Expressionisme (1910-1925)

• Vooral schilderkunst, ook literatuur

  • uitdrukking van gevoel, het zijn, wat er binnen je speelt

  • op zoek naar menselijkheid en een wereld die perfect is

  • taal: krap, veel uitroeptekens

  • thema’s: stad, oorlog, natuur, chaos, onzekerheid

  • Nietzche had grote invloed op expressionisten

• Belangrijke auteur

  • Franz Kafka (1883-1924)

    • werk pas na zijn dood uitgebracht, na WOII pas bekend als schrijver

    • thema’s: eenzaamheid, surrealisme, het lot

    • verwerkt zijn eigen leven (vader complex)

    • taal: gebrekkig, want in Praag geen ontwikkeld Duits (alleen elite)

Nieuwe Zakelijkheid (1920-1933)

• Keizerrijk gestopt na WOI → 1918: Weimarer Republik (democratische staat)

  • hoge inflatie vanwege herstelbetalingen en beurskrach op Wall street

  • ‘20 Economische crisis → enorme werkloosheid

• Literatuur: zakelijke dingen, objectiviteit en belang voor eigen tijd

  • genre’s: literaire reportage, tijdromans, drama, anti-oorlogsromans

• Bertolt Brecht (1898-1956)

  • communistisch, terwijl van gegoede afkomst

  • tijdens WOII in exiel, daarna vestigde hij in Oost-Berlijn

  • Berliner Ensemble = eigen theater (kritiek op kapitalistische maatschappij)

    • leertheater, episch theater, V-effekt (vervreemding)

    • toeschouwers moeten meedenken en kritisch oordeel vormen

Literatuur tijdens het Derde Rijk (1933-1945)

• Schrijvers die Hitler aanvielen werden in concentratiekampen opgesloten

  • 1933: boekverbrandingen door nationaal-socialisten voor zuivering literatuur

  • kunstenaars verplicht lid van Reichskulturkamer, meewerken regime

    • niet? → in de gaten door geheime dienst, boeken worden niet uitgegeven

    • zelfs minst verdachte uitspraak → concentratie kamp

  • Zolang schrijvers niet openlijk tegen nazi’s keren, worden ze met rust gelaten

    • indruk dat vrije meningsuiting nog bestaat

    • Olympische Spelen Berlijn (1936): anti-joodse propaganda meer geheim, minder

• Literatuur

  • Exilliteratur (verbanningsliteratuur)

    • auteurs vluchten uit Duitsland, bevochten het fascisme

  • Innere Emigration (innerlijke emigratie)

    • d.m.v. hun werk oppositie tegen nazi-regime (hulpeloos anitfascisme)

    • historische romans en natuurgedichten

  • Antifascistischer Widerstandungsliteratur (antifascistische verzetsliteratuur)

    • keren openlijk tegen nationaal-socialisten, in het geheim gedrukt en verspreid

    • Jan Petersen (vertegenwoordiger)

  • Blut und Boden-literatur (fascistische literatuur)

    • staan achter het nationaal-socialisme

    • Heimatdichtung: Duits mens op Duits grond, bloed is zuiver gebleven

    • kenmerken

      • afkeer grote stad

      • dwepen met alles wat Duits is (racisme, heldendom, kameraadschap)

      • semi-romantische idealisering Germanendom

      • taal vol pathos, gezwollen taalgebruik, theatrale retoriek

• Paul Celan

  • Todesfuge, geen traditioneel gedicht

    • lange versregels, geen interpuctie of ritme, veel herhaling

    • verhaalt over de Holocaust en de wreedheden van de concentratiekampen.

  • NIET UIT JE HOOFD LEREN

    Zwarte melk van de vroegte we drinken je ’s nachts
    we drinken je ’s middags en ’s morgens we drinken je ’s avonds
    we drinken en drinken
    er woont een man in dit huis je goudblonde haar Margarete
    je asgrauwe haar Sulamith hij speelt met de slangen
    Hij roept speel de dood eens wat zoeter de dood is een meester uit Duitsland
    hij roept strijk de violen wat triester dan stijg je als rook naar de hemel
    dan krijg je een graf in de wolken daar ligt men niet krap

    Zwarte melk van de vroegte we drinken je ’s nachts
    we drinken je ’s middags de dood is een meester uit Duitsland
    we drinken je ’s avonds en ’s morgens we drinken en drinken
    de dood is een meester uit Duitsland en blauw zijn z’n ogen
    hij raakt je met kogels van lood hij staat onbewogen
    er woont een man in dit huis je goudblonde haar Margarete
    hij hitst z’n bloedhonden tegen ons op hij schenkt ons een graf in de lucht
    hij speelt met de slangen en droomt dat de dood is een meester uit Duitsland

    je goudblonde haar Margarete
    je asgrauwe haar Sulamith

Trümmerliteratur (1945-1947)

• 8 mei 1945: capituleert nazi-Duitsland, alles in puin (Trümmern)

  • miljoenen mensen vluchten naar het westen

  • Stunde Null, nieuw begin voor Duitsland

• volk moet gedenazificeerd worden en oorlogsmisdadigers moeten worden veroordeeld volgens de conferentie in Potsdam (fr, eng, vs, su)

  • land verdeeld in 4 zone’s → later Bundesländer in west en Bezirke in oost (su)

  • vrije verkiezingen + marshallplan om land te helpen

  • oosten wijst dit plan en de invoering Duitse Mark (1948) af → blokkade Berlijn, begin afzonderlijke Duitse staten: BRD (bonn), DDR (oost-berlijn) in 1948

• Literatuur

  • politiek en literatuur in bezettingszone gecontroleerd

  • stimulans naoorlogse literatuur = theater

    • terugkering emigranten uit Amerika, belangrijke rol reeducation

    • voor de rest ook: hoorspelen, korte verhalen, poëzie

  • Trümmerliteratur

    • op zoek naar nieuwe taal, want verwoest door nazi’s, waarheid staat voorop

    • woorden negatieve lading → sterke vereenvoudiging

    • Wolfgang Borchert (1 v.d. belangrijkste vertegenwoordigers)

      • vond dat Du vanaf nul moet beginnen

      • overleed 1 dag voor zijn toneelstuk ‘Draußen vor der Tür’

        • oorlog, verwoesting, troosteloze realiteit, lot soldaat Beckmann centraal

    • Heinrich Böll

      • bittere aanklacht tegen oorlog

      • Nobelprijs literatuur in 1972

  • Wolfgang Borchert

    • bezig op oostfront, werd daar erg ziek

    • Draußen vor der Tür, hopeloze tijd na oorlog, niks is zoals het was

    • zijn vrouw heeft een ander, ouder hebben zelfmoord gepleegd

  • Gruppe 47

    • auteurs en critici kwamen bij elkaar om over hun boeken te praten

    • literatuur volgens hun belangrijk voor het nieuwe Duitsland

    • thema’s: realistisch blik verleden, hoop naar een goede maatschappij

Naoorlogse literatuur in het Westen (1947-1968)

• https://docs.google.com/document/d/1p5bYaDDUG8Os5nbex2HGWpGmWPG6sg2C3PqPDdIvbwk/edit#heading=h.j9uqzzqbghs2

DDR-literatuur (1949-1989)

• DDR ontstaat op grondgebied Russische bezetzone (Oosten)

  • eerste arbeiders- en boerenstaat in Duitsland

  • willen com. land vormen naar voorbeeld SU

• Kenmerken communistische staat

  • 1 centraal geleide partij (SED- Sozialistische Einheitspartei Deutschlands)

    • alle clubs, vakbonden, scholen, etc. kwamen onder hun toezicht

    • communistische dictatuur

  • Socialistische planeconomie, iedereen is gelijk

    • vijfjarenplannen

  • Gelijkschakeling van alle maatschappelijke geledingen

    • Stasi: politie staat, niemand vertrouwen

• Einde SED in 1989, door val muur en bijna faillisement

  • Michail Gorbatschow- glasnost en perestrojka (helderheid en verbouwen)

  • mensen met kritiek op het systeem van DDR hopen hierdoor op verandering

• Literatuur en kunst

  • belangrijk voor propaganda, kon alleen als het niet in de weg stond voor partij

  • socialistisch realistische kunst

  • alles geschreven voor die tijd en Engelse moderne romans = verboden

  • thema’s: optimisme, opbouwen partij, blij zijn om te werken

    • gebaseerd op Lenin, Marx, want levert bijdrage aan klassenstrijd en laat uitbuiting kapitalisten zien

• Bouw muur 1961 → meer isolatie voor schrijvers

  • Wolf Biermann levert kritiek, 1976 uit land gezet

  • 1987= openbare kritiek

  • 3 okt 1990 = einde DDR, hereniging Duitsland

• Fase’s

  • 1949-1961 Aufbau des Sozialismus

  • 1961-1971 Ankünftsliteratur

    • bouw muur, land in socialisme beland

  • 1971-1989 Tauwetterphase

    • lever je kritiek = gevangenis

    • tijd van omkeer (die Wende), einde DDR

Duitstalige literatuur 1968-1989

• Jaren 50

  • DDR= klein communistisch dictatuur

  • BRD wordt lid van NATO = grondsteen Europese unie

  • kritiek op maatschappij

    • slechte kanten Wirtschaftswunder (geld,winst)

    • experimenten

  • Heimrich Beul (Keulen):

    • tegen militair, maar was soldat WOII

    • Duitse literatuur buiten Du, Nobelprijs

    • thema’s: maatschappij, politiek, katholieke kerk

• Jaren 60

  • afvlakken Wirtschaftswunder

  • grote coalities SCP en CDU

  • studentenrevoluties, demonstraties (vietnamoorlog)

  • radicalisering RAF (Rote Armee Fraktion)

  • veel gastarbeiders Italië en Turkije

  • meer geld BAD

    • nazi’'s verjagen lukt niet helemaal, sommige hebben bijv. nog positie in politiek

• Jaren 70

  • RAF is onderdeel van Baader-Meinhof Gruppe

    • Andreas en Ulrike zijn de kern (vandaar Baader-Meinhof)

    • geld persen, mensen ontvoeren, bombardementen

    • bezig met Amerika, niet vreedzame protesten tegen Vietnam-oorlog en hoge schulden door oorlog

    • opgeheven in 1998

  • Revolutie in Europa (1968)

    • Rudi Dutschke = leidde studentenprotest, vermoord in 1986 door aanslag

    • Beno gedood in Persië tijdens vreedzaam protest Shah (bleek stasi te zijn)

  • 1969: SPD onder leiding van Willy Brandt

    • zijn Kniefall maakte indruk op hele wereld

      • tijdens staatsbezoek Polen 1970, geknield voor monument het ghetto van Warschau en vroeg om vergiffenis voor Duitse oorlogsmisdaden

    • zocht opening naar het oosten van Duitsland met DDR, minder strenge regels

    • moest aftreden door politiekscandaal

    • Helmut Schmidt Bondskanselier van 1974 – 1982

  • Literatuur

    • grote aandacht voor het subjectieve, persoonlijke en alledaagse

• Jaren 80

  • Economie daalt door hoge olieprijzen

    • veel mensen ontslagen

    • nieuwe structuur bouwen

    • ijzeren gordijn Hongarije beetje open → downfall communisme in oost-eu

  • Helmut Kohl was Bundeskanzler van 1982 – 1998 (CDU/CSU en FDP)

    • loodste West-Du door moeilijke periode van de Deutscher Herbst

      • terrorisme, ontvoeringen en vliegtuigkapingen.

  • Literatuur

    • postmoderne roman: (uit architectuur overgenomen)

      • populaire en leesbare literatuur.

      • Kritiek op kunst

      • vrije omgang met oude elementen

      • citaten bewust overgenomen en tot nieuwe betekenissen aaneen gesmeed;

      • chronologie vaak losgelaten;

• Böll, koos openlijk voor de kandidatuur van Willy Brandt

  • In de vroege jaren tachtig speelde hij een prominente rol in de vredesbeweging en in de protesten tegen het zogenaamde Nato-Doppelbeschluss

• Günter Grass zette zich jarenlang in voor de SPD van Willy Brandt.

  • hij liet zich bijzonder kritisch uit over de verkiezing van Georg Kiesinger.

  → Beide Böll en Grass verwerken op kritische wijze het fascistische verleden en leveren kritiek op de nieuw ontstane welvaartsmaatschappij van na

• Belangrijke data

  • 1871: Duits rijk onder Bismarck

  • 1918: Verlies WOI

  • 1945: Na verlies WOII, verdeling Duitsland

  • 1989: Val van de muur (9 november)

    • keerpunt: vreedzame demonstraties DDR

  • 1990: Hereniging Duitsland, einde koude oorlog

  • 1992: Verdrag van Maastricht: grondsteen euro die in 2002 kwam

  • 1996: Regering terug in Berlijn, geen gevaar meer

  • 1998: Nieuwe Bundeskanzler CDU

  • 2000: Veel onzekerheid, industrialisering, Duits erfgoed niet meer als toekomst gezien

  • 2001: WTC (9/11)

• Kunst:

  • onzekerheid, onoverzichtelijkheid (vanaf 1989), milieu, vrouw, digitalisering, etc.

Duitstalige literatuur 1989-heden

• https://docs.google.com/document/d/18vJLBCOrVnLNQI4mhBHgZabcojpuBXMjZH3hEFfPUJc/edit?usp=sharing

• bekijk tijdlijnen