Samenvatting Verlichting en Revoluties

Verlichting (1650-1900)

Sebastiaan Kerkvliet presenteert een overzicht van de Verlichting, van 1650 tot 1900, met de focus op de ideeën die tijdens deze periode ontstonden over een rechtvaardige samenleving en hoe deze ideeën in de praktijk werden gebracht tijdens de democratische revoluties in de Verenigde Staten en Frankrijk.

Wetenschappelijke Revolutie (17e eeuw)

Oorzaken:

• Ontdekkingsreizen: Leidden tot een veranderend wereldbeeld.
• Ambachtelijke technieken: Waarnemingen, berekeningen en metingen moesten kloppen, wat belangrijk was voor cartografen en instrumentenmakers.
• Humanistische tekstanalyse: Stimuleerde zelfstandig denken, los van kerk en staat.
• Rationalisme van Descartes (1596-1650): Kennis komt voort uit logisch denken, het verstand (ratio), en niet uit de Bijbel of geloof.
• Empirisme van Locke (1632-1704): Kennis moet gebaseerd zijn op waarneming en ervaring.

Gevolgen:

• Andere continenten toonden andere culturen en geloven.
• Wonderen uit de Bijbel waren niet te verklaren.
• Er ontstond kritiek op de leer van de kerk.
• Verlichting:
  • Immanuel Kant (1724-1804): Rationalisme en empirisme hebben elkaar nodig.
  • Geloof in maatschappelijke vooruitgang!
  • Experimenteren, observeren, redeneren.

Veranderende positie van wetenschappers

Natuurwetten van Newton

• 3 natuurwetten over de beweging en het evenwicht van krachten.
• Vierde wet van Newton: Gravitatie / zwaartekracht.

Er ontstonden discussies over de positie van godsdienst. Godsdienst en geweten zijn zaken van het individu, niet van staat of vorst.

Wat is de Verlichting?

Verlichte denkers vonden dat wetenschappelijke methoden moesten worden toegepast op de samenleving:

• Traditie: Afstappen van gezag van wereldlijke en geestelijke leiders.
• Religieuze praktijken: Religieuze verdraagzaamheid.
• Bestaande gezagsverhoudingen: Volkssoevereiniteit, sociaal contract, Trias Politica.
• Hoe maatschappelijke vooruitgang?: Opvoeding, onderwijs en verspreiding van kennis!

Belangrijk daarbij: het optimisme en geloof in maatschappelijke vooruitgang! (De maakbaarheid van de samenleving).

Voorbeelden

• Planetarium van Eise Eisinga (1744-1828) te Franeker
  • 1774: Dominee Alta voorspelt een botsing van hemellichamen.
  • 1774-1781: Bouw van het planetarium.
  • 1825: Willem I koopt het planetarium, sinds 1859 museum.
• Pieter Teyler van der Hulst (1702-1778) te Haarlem
  • Legaat van 2 miljoen gulden voor “de bevordering van kunst en wetenschap en het bouwen van een hofje voor ouderen”.
  • Sinds 1784 museum!

Veranderende ideeën over opvoeding en onderwijs

• Traditionele (oude visie): Mens is zondig (moet gestraft worden).
• Verlichtende (nieuwe visie): Mens is van nature goed => scholing in vrijheid (los van godsdienstonderwijs) en natuur zou de beste opvoeding opleveren.

Belangrijke verlichte denkers en hun gedachtegoed

• John Locke (1632-1704)
  • Tabula rasa (onbeschreven blad).
  • Natuurrechten (alle macht ging uit van het volk).
  • Sociaal contract.
• Jean Jacques Rousseau (1712-1778)
  • Mens is van nature goed.
  • Volkssoevereiniteit.
  • Vrijheid en gelijkheid voor armen en slaven.
• Charles de Montesquieu (1689-1755)
  • Trias Politica (scheiding der machten).
• Adam Smith (1723-1790)
  • Vrije markt economie => andere verhoudingen tussen overheid en economie.
  • Rationeel eigenbelang.

Verspreiding en reacties

• Verspreiding van Verlichtingsidealen
  • Salons van Madame Geoffrin
  • Diderot => Encyclopedie
• Reacties van vorsten op de Verlichting
  • Vorsten heersen adhv Droit divin
  • Verbod of censuur op verlichtingspublicaties
  • Verlicht absolutisme
• Verlicht absolutisme:
  • Elisabeth (1709-1761)
    • Stichting Universiteit Moskou: 1755
    • Afschaffing doodstraf
  • Frederik de Grote: Kartoffelbefehl (1756)

Voorbeelden (opdrachten)

• Koerbagh past het verlicht uitgangspunt van het rationalisme (van Descartes) toe, doordat hij aangaf dat hij Bijbelse verhalen niet zomaar voor waar aannam/omdat hij door gebruik te maken van redelijkheid/rede/het verstand Bijbelse verhalen (over God die op bezoek kwam) in twijfel trok.
• Betje Wolff sluit aan bij het verlichte denkbeeld van gelijkheid, omdat volgens haar kinderen geleerd moet worden dat alle mensen van nature gelijk zijn / dat ongeacht afkomst degene met de minste gebreken en de meeste deugden de grootste mens is / dat kinderen dienstboden of diegenen die in de ogen van de wereld hun minderen zijn, niet met verachting mogen behandelen.
  • Betje Wolff behoort tot de gematigde stroming van de Verlichting, omdat zij niet streeft naar verandering van sociale verhoudingen. In de bron schrijft zij namelijk dat kinderen de rangen moeten leren respecteren, wat aansluit bij traditionele opvattingen over de (sociale) hiërarchie in de samenleving.
• Pierre-Augustin Caron de Beaumarchais verwoordt het verlichte denkbeeld van ongelijkheid / onredelijke gezagsverhoudingen, omdat in de bron te lezen is dat de hoofdpersoon Figaro protesteert tegen het krijgen van voorrechten/rijkdom/titels op basis van geboorte.
  • Een toneelstuk is uitermate geschikt voor het verspreiden van nieuwe denkbeelden, omdat de inhoud ervan verspreid kan worden onder een ongeletterd/groot publiek / een toneelstuk wordt meerdere keren/op meerdere plaatsen opgevoerd.
• De overeenkomst van De las Casas en Rousseaus denkbeelden zit in het feit dat zij beiden uitgaan van de gelijkheid van de mens. De las Casas schrijft namelijk: "Allen bezitten verstand en wil, zijn gevormd naar het beeld en de gelijkenis van God" en Rousseau schrijft "omdat alle mensen gelijk zijn, tot welke stand zij ook behoren".
  • Het verschil in bewijsvoering zit hem in het feit dat De las Casas zijn betoog ondersteunt met godsdienstige argumenten. Zo lees ik bij hem in de bron: "naar het beeld en de gelijkenis van God". Dit staat haaks op de bewijsvoering van Rousseau, die de natuur aanvoert als bewijs. In de bron lees ik "Alleen de natuur geeft de mens onuitwisbare eigenschappen en de natuur maakt noch prinsen, noch rijken, noch grote heren".
• Abolitionisten zijn mensen die voorstander zijn van het afschaffen van de slavernij of slavenhandel. De abolitionisten zouden deze passage niet willen gebruiken, omdat in de bron te lezen is “hij weigerde en koos ervoor liever slaaf bij een goede meester te blijven". Hieruit blijkt dat sommige slaven liever slaaf bij een goede meester wilden blijven dan vrij te zijn / er in de bron niet blijkt dat slavernij een slecht systeem is.
  • De passage verhoogt de betrouwbaarheid voor een historisch onderzoeker, omdat Stedman geen eenzijdig standpunt lijkt in te nemen / in zijn beschrijving genuanceerd overkomt, lijkt de informatie uit de bron objectief / waarheidsgetrouw.
• Het leven van Elisabeth Samson is niet representatief voor het leven van een zwarte vrouw in de koloniale samenleving, omdat zij als zwarte plantagehouder een uitzondering is / de meerderheid van de zwarte vrouwen in die tijd slavin was / het uitzonderlijk was dat een zwarte gelijke behandeling kon afdwingen (langs juridische weg) / een vrouw een grote onderneming bezat.

Democratische revoluties

De Amerikaanse revolutie: 1774-1783

• 1777: Slag bij Saratoga
• Uitgangspunt:
  • 1763 Franse en Indiaanse oorlogen (1754-1763)
  • 1763: Vrede van Parijs
  • George III (1760-1820) wil zelfbestuur terugdraaien
  • Britse regering eist belastinggeld van kolonisten
  • Geen kolonie in Britse parlement vertegenwoordigd!
  • 1774: Benjamin Franklin in Londen, eveneens in 1765 tegen de zegelwet
  • Waar komt deze behoefte aan zelfbeschikking vandaan? => Verlichtingsideeën!!!
• Eerste vormen van verzet
  • Committees of correspondence
    • Een groep patriotten in de Amerikaanse koloniën voor de Revolutie
    • Doelen committees:
      • Uitwisselen informatie & verspreiden van propaganda
      • Coördineren verzet tegen Britse belastingen en restricties.
      • Verkrijgen van publieke steun voor de revolutie!
• Eerste schermutselingen
  • Boston Massacre (1770)
• Tea Act en de Boston Tea Party (1773)
  • Invoerbelasting op thee => inwoners van Boston verzetten zich!
  • 1774: George III sluit de haven van Boston tot er een vergoeding is betaald + sturen van troepen om verzet in de kiem te smoren!
• Pamflet ‘common sense’
  • Door Engelsman Thomas Paine
  • Invloedrijk document!
  • “Everything that is right or reasonable cries for separation. It is time to part!”
• Start van de Revolutie
  • Eerste Continentaal Congres (1774-1775) in Philadelphia
  • Leger vormen olv George Washington
  • 1775 Slag bij Lexington + Bunker Hill
  • 4 juli 1776: Onafhankelijkheidsverklaring
  • Benjamin Franklin in Frankrijk
  • Franse steun 1778, Spaanse steun 1779, steun uit de Republiek der Nederlanden 1780!
  • Belang Committees of Correspondence hierbij!
• George Washington
  • Afgevaardigde voor de staat Virginia
  • Benoemd tot opperbevelhebber van de koloniale strijdkrachten
  • 1789-1797: eerste Amerikaanse president
• Capitulatie Engeland
  • 1781: Cornwallis verliest bij Yorktown
  • 1783: Vrede van Parijs => erkenning onafhankelijkheid Verenigde Staten
• 1787: opmaat naar een nieuw bestuur
  • 1787: Constitutional Convention => opstellen grondwet => Unie is een federale staat (13 afzonderlijke staten met daarboven één regering voor buitenlandse en economische politiek)
  • Trias Politica in de praktijk
  • Grondrechten (Bill of Rights) garanderen gelijke rechten van de burgers.

Diagram van de Trias Politica met wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht

• Verlichtend of niet?!
  • Tegengestelde belangen Noord
  • Alle burgers gelijke rechten, maar vrouwen, slaafgemaakten en oorspronkelijke inwoners van het continent hadden deze rechten niet
  • Kolonisten, noch de overheid, schuwden geweld tegen de inheemse bevolking.

De Franse Revolutie: 1789-1799

• Ancien Regime (oude regime): 1660-1789
  • Autocratie (alle macht in handen van de koning, absolutisme)
  • Politieke macht: macht van de adel gebroken door opkomst steden
  • Economische macht: economisch beleid (mercantilisme) + belastingheffing
  • Militaire macht: geweldsmonopolie d.m.v. staand leger (ipv huurlingen)
  • Religieuze macht: één godsdienst!
  • Ongelijkheid en onvrijheid van mensen op politiek, economisch en sociaal gebied
  • Standensamenleving
• Frankrijk 1789:
  • Autocratische vorst: Lodewijk XVI
  • Opkomst van verlichte ideeën worden onderdrukt!
  • Door toedoen van verlichtingsideeën toenemend verzet tegen de standensamenleving
  • Oorlog en staatsschulden drukken de landsfinanciën en zorgen voor acute financiële crisis
• Ne pour la peine (Born to suffer) (Geboren om te lijden)
  • Op het huis van de boer staat: “doel van de boeren: belasting betalen”.
• Le defecit 12 nov 1788 (het tekort)
  • De schatkist is leeg!! Adel en geestelijkheid lopen met de inhoud weg!
• Staatsbegroting Frankrijk 1787
  • Staatsinkomsten
    • Directe belastingen: 248.200.000
    • Indirecte belastingen: 203.100.000
    • Overige inkomsten: 67.700.000
    • Corvée (belasting die boeren verplicht een aantal dagen per jaar voor niets te werken): 20.000.000
    • Koninklijke loterij: 12.000.000
    • Belastingen uit de koloniën: 9.000.000
    • Particuliere inkomsten: 32.000.000
    • Totaal: 592.000.000
  • Staatsuitgaven
    • Rente over de staatsschuld: 290.000.000
    • Aflossing schulden: 109.000.000
    • Kosten hof en vorstenhuis: 34.080.000
    • Legeruitgaven: 105.600.000
    • Marineuitgaven: 45.200.000
    • Overigen: 148.120.000
    • Totaal: 732.000.000
  • Alle bovenstaande gegevens in ‘livres’ (livre = pond = 12 stuivers)
• Derde stand komt in opstand!
  • In 1789 zijn de problemen voor de vorst onhoudbaar!
  • Financiële problemen noodzaken Lodewijk XVI om de adel om belasting te vragen!
  • Edelen protesteren en willen alleen betalen als de Staten-Generaal instemt met het plan (HEEL SLIM!)
  • Lodewijk XVI ziet geen andere uitweg en stemt toe.
  • De Staten-Generaal komt bij elkaar -> Cahier de doléances!
• Cahiers de doléances (klachtbrieven)
  • “Misoogsten en omheiningen van de grond, door de adel hebben ons beroofd van weidegrond voor het vee en dus van mest voor de grond die inmiddels is uitgeput. Belastingen, renten en de kosten van de eerste levensbehoeften zijn verdubbeld, terwijl de levensomstandigheden zijn verslechtert. De onderdrukking heeft ons gedwongen een leven van zwervers te gaan leiden. De laatste korst brood is ons ontnomen, zodat we zelfs geen hoop meer hebben voor de toekomst.”
  • De edelman is de spin, de boer de vlieg! Hoe meer de duivel heeft, des te meer wil hij ervan hebben! Mager als een kettinghond!
• Oorzaken Franse Revolutie (uit de cahiers):
  • Standenongelijkheid: geestelijkheid + adel hebben het veel beter (kerk + adel, samen 2,5% bezit 30% van het land! en betalen geen/nauwelijks belasting)
  • Ontevredenheid onder lagere bevolkingsgroepen (80% is boeren, betalen belasting aan de vorst en belasting aan de kerk, doen nog steeds herendiensten; 2% werkzaam in nijverheid, ook slechte omstandigheden; burgers die wel rijk zijn, boos dat zij geen belangrijke posities krijgen, maar wel belasting)
  • Slecht bestuur (oorlogsschulden, corruptie, oneerlijke rechtspraak -> koning doet niets)

Afbeelding van ongelijke verdeling van de samenleving tussen de standen

• Extreem belangrijk: twee revoluties
  • Eerste Revolutie (1789-1791)
    • Opstand van Derde Stand met oprichting Nationale Vergadering
    • Resultaat: Verklaring van de Rechten van de Mens en de Burger (1789)
    • Grondwet (1791) => constitutionele monarchie met censuskiesrecht
  • Tweede Revolutie (1792-1794)
    • Frankrijk wordt een Republiek!
    • Partijstrijd binnen de Nationale Vergadering leidt tot overwinning van Jacobijnen (radicalen) op Girondijnen (gematigden).
    • Resultaat: Schrikbewind Jacobijnen (Terreur) met oa onthoofding Lodewijk XVI
    • Algemeen stemrecht
    • Streven naar economische gelijkheid
• Staten-Generaal bijeen (5 mei 1789)
  • Sinds 1614, wat zijn de regels?, waarover praten?, wie beslist?
  • Er wordt per stand gestemd!
  • Derde stand wil hoofdelijk stemming (ieders stem is er één) en meer onderwerpen!
• Derde Stand organiseert juni 1789 eigen vergadering: Nationale Vergadering!
  • Lodewijk XVI boos!
  • Hij verbood de derde stand verder te laten vergaderen.
  • De zaal wordt afgesloten!
  • Ondertussen krijgt de derde stand steun van lage geestelijken en enkele edelen.
  • Zij voegen zich bij de Nationale Vergadering!!
• 20 juni 1789: Eed op de Kaatsbaan
  • “We gaan niet uiteen voordat het land een grondwet heeft!”
  • Lodewijk XVI geeft toe: edelen en hoge geestelijken moeten ook gaan deelnemen aan de Nationale Vergadering.
  • Ondertussen: leger aan de rand van Parijs!
• Armen in Parijs zijn bang voor de soldaten à bestormen de Bastille: 14 juli 1789!
  • Reacties:
    • Soldaten vertrekken
    • Edelen ontvluchten Frankrijk
    • Boeren op platteland komen in opstand!
    • De adel moet afstand doen van haar voorrechten!
• La grande peur (de grote angst): 20 juli tot 6 augustus 1789 à boeren plunderen kastelen en weigeren belasting te betalen!
• Nuit des Sacrifices (4 en 5 augustus 1789)
• Nationale Vergadering gaat verder met hervormen: 26 aug 1789 VERKLARING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS EN DE BURGER (tekst over democratie en vrijheid gebaseerd op denkbeelden uit de Verlichting)!
  • Artikel 1: “De mensen zijn vrij en gelijk in rechten”
  • Artikel 3: “Niemand mag gezag uitoefenen zonder toestemming van het volk”
  • Artikel 11: “De vrije uitwisseling van gedachten en meningen is één van de belangrijkste mensenrechten.”
• Mars op Versailles (5 oktober 1789):
  • Vrouwen dringen Nationale Vergadering binnen!
  • "Wij eisen lagere belasting en brood!!"
• Historisch voorbeeld: Wet Le Chapelier (14 juni 1791)
  • Wet op economisch gebied, vernoemd naar het voorstel van de jacobijn Isaac Le Chapelier.
  • De wet bestaat uit een aantal artikelen:
    • Artikel 1. De afschaffing van alle vormen van corporaties van burgers van eenzelfde stand of beroep is één van de fundamentele bases van de Franse grondwet. Het is derhalve verboden hen terug op te richten, onder welk voorwendsel of onder welke vorm dan ook. (= ondernemingsvrijheid! + verbod op gilden!)
    • Artikel 8. Alle samenscholingen van ambachtslui, arbeiders, gezellen, dagloners of die op hun aansporing zijn tot stand gekomen tegen de vrije uitoefening van de nijverheid en de arbeid door om het even welke persoon,… zullen beschouwd worden als oproerige samenscholingen en als dusdanig uiteengedreven worden door de openbare macht… (= verbod op stakingen van arbeiders! -> 19e eeuwse inzet!)
• 20 juni 1791: vlucht naar Varennes:
  • 25 juni 1791 Revolutionairen bang dat Europese vorsten zich gaan bemoeien met Frankrijk: gaan oorlog beginnen!
• Grondwet (sept. 1791)
  • -Alle voorrechten van de adel en geestelijkheid worden afgeschaft!
  • -Openstelling van alle ambten
  • -Ontstaan Constitutionele Monarchie
  • -Beperkt kiesrecht: gegoede burgerij aan de macht
  • Let op!: Geen gelijke rechten voor iedereen! Meeste macht in handen van rijke burgers; arbeiders en arme boeren houden het slecht!!
• Sept. 1792:
  • de Franse koning wordt afgezet.
  • De Republiek wordt uitgeroepen!
• Proces tegen ‘burger Capet’
  • Lodewijk XVI, ‘burger Capet’, vanwege het ontstaan van de Republiek (sept. 1792), werd beschuldigd van landverraad en samenzwering tegen de staat.
  • Het proces (10 tot 26 december 1792) werd afgesloten met twee besluiten: afschaffing koningschap + doodstraf Lodewijk.
  • De rechtspraak en enkele ‘ losliggende stoeptegeltjes’:
    • De leden van het parlement (Nationale Conventie) waren zowel aanklager, getuige, jurylid als rechter in één!
    • De leden die tegen de doodstraf waren, stonden onder enorme druk, omdat er niet in het geheim werd gestemd en vanaf de publieke tribune de radicalen bedreigingen schreeuwden.
    • Lodewijk werd veroordeeld voor daden die hij als constitutioneel vorst zou hebben gepleegd, maar volgens de grondwet van 1791 waren de ministers verantwoordelijk voor zijn daden.
    • Voor het uitspreken van de doodstraf was wettelijk een driekwart meerderheid nodig, aan die regel hield het parlement zich niet.
    • Het pleidooi van de advocaat van Lodewijk maakte diepe indruk, zulke diepe indruk dat besloten werd de stemming uit te stellen, zodat het pleidooi vergeten kon worden.
    • Wettelijk gezien had Lodewijk recht op een hoger beroep, maar dat recht werd geschonden.
• Partijvorming: Jacobijnen vs. Girondijnen
  • Jacobijnen (1789-1794): Robespierre o.a.
    • Radicalen
    • Christendom verboden
    • Iedereen tegen de Republiek moet dood
    • Scholing in teken van de revolutie
    • Talen naast Frans verbieden
    • Meer loon/ minder belasting
    • Stemrecht voor iedereen!
  • Girondijnen (1789-1793):
    • Gematigden
    • Tegen monarchie
    • Voor imperialistische politiek
• Jan. 1793: Lodewijk XVI onthoofd
  • Febr./maart 1793 Radicalen vs. Reactionairen
  • Radicalen / Jacobijnen onder Robespierre winnen en beginnen de Terreur.
  • Tijdens de Terreur: 35.216 terechtstellingen!
• Onder de Radicalen en Terreur
  • Invoering algemeen stemrecht
  • Poging afdwingen economische gelijkheid (verhoging lonen, verlaging prijzen)
  • Wet le Chapelier (14 juni 1791)
  • Augustus 1793: algemene dienstplicht
  • Buitenlandse vijanden worden verslagen/ nieuwe grondwet op de rol (maar komt er niet, want:
  • Juli 1794: einde aan de radicalen met Terreur. Robespierre ook onder de guillotine.
• Olympe de Gouges
  • Publiceerde 1791: Verklaring van de Rechten van de Vrouw
  • Streefde naar gelijke behandeling mannen en vrouwen
  • Terechtgesteld door Radicalen in 1793!
• Het Directoire en Napoleon
  • Juli 1794 einde Terreur
  • Gematigde revolutionairen/ bourgeoisie krijgt de macht in handen
  • Leiding bij 5 personen: directeuren (jaarlijkse vervanging van 1)
  • (1795-1799): Directoire = Girondijnen
  • Directoir krijgt te maken met problemen:
    • Hongersnood
    • Oorlog blijft doorgaan
    • Franse adel probeert met geweld regering omver te werpen
• Napoleon Bonaparte
  • Opstand adel wordt neergeslagen: Napoleon!
  • 1799: Napoleon pleegt met leger een staatsgreep
  • Macht in de handen van 1 man: Napoleon Bonaparte
• Napoleon
  • Groot veroveraar
  • Verspreiding ideeën Franse Revolutie
  • Code Napoléon: nieuwe wetgeving
  • GEEN parlement, algemeen kiesrecht of vrijheid van meningsuiting
  • 1804: keizer
  • Rijk op zijn hoogtepunt: 1811
• Code Napoléon
  • De Code Napoléon (wetgeving van Napoleon) was in opdracht van Napoleon geschreven door juristen om wijs te worden uit de revolutionaire wetten en oude gebruiken.
  • Burgerlijk recht: veranderingen van de revolutie bleven behouden. Gelijkheidsbeginsel, vrijheid van de burger werd vastgelegd. Echter: ongelijkheid bleef: in het gezin had de vader meer macht dan de moeder, de werknemers waren ondergeschikt aan de werkgevers, etcetera.
  • Strafrecht: veranderingen van de revolutie bleven grotendeels behouden. Gelijkheidsbeginsel hier ook van kracht, rechtszaken moesten openbaar zijn, gebruik van advocaat en getuigen ter verdediging en vonnisuitspraak door een jury van burgers bleven van kracht.
• Napoleon en Europa
  • Aanvankelijk Europese steun:
    • Europese burgers willen verandering
    • blij met Code Napoléon
    • Europese vorsten zijn tegen!
  • Weerstand tegen Napoleon:
    • Napoleon benoemde familieleden en vrienden
    • Onderworpen volken betalen veel belasting
    • Onderworpen volken moeten troepen leveren
• Bataafse Revolutie: 1795
  • De Fransen veroveren Nederland
• 1812-1814: Zesde Coalitieoorlog:
  • Frankrijk tegen Rusland
• Leipzig en Waterloo
  • Volkerenslag bij Leipzig: 1813
  • Napoleon verbannen naar Elba
  • Slag bij Waterloo: 1815
  • Napoleon verbannen naar Sint-Helena
  • 1821: Napoleon sterft
• 100 dagen (febr. – juni 1815) / 7e coalitieoorlog eindigt met Slag bij Waterloo
  • Europa na het Congres van Wenen

Verlichtingsideeën en Politieke Cultuur in Europa (1813-1900)

• Europa na Napoleon: Congres van Wenen (1814-1815):
  • periode van Restauratie wordt afgekondigd (conservatieven: angst voor de revolutie -> beste garantie = vorst!)
  • Legitimiteit van de vorsten = herstel oude vorstenhuizen (weliswaar met grondwet!)
  • Nieuw Europees machtsevenwicht = macht Frankrijk inperken
  • Verworvenheden Verlichting terugdraaien
  • Behoud Code Napoléon…
• Von Metternich
  • Klemens von Metternich (1773-1859)
  • Religie, monarchie en hiërarchie
  • Franse Revolutie als catastrofe
  • Reactionair beschermer van rechten van keizers en koningen
• Geest kan niet meer terug in de fles!
  • Door toedoen van de restauratie, industriële revolutie met sociale kwestie => ontstaan politieke stromingen zie zich baseren op ideeën uit de Verlichting!
    • Liberalisme
    • Socialisme
    • Anarchisme
    • Communisme
    • Nationalisme
    • Feminisme
    • Conservatisme
    • Confessionalisme
• Liberalisme
  • Benadrukken individuele vrijheid van het individu tegenover de staat
  • 19e eeuw: strijden voor gelijke burgerrechten en uitbreiding van het kiesrecht.
  • Voorbeelden:
    • 1830: Belgische Opstand
    • 1848: Grondwetsherziening Thorbecke
• Belgische Opstand (1830)
  • Oorzaken Belgische Opstand:
    • Liberale julirevolutie in Frankrijk (gericht tegen autoritaire Karel X)
    • In het zuiden liberalen meer aanhang (wilden parlement meer macht geven)
    • Onvrede beleid Willem I (Noorden bezat belangrijkste bestuursposities; Zuiden moest meebetalen aan schulden Noorden; het Noorden was protestants en het Zuiden katholiek; in het Zuiden sprak men deels Frans en Willem I maakte als officiële bestuurstaal Nederlands)
  • Gevolgen Belgische Opstand:
    • België ontstaat als een parlementaire monarchie onder een Duitse prins: Leopold van Saksen- Coburg (1831)
    • Tiendaagse Veldtocht (1831) mislukt als Fransen België te hulp schieten! (definitieve landsgrenzen in 1839)
• Grondwetsherziening Thorbecke (1848)
  • Willem II in één nacht van conservatief naar liberaal.
  • Herziening 1848:
    • Ministeriële verantwoordelijkheid
    • Tweede Kamer direct gekozen, Eerste Kamer via Provinciale Staten
• Socialisme
  • Benadrukken gelijkheid van de mensen, die gemeenschap of staat ook materieel kan garanderen.
  • Door de sociale kwestie en politieke bewustwording, beginnen arbeiders te strijden middels coöperaties, vakbonden en politieke partijen.
  • Sociaaldemocraten => verandering via verkiezingen + wetgeving!
• Anarchisme en communisme
  • Anarchisme = sociale revolutie met als uitkomst geen centraal gezag!
  • Communisme = streven naar verandering middels een