Rodzaj literacki : epika

Gatunek literacki : epopeja (epos)

epos (epopeja narodowa) - określenie jednego utworu w literaturze narodowej, który w oparciu o materiały historyczne, wiernie oddaje charakterystyczne dla epoki cechy narodu lub jego warstwy, osiągając jednocześnie wysoki poziom artyzmu

cechy eposu

• utwór jest pisany wierszem

• utwór obszerny, wielowątkowy

• zwykle zawiera inwokacje

• dotyczy przełomowych dla danej społeczności wydarzeń

• pokazuje realia obyczajowe epoki

• bohater jednostkowy, którego losy wiążą się z losami narodu

• bohater zbiorowy

• podniosły styl

• wszech wiedzący narrator

Geneza - okoliczności powstania utworu

Geneza pana Tadeusza - Pan Tadeusz powstał w 1832-34 roku w Paryżu, kiedy Mickiewicz przebywał na emigracji. Dzieło miało ukoić tęsknotę za ojczyzną.

Analiza tytułu :

‘‘Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwę. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812, we dwunastu księgach wierszem’’

inwokacja - rozbudowana apostrofa, która z reguły występuje na początku utworu literackiego. Jest zwykle zwrotem do bóstwa lub muzy, z prośbą o natchnienie

Adresaci :

1. Litwa - porównana jest do zdrowia, w inwokacji jest opis piękna Litwy, który docenia się dopiero po stracie = tęsknota za ojczyzną

2. Matka Boska Częstochowska, Ostrobramska, Nowogródzka

Nadawca : osoba która przebywa poza krajem, tęskni, wspomnienia ojczyzny dają jej ukojenie

Funkcja środków stylistycznych w Panu Tadeuszu : plastyczność krajobrazu, nastrojowość, rozbudzenie wyobraźni

Obraz Litwy - kraina piękna, doskonała - Arkadia

Uczucia osoby mówiącej : tęsknota, nostalgia, miłość do ojczyzny, zachwyt nad pięknem przyrody

!Dworek w Soplicowie : !

1. Położenie

• dworek położony na pagórku, wśród pól, wokół rośnie brzozowy gaj oraz płynie strumień

• dworek z drewna, z podmurówką, z pobielanymi ścianami, które kontrastują z zielenią topoli, niewielki, schludny → zamożność (świadczy to o zamożności właścicieli)

• stodoła, ogród, grządki z warzywami → pracowici

• do dworku prowadzi brama, która zawsze jest otwarta → gościnność

2. Wnętrze domu

• starodawne sprzęty

• w dworku stoi stary zegar kurantowy, która wygrywa Mazurka Dąbrowskiego → patriotyzm

• na ścianach wiszą portrety : Kościuszki, Jasińskiego, Rejenta → patriotyzm

Pokrewieństwo :

po kądzieli - ze strony matki

po mieczu - ze strony ojca

BOHATEROWIE PANA TADEUSZA

MIESZKAŃCY SPOLICOWA

• Sędzia - ostrożny, tradycjonalista, brat Jacka Soplicy, dobry gospodarz, opiekun Tadeusza, ubiera się w szlachecki strój, pielęgnuje on szlacheckie obyczaje, patriota, ma on galerie obrazów postaci historycznych, gościnny,

• Jacek Soplica - ojciec Tadeusza, brat sędziego, szlachcic litewski, przechodzi przemianę, kapłan zakonu bernardynów, zakochany w Ewie, emisariusz (tajny wysłannik polityczny), żołnierz legionów polskich

• Ksiądz Robak (Jacek Soplica po przemianie) - spokojny, poświęca życie dla ojczyzny, próbuje zjednoczyć szlachtę, stary, pragnie odkupić swoje winy,

• Wojski - znawca łowów, gry na rogu, mistrz rzutu nożem, ojciec Tekli, brał udział w bitwie napoleońskiej

• Telimena - romansuje z Tadeuszem oraz hrabią, jest opiekunem Zosi, zaręcza się z rejentem

• Tekla - córka Wojskiego, zaręcza się z Asesorem

• Tadeusz Soplica - główny bohater utworu, przedstawiciel młodego pokolenia, syn Jacka Soplicy, zaręcza się z Zosią, romansuje z Telimeną

• Zosia - jest wychowywana przez Telimenę, zaręcza się z Tadeuszem, córka Ewy oraz Kasztelana

ZWIĄZANI Z ZAMKIEM HORESZKÓW

• Stolnik Horeszko - zostaje zabity przez Jacka Soplicę, ojciec Ewy, właściciel zamku Horeszków, popiera konstytucje

• Matka Ewy

• Ewa - córka stolnika, została wywieziona na Sybir, jej miłością jest Jacek Soplica natomiast zaręcza się z kasztelanem, matka Zosi

• Kasztelan - wojewoda, ojciec Zosi, zostaje wywieziony na Sybir

• Hrabia - krewny Horeszków (chociaż po kądzieli), romansuje z Telimeną, proces o zamek

• Gerwazy Rębajło - namawia hrabiego aby zorganizować zajazd, nienawidzi Sopliców, służył Horeszkom, sługa, klucznik, opiekun zamku

  UCZESTNICY ZAJAZDU NA SOPLICÓW

• Maciej Dobrzyński (kropiciel) - broń maczuga, ojciec saka dobrzyńskiego,

• Maciej Dobrzyński (konewka) - sztucer o bardzo szerokiej lufie

• Sak Dobrzyński - syn Macieja kropliciela, podkochuje się w Zosi

• Bartek (brzydewka) - broń : cienka szabla

GOŚCIE SPOLICÓW

• Asesor - ma spór o psy z Rejentem, pies : chart Sokół, strzelba : Sanguszówka, zaręcza się z Teklą

• Rejent Bolesław - chart : Kusy, strzelba - Sagalasówka, zaręcza się z Telimeną

• Protazy - woźny trybunalski

• Podkomożyma

• Podkomoży - miał rozsądzić spór o zamek, dostojny, rozważny, ostatni co tak poloneza wozi

• róża i Anna - panny na wydaniu, córki podkomorzych

ROSJANIE

ROZWAŻNI PATRIOCI

• Jankiel - uzdolniony muzycznie - cymbały, żyd, czuje się Polakiem, patriota, popiera Robaka, właściciel karczmy w Soplicowie, grał poloneza

• Ksiądz Robak

• Bartek (Prusak)

• Maciej Dobrzyński (Maciej nad Maćkami)

Czym zajmowali się piastujący dawne urzędy?

• Rejent - notariusz, przygotowywanie pism

• Stolnik - piecza nad stołem królewskim

• Podkomorzy - sędzia w sporach granicznych

• asesor - doradca sędziego

• wojski - zajmował się majątkiem szlachty

• woźny - wręczał pozwy

! Zwyczaje i obyczaje szlacheckie !

1. Polowanie → przygotowania dzień wcześniej (broń, konie), zaczynało się o wschodnie słońca a kończyło o zachodzie, polowała szlachta, chłopi, wykorzystywano psy na niedźwiedzia, po polowaniu - uczta przy ognisku, bigos

2. Zachowanie przy stole - goście siadają przy stole w określonym porządku i wedle wieku, i urzędu, odmawiano pacierz, mężczyźni usługiwali kobietom, dyskutowano

3. Grzybobranie → specjalny ubiór : opończe z kapturem i słomiane kapelusze. Zbierano różne gatunki grzybów między innymi : borowiki i rydze. Była to okazja do spotkania towarzyskiego, po grzybobraniu jedzono obiad

4. Polonez → przed zaręczynowym obiadem, polski taniec, ważna kolejność par

5. Podanie czarnej polewki → odmowa ręki córki (oświadczyn)

6. Zajazdy

7. Parzenie kawy → zajmowała się tym kawiarka, kawę podawano w imbryku na tacach, w dzbanku podawano również śmietankę, kawę pito w porcelanowych filiżankach

Sędziego nauka o grzeczności :

• ‘‘grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą → trudna, ale ważna

• grzeczność to nie tylko nauka witania gości

• należy każdemu okazywać wdzięczność, ale inaczej - trzeba dostosowywać ją do innej/danej osoby (zależnie od wieku i pochodzenia)

• kultury należy się uczyć od starszych

• bardzo ważne jest właściwe zachowanie wobec kobiet

Historia zamku :

1. Wizyta Jacka Soplicy w zamku Stolnika

2. Miłość Jacka Soplicy i Ewy Horeszkówny

3. Podanie Jackowi czarnej polewki przez Stolnika

4. Napad Moskali na zamek Stolnika (Stolnik popiera konstytucje)

5. Obrona Zamku

6. Postrzelenie Stolnika przez Jacka Soplicę

7. Przyznanie Soplicom przez konfederacje targowicką część zamku (1792)

8. Zemsta Gerwazego na Soplicach

9. Poburzenie Hrabiego przeciw Soplicom (zajazd)

Dlaczego Jacek Soplica zabił Stolnika?

Kto miał racje?

Gerwazy zataił prawdę, że Stolnik przebaczył Jackowi. Stolnik zrozumiał, że unieszczęśliwił dwoje ludzi

Etapy życia Jacka Soplicy :

1. Młodość - zakochany w Ewie, Często odwiedzał Stolnika, który postępował obłudnie, aby mieć poparcie Sopliców

2. Błędy i upadek - Chęć zapomnienia o odrzuceniu, poślubił inną kobietę, która zmarła z żalu, alkoholizm, nienawiść do Stolnika - zabójstwo, został posądzony o spisek z Moskalami, opuścił kraj

3. Pokuta i chwała - Wstąpił do zakonu bernardynów, stał się Księdzem Robakiem, brał udział w wielu powstaniach, emisariusz, powrócił na Litwę, opiekował się Zosią. Uratował życie Hrabiemu - sam zmarł od rany postrzałowej.

Jacek Soplica → Ksiądz Robak

Jacek Soplica :

• Wąsal

• morderca

• pewny siebie

• pamiętliwy

• awanturnik

• zawzięty

• hulaka

• owładnięty chęcią zemsty

• dumny

Po przemianie (Ksiądz Robak)

• patriota

• pokorny

• mądry

• ofiarny

• gotowy do poświęceń

• lojalny

• odważny

• walczył za Polskę

Dlaczego ‘‘Ksiądz Robak’’? → Robak podkreśla, że chodzi o osobę mało ważną, znikomą

Młody Soplica → symbol szlachty, rozpasania, swobody bez granic

Jacek Soplica jako bohater dynamiczny :

• ujemne cechy zmienił na pozytywne

• z egoisty, zadufanego w sobie stał się osobą ofiarną, która poświęca się dla ojczyzny

• odpokutował winy, został pośmiertnie rehabilitowany

Miłosne intrygi

Zosia → Tadeusz Soplica

Ewa Horeszkówna → Jacek Soplica

Telimena → Tadeusz Soplica, Hrabia, Rejent

Ewa jest matką dla Zosi

Jacek jest ojcem Tadeusza

Miłość Zosi i Tadeusza - kontynuacja miłości Ewy i Jacka, którzy nie mogli być razem\

Miłość Ewy i Jacka :

• miłość odwzajemniona, nie szczęśliwa, tragiczna

• tych dwoje zakochanych nie mogło być razem, Stolnik nie dopuścił do zaręczyn

• W konsekwencji Ewa wyszła za mąż za Kasztelana litewskiego, a zesłana na Syberie zmarła, osierociwszy Zosie.

• Jacek poślubił kobietę, której nie kochał, stoczy się, wpadł w alkoholizm, stał się mordercą

Miłość Tadeusza i Zosi - spełniona, szczęśliwa

Zachowanie Telimeny wobec mężczyzn :

• nie zależy jej na prawdziwej miłości

• nie kieruje się uczuciami

• chce wyjść za mąż za wszelką cenne, by zachować pozycje społeczną - prowadzi grę

trzy rodzaje miłości :

• tragiczna

• spełniona

• miłość jako gra

Koncert nad koncertami

Jankiel jest mistrzem ponieważ za pomocą dźwięków, opowiada o wydarzeniach historycznych, oddaje emocje z nimi związane, wpływa na uczucia słuchaczy, wywołuje wzruszenie, uczucia patriotyczne

Koncert :

W czasie zaręczyn Zosi i Tadeusza. Wśród zaproszonych jest generał dąbrowski, Jankiel całuje go po rękach, odnosi się do niego z szacunkiem - widzi w nim osobę, która przyniesie Polsce wolność

Opis przyrody jako tło wydarzeń

• opis komety - zapowiedź wojny

• opis krwawego wschodu słońca - bitwa z Moskalami

• opis burzy - symboliczne oczyszczenie z win Jacka Soplicy podczas spowiedzi

• opis radosnego wschodu słońca - zakończenie bitwy z Moskalami

• opis zachodu słońca - zakończenie akcji utowru

Rola przyrody w Panu Tadeuszu :

1. elementy świata przedstawionego - tworzy tło wydarzeń

2. tworzy nastrój - współgra z nastrojem Bohaterów

3. podkreśla piękno opisywanej ojczyzny, idealizuje ją

4. Jest jednym z bohaterów utworu

5. opóźnia rozwój wydarzeń

Czy warto pielęgnować dawne zwyczaje?

!W jakich okolicznościach zamek Stolnika Horeszki znalazł się w rękach rodziny Sopliców? : !

Stolnik popierał konstytucje, podczas ataku Moskali na zamek ; Jacek Soplica zabił Stolnika i konfederacja targowicka w ramach nagrody przyznała zamek rodzinie Sopliców

hrabia i Gerwazy są sprawcami zajazdu na Sopliców