deel VII: De industriële revolutie

19 de eeuw: kapitalistisch systeem
→ kapitaal is rijkdom die niet wordt geconsumeerd, maar wordt gebruikt om toekomstige rijkdom te genereren (→ investeren in ondernemingen)

1 De eerste industriële revolutie

1.1 Het leven vóór de industriële revolutie

verstedelijking, energiebronnen (wind, water ,mens en dier- > stoom, fossiele brandstoffen, elektriciteit), eenvoudige werktuigen → machines, thuisnijverheid → fabrieksnijverheid

Industriële revolutie verwijst naar een proces van economische transitie, gekenmerkt door de overgang van handwerktuigen naar krachtigere machines
→ verandering op organisatorisch en sociaal vlak

DISCONTINUÏTEIT

1.2

De Agrarische revolutie in Engeland (VOORWAARDE IR)

1688: Engelse revolutie: landeigenaren controle parlement en regering
→ inkomsten verhogen

enclosure-beweging: woeste of gemene gronden “omheind” → privatisering (daarvoor gemeenschap)

+ : schaalvergroting → efficiëntie (landheren, pachtheren)
+ : meer land om te bewerken

- : kleine boeren: concurreren

nieuwe methoden: vierslagstelsel (vruchtwisseling: voedergewassen (rapen, klaver) en winstgewassen (tarwe, gerst))
→ elk jaar vierjarige cyclus vier verschillend gewassen verbouwd

→ efficiëntiewinst

• rapen bestrijden onkruid en klaver verrijkt de bodem (stikstoffixatie)

• gezondheid (aantasten)

• werk gespreid → meerdere oogsten per jaar

• voedergewassen → vee → mest → vruchtbare bodem

mechanisatie
(zaaimachine: afgedekt, gelijkmatig gezaaid, wieden)

=> stijging landbouwopbrengsten
(kleiner percentage bevolking → grotere voedselproductie)

• landarbeiders in dienst rijke landbouwers

• boeren → spinners, wevers voor kooplieden uit stad

• werkende klasse: mobieler (plaats, geld)

1.3 industrialisatie Groot-Brittannië

Waarom?

• heerschappij ter zee (import koloniën, afzetmarkten, driehoekshandel)

• steenkool, erts

• agrarische revolutie (voorwaarde)

• > vraag textiele stof → uitvindingen textielsector

spinnen = ineendraaien losse vezels tot draad
weven = vervlechten horizontale en verticale groepen draden tot textiel
(schietspoel → spinning jenny → waterframe → spinning mule → power loom(1:1))

1700: tekort hout (houtskool voor ijzersmelterijen) → steenkool (vanaf water wegpompen uit mijnschachten)

→ 1712: stoommachine economisch nuttig

Thomas Newcomen

• steenkool verhit

• stoom → zuiger omhoog in cilinder

• koud water → condensatie → zuiger omlaag

• pompen aandrijven

James Watt: dubbelwerkende stoommachine

• stoom in cilinder 1, cilinder 2 (condensor): afkoelen

• stoom duw zuiger omhoog en omlaag

• groter rendement→draaiende beweging→machines

TRANSPORT EN COMMUNICATIE

• 1800: stoomschepen

• 1829: locomotief

• 1840: spoorwegen: grondstoffen, eindproducten afleveren, passagiers

• Samuel Morse: elektrische telegrafie
  → letters → code → elektrische stoomstootjes door kabel (trans-Atlantische telegraafkabel)

• rechte kanalen

• verharde wegen

1.4 verspreiding industrialisatie

1850: Europa
1913: VK, VS, Be, Duitsland

2 De industrialisatie van de Zuidelijke Nederlanden

leidend land

aanbodfactoren
→ omstandigheden die invloed hebben op het aanbod van productiefactoren natuur, arbeid en kapitaal. bepaalt productiecapaciteit

vraagfactoren
→ omstandigheden die de vraag naar producten bepalen

A(K):

• innovaties Britse ingenieurs in Europa

• industriële spionage (Lieven Bauwens) aangepast

• Société Générale, Banque de Belgique (inversteringsmaatschappij)

  • Brusselse burgerij → sterke greep

  • bedrijven verkrijgen kredieten voor innovatie + modernisering

• bevolkingsgroei → > inkomsten boeren

• ondernemers: nieuwe technologieën, productiemethoden, marketingtechnieken

A(A)

• proto-industrie/huisnijverheid: halfgeschoolde arbeiders → verval: steden

A(N)

• kolen en ijzererts

• ontwikkelde landbouw → bevolkingsgroei

V

• exportland

• bevolkingsgroei

• sociale ontvoogding: lonen in steden stijgen

remfactoren:

toegang Noord-nederlandse markt en kolonie Nederlands-Indië → BR → economische crisis (verlies afzetmarkten)

succesfactoren → geavanceerd transportnetwerk (investering overheid)

• spoorwegennet → vraag (noord-zuid- en oost-westas)

• kanalen en binnenscheepvaart

kernindustrieën: laine/wol, draps/laken, lines et toiles/vlasvezels en linnen (vlaams platteland), cotons/katoen, métallurgie/metaalsector: smederijen (ijzer,staal en zink)

zwaartepunt: Z: steenkoolmijnen (Henegouwen) en metaalfabriek (Luik)
uitzondering in Vl: textielfabriek (Gent)

3 industriële samenleving

3.1 werken en wonen

werkomstandigheden

• lange werkdagen: 12-14 u, zaterdag

• weinig rustpauzes

• herhaling: geestdodend

• gevaren en gezondheidsrisico’s

• klagen: ontslaan

• kinderen

vlasfabrieken: waterdamp, vochtigheid, slechte verluchting, stofwolken, lawaai, weinig bewegingsruimte

werkmansboekje: controle-instrument

woonkwaliteit: bepaalt zedelijke waarde, geluk, gezondheid

• muffige en slechte verlichte en verluchte kamers (kleine kamers)

• beluik: groep arbeidershuizen verzameld om omsloten binnenplaats

  • slechte geur, bedorven

  • slechte fysieke en mentale gezonheid

  • beroofd menselijke waardigheid

verschil inkomen en uitgaven → kinderarbeid, lenen met woekerrente

3.2 structuur van de industriële samenleving

VK: verdrievoudiging bevolking → steden (Manchester)

industriële kapitalisten: vrije markt (competitie, beperkte overheid), vrije handel (graan → lage lonen)
→ werknemers schikken voorwaarden markt → bestaansminimum = loon

burgerij

→ rijker < - > proletariaat of werkende klasse/arbeidersklasse (afhankelijk loonarbeid)

→ accumulatie kapitaal en opbouw industriële complex

→ stijging nationaal inkomen