Ikony literatury norweskiej

Runy - pismo w epoce przedpiśmiennej.

W Norwegii runy były używane do zapisywania języka staronordyjskiego, a także do tworzenia inskrypcji na nagrobkach i pomnikach.

• futhark starszy - 500-700

• futhark młodszy - 700-1020

• 1050-1350 - Runy dostosowano do alfabetu łacińskiego

• alfabet łaciński

Literatura starozachodnionordyjska (norwesko-islandzka)

• Poezja Edda: (odnaleziona 1643r.) zawiera piśni o bogach i piśni o bohaterach

Pieśni skaldów: znani twórcy, stosunek do doświadczenia historycznego, złożona wersyfikacja.

Proza:

• Sagi królewski i islandzkie

• Edda Snorrego - podręcznik twórczości skaldyckiej

Formy literatury ludowej:

• Baśnie i legendy - przekazy ustne, które kształtowały kulturę i tradycje Norwegów.

• Przysłowia i zagadki

• Baśnie

• Podania - o siłach nadprzyrodzonych, historyczne

• Pieśni, ballady

• Spiewki

Reformacja

• Dekret królewski - 1536

• Upadek kultury i pieśmiennictwa

• Konstytucja norweska została uchwalona dnia - 17.05.1814

1. 1807 - flota ang. blokowała Norwegie

2. 1813 - powstanie uniwersytetu w Norwegi

3. 1814 - Norwegia uzyskuje niepodległość, co prowadzi do odrodzenia literackiego i kulturalnego.

Ludzie piszący to głównie Duńczycy i Norwegowie piszący po Duńsku.

Romantyzm - przedstawiciele: Henrik Wergeland i Johon Wekharen (1830 - 1850)

Przełom narodowy - romantyzm - 1840-1850:

• Pieśni biesiadne zawierają patriotyzm narodowy

• Strój ludowy dostają na konfirmację

• Modelem był romantyzm niemiecki

Invar Hasen - językoznawca zbierał próbki dialektów i stworzył landsma (pózniej nynorsk)

Pomiędzy romantyzmem a realizmem 1850-1870

• Henryk Ibsen zadebiutował w 1850 “Catlina”, 1867 “Peer Gynt”

• Bjørnstjerne Bjørnson - 1857 “Synnøve Solbakken”: przemiana bohatera, powieść rozwojowa, literatura dla chłopów, napisana przez klasę wyższą, nowatorska (tematyka, motyw, język), odbiór: za dużo grubiaństwa

Erlert Sundt - opisał realistycznie chłopów

Aasmund Olavsson Vinje - pierwszy chłop pisarz

“Synnøve solbakken”

• Bildungsroman - powieść formacyjna przedstawiająca psychologiczne kształtowanie się osobowości bohatera

• Zasadniczy model - w domu → opuszczenie domu → powrót

• Schemat: chłopski syn zakochuje się wybranka przewyższa go

• Norwegowie nie mieli na czym budować więc sięgneli po skarbiec narodowy chłopów.

• Piosenki - pośrednio komentują, pojawiają się w krytycznych sytuacjach

• Moralność chrześcijańska

Sagi

• Opis symptomatyczny

• Sceniczny sposób prezentacji

• Ukryty narrator

• Uczucia niekomentowane

Okres realizmu krytycznego i naturalizm

1. Industralizacja, urbanizacja, przemiany społeczne (społeczeństwo chłopskie na przemysłowe, a arystokracja urzędnicza na mieszczaństwo)

2. Nowe ruchy polityczne

3. Impulsy idologiczne (Darwin, J. S. Mill, K. Marx, pozytywizm)

Georg Brandes krytykował literaturę, ma ona poddawać problemy pod dyskusje - przełom nowoczesny w Norwegii.

Henrik Ibsen: Twórca dramatów, które poruszały kwestie społeczne i moralne, stawiając na czoło problemy jednostki w społeczeństwie.

• jednostka ludzka a społeczeństwo

• nowość - całkowicie realistyczne środowisko na scenie

• współczesne osoby mówiące autentycznym, codziennym językiem

“Et dukkehjem” 1879

• temat - sensacja

• technika: niewiele osób, krótki czas, nagromadzenie wydareń, zasada trzech jedności

Wielka czwórka:

1. Jonas Lie

2. Alexander Kielland

3. Bjørnstjerne Bjørnson

4. Henrik Ibsen

Od końca lat 80. odwraca się nowsze pokolenie od problemów społecznych. Domagają się powrotu do uczuć. Sztuka dla sztuki. Nastroje są melancholine i dekadenckie.

Program Hamsna - zgodny z duchem epoki, werbalizacja tego co przeczuwali.

Wizja człowieka:

• realizm - konflikt z gruntu dobrego człowieka że społeczeństwem

• naturalizm - coraz więcej problemów wewnątrz człowieka

• neoromantyzm - ekstremalna forma indywidualizmu, tylko życue wewnętrzne

“Głód” Hamsun Ibsen 1890

• płaszczyzna zewnętrzna tylko w tle, główną rolę pełni płaszczyzna wewnętrzna

• powieść naturalistyczna - detalistycze opisy degradacji

Rozpad że Szwecją w 1905r. Wymiana pokoleń/debiuty w 1907. Każde z pogrzebów starego pokolenia przeradza no w manifestacje.

Upowrzechnienie się umiejętności pisania (najpóźniej u chłopów) - do 1950 wyszło 8 milionów czytane uczących czytać.

1919r. wszedł 8h tryb pracy.

Neorealizm - nawiązuje do realizmu lat 70 i 80 19 wieku.

• Problematyka etyczna i moralna - odpowiedzialność za wybór i sytuacje, konflikty wewnętrzne, normy, etyja, poczucie winy

Doświadczenie wojny - nowa świadomość i forma poetycka

Literatura 1965 - 1980:

• Wzrost znaczenia literatury feministycznej - eksploracja ról płciowych oraz walka o równość

• Twórczość takich autorów jak Tarjei Vesaas i Dag Solstad - refleksje nad tożsamością i społeczeństwem

• Nowe formy narracyjne - eksperymenty z językiem i strukturą opowiadań

• Gazeta studentów, propagcje literackie, nowatorstwo, modernizm

• Zjawiska w literaturze: nowa prostota, odgrywanie ról

Dramat po 1945 roku

• Tradycja realistycznych dramatów Ibsena.

• Po wojnie próbowano odmienić to przez używanie elementów baśniowych, marzeń sennych.

• Słuchowiska były tak popularne, że szybko przebiły formy sceniczne.

• Prozę dramatyzowana na potrzeby teatru jak i radia

Pojawia się dużo eksperymentów w latach 70-80. Stworzono małe sceny, po to by dotrzeć do każdego odbiorcy. Omawiane rzeczywiste problemy społeczne

Projekt bergeński - zaproszono pisarzy, którzy nie mieli w większości doświadczenia w pisaniu dramatów.

Jon Fosse zadebiutował w 1983r.

• poet, prozaik, drmaturg, eseista

• nurt postmoderniczny - literatura eksperymentalna

• minimalizm w warstwie fabuły - muzyka, rytm, obsesje, powtórzenia, brak interpunkcji

• pisze w nynorsk

“Ktoś tu przyjdzie”

• ważna przyroda

• dramaty ciszy

• relacje międzyludzkie

• banalne sytuacje, ale drugie dno

• zrywanie z chronologią

• postacie maksymalnie niedokreślone

• uwikłanie w relacje

Modernizm - jest reakcją na nowe pojęcie życia. Była potrzeba, aby znaleźć nowe formy adekwatne do stanu ducha ludzi.

Proza od roku 1990 jest reakcją na postmodernistyczne eksperymenty (powrót wielkich narracji).