ESPAINIAKO BIGARREN ERREPUBLIKA ETA GERRA ZIBILA

1. ESPAINIAKO BIGARREN ERREPUBLIKA

Espainiako bigarren errepublika 1931. urtean ezarri zen. Errepublika urte horietako erregearen (Alfonso XIII) erberaspenagatik (exilioa) ezarri zen.

1933an egin ziren auteskundeetan, eskuinekoak gehiengo botoa izan zuten, hau da 3-4 urte biteratean eskuinekoek gobernatu behar izan zuten.

1. ESPAINIAKO GERRA ZIBILA

1936ko hauteskundeetan BI BLOKE NAGUSI zeuden bozkatzeko:

1. Frente popularra: Errepublikanoak + sozialistak + komunistak + beste batzuk

   1. Frente popularra ideologia ezberdinak zituzten alderdiek osatzen zituzten. Baina elkartu egin ziren horrela urte horretako hauteskundeak irabzateko.

2. Bloke nazionala: Karlistak + alfontsozaleak + falangistak + CEDA

Hauteskundeetan gehiengoa frente popularrak lortu zuen eta Manuel Azaña presidente gisa jarri zuten.

EPE LUZEKO KAUSAK

Manuel Azañaren gobernua osatzeko arazo ugari izan zituen, izan ere iraultza eta matxinadak oso gertu zituzten eta presio handia zegoen kanpotik bai barrutik. Epe luzeko kausak bigarren errepublikaren konstituzioarekin lotuta daude, eta hauek dira:

1. Ezegonkortasun politikoa (autonomia eskaera): Tentsio handia zegoen estatu zentralista (hau da herrialdeko erabakiak hiriburutik bakarrik hartzen dira) eta erkidego autonomoak izan nahi zuten herrialdeekin, Kataluña eta Euskal Herria.

2. Arazo sozialak (elizaren gehiegizko boterea): Eliza katolikoak hezkuntza kontrolatzen zuen eta ideia moderno eta irultzaieen aurka zegoen. Gainera garai horretan Espainian analfabetismo handia zegoen. Txiro (pobrea) izateagatikbaztertua izaten zinen.

3. Ezberdintasun ekonomikoak (lurren erreforma): Espainiako ekonomia nekazaritzan oinarritzen zen (industria iraultza berandu heldu zen Espainiara) eta ez zen eraginkorra. Espainiako biztanleria gehiena txiroa zen eta pobre eta aberatsen aldea oso handia zen. Lur pribatuak kendu eta nekazariei ematea.

EPE MOTZEKO KAUSAK ETA ZAILTASUNAK

Epe motzeko kausak Azainaren gobernuak hauteskundeak irabazi ondoren gertatu ziren eta hauek dira:

• Azainaren gobernuak erreformak ezarri zituen:

  • Lurren kolektibizazioa (lurrak erreari eman, hau da ez zeuden lur pribaturik)

  • Sufragio unibetsala (denek bozkatu ahal zuten emakumeak barne)

  • Estautaren sekularizazioa (eliza eta gobernua separatu)

  • Hezkuntza unibertsala (denak eskolara iksatera joan behar dira)

  • Autonomia estatuak (autonomia batzuri askatasun gehiago)

  • Zerbitzuen hobekuntza (gizartearen ongizatea)

Baina erreforma hauek jartzeko zailtasun asko egon ziren:

• Ideologia oso ezberdinak (eskuina eta ezkerraren artean), polarizazio handia aurkarien desberdintasunak.

• Presio sindikala, langileria iraultza aldarrikatu

  • Presioa handia kanpotik (eskuinen alderdiak)

  • Presioa barrutik (anarkistak, sozialistak… nahiz eta bando berdinean egon ideologia ezberdinak zituzten)

• Estatu kolpeen mehatxua bai eskuinetik, bai ezkerretik.

• Nekazaritza tradizionala, industializazio berantiarra (berandu etorri zen), ekonomia ahula.

• 1929ko krisi globala (New York-eko crash-a)

Kausa guzti honek ALTXAMENDU MILITAR batera eraman zuen. 1936ko uztailak 17an Franco Kararietatik Melillara hasi zuen altxamendu hau, ondoren uztailak 18an penintsula osora zabalduz ondoren:

Altxamendu militarra sustatu zuten alderdiak:

• CEDA

• FALANGISTAK

• Bloke nazional (karlista eta alfontsozaleak)

Azpijoko militarrean (cabecillas militares)

• Francisco Franco -----------------> Kanarietatik

• Emiliano Mola ---------------------> Nafarroatik

ESPAINIA BITAN ZATITUTA

• Banaketa geografikoa

  • Nafarroan berehala izan zuen eragina

  • Gipuzkoa, araba (zati txiki batean) eta Bizkaian erresistentzia jarri zen.

GERRAKO GERTAERA NAGUSIAK

GERNIKAKO BONBARDAKETA

Egia Gezurra dmckmdc

PROPAGANDA ETA ZENTSURA:

Propaganda: Modu batean jendeari gauzak komunikatzeko egiten zen. Gerra zibilean bi bandoetako herritarrak mobilizatzea zuen helburu, soldadu joan zitezen edo soldadu joandakoei laguntza eman ziezaieten.

Zentsura: Komunikazioa ezabatzea da, zenbait informazio edo iritzi debekatzea, gobernuaren edo bestelako agintarien ustez kaltegarria izan daitekeelako. Hainbat zentsura mota daude:

Zentsura militarra: norberaren aldekoen adorea ahuldu,desmoralizatu edo etsaiak helburu militarrekin erabil zezakeen informazioa ezabatzea.

Zentsura morala: ikuspegi moral jakin batetik publikoarentzat desegokiak jotzen diren edukiak ezabatzea, adibidez,eduki pornografikoak.

Zentsura politikoa: agintarien ustez ondorio politiko kaltegarriak eragin ditzakeen informazioa ezabatzea.

GERRAK IZAN ZITUEN ONDORIOAK

Espainiako gerra zibila 1939ko apirilaren 1ean amaitu zen, eta nazionalak irabazi zuten, ondoren Franco diktadore bezala bihurtuz.

Ondorio sozialak:

Bi bandoen aldeetatik matxinakeria eta hilketa asko egon ziren. Gerraren amaieran hildakoen zenbakia izaugarria izan zen bi aldeetatik, baina egia esanda errepublikanoen bandoak hildako gehiago jasan zituen. (Datuetan jartzen duena baino gehiago izan daiteke).

Ondorio ekonomikoak:

Gerraren ondorioz herrialdeko ekonomia suntsituta bilakatu zen. Herrialdearen aberastasunaren %15-10-ekoa suntsitu egin zen eta 1939ko per capita 1935ekoa baino baxuagoa izan zen.

Ondorio politikoa:

Gerra nazionalek irabazi zuten, beraz Franco bere burua herrieldearen diktadore bezala izendatu zuen eta errepublikak egindako erreforma guztiak (eliza, lurren eta autonomiarena) deuseztatu egin zituen.

DEFINIZIOAK:

• Nazionalak: Errepublika baten aurka zeuden taldea zen. Falangea, CEDA, Karlista, Alfontsozaleak… alderdi politikoz osatuta zegoen eta pentsamendu tradizionalagoa eta erreforma gabeko herrialdea nahi zuten. Eskumako posizioan zeuden kokatuta.

• Estatu-kolpea: Indarrez, hau da armatuta, estatuaren boterea hartzea. Adibidez: Napoleonek indarrez hartu zuen Frantziako gobernuaren boterea.

• Frente popularra: Frente popularra ezkerreko ideologia ezberdinak zituzten alderdi politikoek osatzen zuten. Eta talde hau nazionalei hauteskundeetan irabazteko sortua izan zen.

• Falange: Ideologia faxistako alderdi politiko espainiarra izan zen. Nazionalen taldean borrokatu zuen Espainiako gerra zibilean.

• Errepublikanoak: Talde bat non herrialde bat errepublikarra izatea aldarrikatzen duten. Adibidez, Espainiako gerra zibilean nazionalak eta errepublikarrak zeuden, eta errepublikarren taldean honek sartzen ziren: abertzale euskaldunak eta katalanak, langileak eta nekazari pobreak (sozialistak, komunistak eta anarkistak,).

• Nazioarteko brigadak: Gerra garaian askatasuna aldarrikatzera datozenak beste herrialde batzuetatik, hau da ezkerreko ideologia duen taldeari laguntzera joaten direnak.

• Eusko gudarostea: Eusko jaurlaritzak sortutako armada bat Espainiako gerra zibilean errepublikarren alde borrokatzeko.

• Zentsura: Komunikazioa ezabatzea da, zenbait informazio edo iritzi debekatzea, gobernuaren edo bestelako agintarien ustez kaltegarria izan daitekeelako.

• Caudillo: Pertsona talde bat gidatzen eta agintzen duen pertsona, batez ere armada bat. Franco bere buruari Caudillo edo Generalisimo bezala izendatu zen.

• Matxinada: Obedientzia edo ordena ukatzea edo agintaritzaren aurkako herri altxamendua da. barnean, mota askotako ekintzak egon daitezke: desobedientzia zibila, gobernua botatzeko eraso bortitzak… Matxinadetan parte hartzen dutenak matxinoak bezala ezaguzten dira.