📖 2.2.1. Definicioni i shëndetit dhe i sëmundjes

• Shëndeti sipas Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH): "gjendja e mirëqenies së plotë fizike, shpirtërore dhe sociale e jo vetëm mungesa e sëmundjes dhe raskapitja."

• Patofiziologjia: Studion ngjarjet themelore që çrregullojnë shëndetin dhe shpiejnë kah sëmundja.

  • Çrregullimet mund të eliminohen shpejt për shkak të aftësisë së organizmit për adaptim.

  • Në rast të mos suksesit, çrregullimet shkaktojnë gjendjen e sëmundjes dhe në përfundimin më të rëndë edhe vdekjen.

• Definicioni i Hofit (Hoff): "Shëndeti është baraspesha harmonike e ndërtimit dhe funksionit të organizmit dhe të përjetimit shpirtëror, gjë që është parakusht për aftësinë e plotë për punë, e me këtë edhe për knagësinë e plotë të jetës."

🔎 2.2.2. Mbajtja dhe çrregullimet e homeostazës

🏠 Homeostaza

• Homeostaza (nga greqishtja homeostasis - gjendje e njëjtë, pandryshueshmëri): Mbajtja e përhershmërisë së funksioneve dhe raporteve vetanake.

  • Term futi në përdorim Claude Bernard dhe e përshkruan rëndësinë për funksionet jetësore.

• Canon: Natyralja e sistemit biologjik për mbajtjen e përhershmërisë.

  • Equilibrium mobile: Baraspesha e ndryshueshme që sugjeron ndryshimet dhe korrigjimet e pandërprera.

🧩 Sistemi Homeostatik

• Përbëhet nga:

  • Vlera e rregulluar: Parametri që duhet të ruhet.

  • Senzori: Vëren ndryshimet në vlerë.

  • Integratori: Përpunon informacionet dhe dërgon sinjalin e gabimit.

  • Efektori: Ndikon në vlerën e rregulluar.

• Rregullimi Homeostatik shfaqet me lidhjet përkundërt negative dhe pozitive.

🔄 Sistemet me lidhje të përkundërt negative

• Parimi themelor: Zvogëlon lëkundjen e vlerës së rregulluar.

  • Për shembull:

    1. Hiperkapnia: Stimulimi i qendrës respiratore për hiperventilim.

    2. Ketoacidoza diabetike: Stimulimi për hiperventilim për të larguar CO2.

    3. Fosforilimi oksidativ: Rregullohet nga raporti midis ADP dhe ATP.

🌀 Lidhja e përkundërt pozitive

• Sistemet me lidhje të përkundërt pozitive: Shmangia e vlerës së rregulluar rritet me veprimin e sistemit.

  • Për shembull:

    1. Autostimulimi i TNFα: Intensifikon reaktivitetin e qelizave.

    2. Zhvillimi i menstruacionit: Tajimi i FSH dhe LH për të nxitur ovulacionin.

    3. Ngritja e temperaturës: Shmangia e qendrës termorregulluese mbi 42°C dhe nën 35°C.

🛠 Rregullimi homeostatik me lidhjet e shumëfishta

• Rregullimi plurimodal: Vlerat e rregulluara janë nën kontrollin e mekanizmave të shumtë homeostatikë, për të siguruar stabilitet të funksioneve.

👤 2.2.3. Kufijtë e lëkunjes së vlerave fiziologjike

• Homeostatikë: Niveli optimal i vlerave fiziologjike vartet nga faktorët rregullues dhe kushtet e ambientit.

  • Vlerat normale bazohen në analizën statistikore të popullsisë.

• Çrregullimi i ritmit diurnal: Shenjë e hershme e ngjarjeve patologjike (p.sh., sindromë e Kushingut).

🔄 2.2.4. Përshtatja (Adaptimi)

🍃 Përshtatja e llojit dhe grupacionit

• Përshtatja ndaj faktorëve të jashtëm në kushtet e evolucionit përmes seleksionimit natyror. Disa veti patologjike mund të përparësojnë mbijetesën.

🏫 Përshtatja kulturore

• Adoptimi i shoqërisë ndaj kushteve jetësore bazuar në dituri dhe civilizim.

  • Mjekësia dhe shkenca kanë ndryshuar raportin midis njeriut, ambientit dhe sëmundjeve.

👥 Përshtatja individuale (adaptimi individual)

• Mekanizmat e lindur adaptiv: Proceset që mbështeten në ndryshimet genetike për të mbijetuar ndaj kushteve të jashtme.

  • Përshtatja me dituri dhe përvojë të fituar: Shkenca dhe edukimi ndihmojnë individin të mbijetojë në kushte të jashtme të pavolitshme.

🚨 2.2.5. Reaktiviteti

• Reaktivitet: Aftësia funksionale dhe dinamike e organizmit për të reaguar ndaj stimulueseve të caktuar.

  • Reaktiviteti tregon llojin e përgjigjes së organizmit dhe ka rëndësi në zhvillimin e procesit patologjik.

✅ 2.2.6. Koncepti patobiologjik i anabiozës dhe katabiozës

• Anabioza: Rritja strukturore dhe funksionale e sistemit që manifestohet me reaktivitet të rritur (hiperreaktivitet).

• Katabioza: Zvogëlimi i kapacitetit gjeneik, strukturor dhe funksional, duke çuar në hiporeaktivitet dhe eventualisht vdekjen.

👥 2.2.7. Konstitucioni

• Konstitucion: Përmbledhë vetitë funksionale dhe morfologjike të organizmit, të përcaktuara nga reaktiviteti dhe ndërtimi.

  • Tipet kryesore të konstitucionit sipas Kreçmerit (Kretchmer):

    • Leptosom: Shtat i lartë dhe i ngushtë.

    • Piknik: Person i trashë, me kafaz të gjerë të kraharorit.

    • Atlet: Skelet i fortë, muskuj të zhvilluar.

  • Lidhjet midis konstitucionit dhe sëmundjeve të veçanta.

🔬 2.2.8. Principet e vlerësimit të sistemeve funksionale

⚖ Vlerësimi i baraspeshës dinamike

• Organizmi i njeriut: Sistem i hapur që këmbën masën dhe energjinë me ambientin për të mbajtur gradientët strukturorë dhe funksionalë.

👩‍⚕ Vlerësimi i reaktivitetit të të sëmurit

• Diagnostikimi: Vlerësimi i reaktivitetit të organizmit bazuar në gjendjen e përgjithshme, simptomet, shenjat dhe testet statike dhe dinamike.

  • Suficienca: Aftësia normale për reagim ndaj stimujve.

  • Insuficienca: Zvogëlimi i reaktivitetit, ndarë në latente (të fshehura) dhe manifeste (të dukshme).

🧬 Insuficienca dhe kompenzimi

• Mutacionet: Mund të ndikojnë në strukturën dhe aktivitetin e enzimave, duke shkaktuar ndryshime metabolike dhe dekompenzim të funksioneve.