeplanning

• Beplanning
• Roetebepaling
• Skedulering
• Lading

Beplanning

• Die proses sluit in die uitleg van die fabriek om te pas by die produksiestelsel.
• Dit moet die vloei van materiale bepaal vir optimale resultate.
• Dit sluit besluite soos die aankoop van materiale, masjinerie en toerusting in.
• Die proses moet begrotings, masjiene en berekening van hoeveel werkers benodig word om die verlangde uitset te kan lewer.

Roetebepaling

• Bestuur moet bepaal wat die beste goedkoopste volgorde in die produksieproses sal wees.
• Watter gehalte en tipe grondstowwe gaan gebruik word?
• In watter volgorde gaan die produksieproses geskied?
• Wat is die spesifikasies, byvoorbeeld, die grootte van die finale produk?
• Wat is die koste-ontleding van die hele proses?

Skedulering

• Die roete en lading van beide arbeid en masjinerie.
• Berekening van die tyd wat vereis word om elke aktiwiteit in die vervaardigingsproses af te handel.
• Bepaling wanneer elke aktiwiteit moet begin, en daarna die berekening van hoeveel tyd nodig is om die hele proses te voltooi.
• Bepaling van die tyd wat nodig is vir voorbereiding van grondstowwe, tot en met die tyd wat nodig is vir vervaardiging van voltooide produkte.
• Bepaling van die tyd benodig vir die aflewering van grondstowwe, en lewering van voltooide produkte, ens.
• Skedulering word deur verskeie faktore beïnvloed soos die kapasiteit en grootte van die besigheid, beskikbaarheid van personeel, masjiene en materiale.
• ‘n Skedule met volledige besonderhede sal verseker dat hulpbronne beter gebruik word en dat daar effektiewe beheer oor die proses uitgeoefen word.

Lading

• Die beplanning van wie verantwoordelik sal wees vir elke aktiwiteit soos geïdentifiseer gedurende die proses van roetebepaling.
• Die toedeling van elke persoon aan ‘n masjien.
• Tydens lading word die hoeveelheid tyd bereken wat elke masjien nodig het vir produksie gedurende die dag.
• Dit dui ook aan watter masjiene nie tot volle kapasiteit gebruik word nie.
• Lading word gekoppel aan die uitset wat verlang word om bestellings te kan uitvoer en ‘n oorlading van werknemers en masjiene te voorkom.

Voordele van produksiebeplanning

• Beplanning stel die besigheid in staat om te verseker dat elke masjien en werker tot hul volle kapasiteit benut word en nie ledig gelaat word nie.
• ‘n Besigheid kan verseker dat daar die regte hoeveelheid benodigdhede en voorraad op ‘n gegewe tyd is.
• Beplanning verminder vermorsing en onnodige koste vir vir opberging.
• Beplanning sal voorkom dat tyd verspil word en die aantal voltooide produkte vermeerder.
• Die beplanningsproses sluit gehaltekontroles in en verseker dat die korrekte gehalte gelewer word en dat produksietyd afneem.

Produksiebeheer

• Produksiebeheer sal elke individuele taak en aktiwiteit gedurende die produksieproses beheer. Dit sal ook die aanvang en voltooiing van elke taak vasstel.

Stappe in Produksiebeheer

• Uitreiking
• Inspeksie
• Opvolg
• Regstellende maatreëls

Uitreiking

• Opdragte uitgereik word vir die beweging van materiale, gereedskap en toerusting na die verlangde plekke
• Kontrole van die tyd en koste wat betrokke is in die proses
• Kontrole of die vloei van werk geskied volgens die roetebepaling
• Toesighouding oor die hele proses.

Inspeksie

• Ewekansige seleksie en toetsing van produkte
• Ondersoek van produkte
• Monsterneming en toesing van produkte.

Opvolg

• Onbeplande kwessies of probleme.
• Enige misverstande in terme van werksprosesvereistes.
• Aanduideing of aktiwiteite volgens plan verloop.

Regstellende Maatreëls

• Onderhoud en herstel van masjiene
• Aanpassings aan roetebepaling, skedulering en lading.
• Opleiding van werkers en hantering van ander kwessies met personeel
• Oorplasing van werknemers na ander afdelings.

Veiligheidsbestuur

• Werkplekongelukke kan beserings en selfs dood veroorsaak wat moontlike finansiële implikasies vir die besigheid kan inhou.
• Werkplekongelukke kan ‘n negatiewe impak uitoefen op die beeld van die besigheid.
• Gereelde en ernstige werkplek ongelukke mag selfs veroorsaak dat beleggers besluit om hulle geld te onttrek en in ‘n ander onderneming te belê.
• Werknemers kan dalk vertroue in die besigheid verloor en skuif na ander ondernemings.
• Potensiële werknemers kan dalk besluit om eerder ‘n werksaanbod van ‘n ander onderneming te aanvaar, as as daar te veel ongelukke voorkom.

Vereistes vir ‘n veilige omgewing

• ‘n veiligheidsbeleid
• Sigbare waarskuwingstekens
• Noodhulptoerusting
• Veilige werksomgewing
• Voorkomende maatreëls vir die hantering van masjinerie.

Veiligheidsbeleid

• Die veiligheidsbeleid moet uitlig hoe veiligheid bestuur word, wie dit bestuur en hoe dit gemeet word.

Aspekte wat ingesluit moet word in die werkplek veiligheidsbeleid

• Die reg wat elke werker het om in ‘n veilige en gesonde omgewing te werk, moet erken word.
• Dit moet sigbaar vertoon word aan werkers.
• Daar moet die voorneme wees om te voldoen aan die minimum standaarde van die Wet op Beroepsgesondheid en Veiligheid.
• Dit moet veiligheid as prioriteit met ander doelwitte en beleide van die onderneming stel.
• ‘n Datum moet gegee word wanneer die beleid hersien sal word.
• Die beleid moet deur die HUB onderteken word.
• Dit moet die verantwoordelikhede van die bestuur ten opsigte van beroepsgesondheid en veiligheid uitspel.

Voorkomende maatreëls wanneer masjinerie hanteer word

• Elke werknemer moet bekend wees met die veiligheidsprosedures van die besigheid.
• Bestuur moet daarna streef om ‘n kultuur van veiligheid in die werkplek te kweek.
• Die besigheid moet verseker dat alle masjinerie korrek geïnstalleer word en veilig is vir gebruik.
• Alle werknemers moet behoorlik opgelei word oor hoe om masjinerie te gebruik, asook gewaarsku word oor die gevare van die gebruik van masjinerie.
• Gereelde veiligheidskontroles moet uitgevoer word, en masjinerie moet gereeld onderhou en gediens word.
• Werkers moet die nodige beskermende klere en toerusting dra. Dit sluit in items soos oorpakke, veiligheidshelms, swaardiens veiligheidskoene en sweisbrille as hulle werk met masjinerie en toerusting.
• Harde hoede moet altyd gedra word op konstruksiepersele deur alle persone op die perseel.

Wet op Beroepsgesondheid en Veiligheid (WBGV) (No. 85 van 1993)

• Beskerm die gesondheid, veiligheid en welstand van werknemers
• Lig die rolle en verantwoordelikhede van werkgewers, werknemers, vervaardigers en verskaffers uit wat betref gesondheid en veiligheid in die werkplek.

Maniere waaarop die besigheid kan voldoen aan WBGV

• Voorsien werkers met die nodige beskermingsklere en toeusting om hulle te beskerm teen potensiële gevare.
• Verseker dat noodhulpstelle beskikbaar is in die werkplek en die fabriek.
• Sorg dat brandblussers in die werkplek of fabriek beskikbaar is. Dit moet ook gereeld en deeglik gediens word.
• Masjinerie moet op ‘n gereelde basis gediens word en behoorlike herstelwerk moet gedoen word.

Gehaltebeheer

• Die proses waarmee verseker word dat goedere en dienste deurlopend met ‘n hoë standaard vervaardig word.
• Die inspektering van die finale produkte word gedoen om te verseker dat dit voldoen aan die vereiste standaarde.

Totale Gehaltebeheer (TGB)

• Total Gehaltebeheer sluit elke deel van die besigheid in en gehalte word almal – insluitend elke afdeling en werknemer – se verantwoordelikheid.
• Die hoofdoel van TGB is om die gehalte van produkte en dienste te verbeter om te voldoen aan die verwagtinge van die kliënte.
• Totale Gehaltebeheer is ‘n integrale sisteem waarvan die metodologie toegepas word deur die hele organisasie.

Rol van gehaltebeheerliggame by die stel van gehaltestandaarde

Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde (SABS)

• Stel en publiseer nasionale standaarde.
• Voorsien opleiding oor alle aspekte van standaardisering.
• Voorsien inligting oor internasionale en nasionale standaarde.
• Toets en sertifiseer produkte en dienste gemeet aan sekere standaarde.
• Moniteer en dwing wetlike regulasies af.
• Bevorder ontwerp uitnemendheid.

Internasionale Organisasie vir Standaardisering (ISO)

• ISO9000 is ‘n stel internasionaal erkende standaarde gestel vir verskillende industrieë.
• Industrieë kan hul gehaltebeheer-sisteem toets teen internasionale standaarde.

Gehaltesirkels

• Gehaltesirkels is groepe werknemers wat in verskillende afdelings werk, byvoorbeeld produksie, bemarking, aankope en finansiering, maar wat direk of indirek betrokke is by dieselfde produkte of diens.
• Hulle vergader gereeld om te bespreek hoe gehalte, effektiwiteit en produktiwiteit verbeter kan word.
• Hulle analiseer probleme in die produksieproses en hou ‘n dinkskrum oor oplossings.
• Werknemers is dikwels die beste toegerus met kennis oor hoe om gehalte te verbeter.
• Tipise onderwerpe wat deur gehaltesirkels bespreek sal word, sluit in die verbetering van veiligheid, verbeterde produkontwerpe asook produksieprosesse.
• Die ideale grootte van ‘n gehaltesirkel is tussen drie tot twaalf lede.
• Gehaltesirkels vorm deel van die TGB van ‘n besigheid.

Evaluering van produksiekoste

• Die totale prys wat betaal word vir grondstowwe, arbeid en ander wat gebruik word om ‘n produk te vervaardig of ‘n diens te skep, word produksiekoste genoem.
• Die betekenis van totale koste: Hierdie koste sluit in alle koste wat aangegaan is in die besigheid. Dit sluit in grondstowwe, die bemarking en die produksie van goedere en dienste.
• Die betekenis van vaste koste: Hierdie koste is nie gekoppel aan die aantal produkte of eenhede wat vervaardig word nie. Vaste koste word bereken or ‘n week of ‘n maand.