Filosofie: Examen juni 2025

H3 – Waarop baseren we morele oordelen?

Moreel – Immoreel – Amoreel

• Moreel = iets dat als goed of juist wordt gezien.
  ➤ vb: iemand helpen die gevallen is

• Immoreel = iets dat binnen een moreel systeem fout is.
  ➤ vb: iemand opzettelijk kwetsen

• Amoreel = iets waar geen moreel oordeel op van toepassing is.
  ➤ vb: kiezen tussen een rode of blauwe trui

Let op: wat voor jou moreel is, is dat niet per se voor een ander. Wat iemand amoreel vindt (bv. videogames spelen), vindt een ander misschien immoreel (verspilling van tijd).

Legaliteit vs. Moraliteit

• Legaliteit = iets is wettelijk toegestaan of verboden

• Moraliteit = iets wordt als ethisch juist of fout beschouwd

Voorbeeld:

In Florida worden boeken verboden over Afro-Amerikaanse geschiedenis en LGBTQ+.

→ Wettelijk: toegestaan door de staat

→ Moreel: voor veel mensen onaanvaardbaar, omdat het vrije toegang tot kennis beperkt

Eigen voorbeeld:

Een hongerige persoon steelt een brood.

→ Illegaal, maar moreel misschien wél verdedigbaar.

Waarom is dit onderscheid belangrijk?

→ Omdat wetten niet altijd rechtvaardig zijn. Denk aan racistische wetten in het verleden.

→ Je moet dus zélf nadenken: wat is goed, wat is fout — los van de wet?

Deontologie vs. Consequentialisme

Voorbeeld 1:

Een politieagent schiet een verdachte neer.

• Martha zegt: dat was moord. → De dader had recht op leven.
  ➤ ➝ Deontologie

• Tom zegt: stel dat hij een wapen had, en er waren kinderen in de buurt.
  ➤ ➝ Consequentialisme

Voorbeeld 2:

Kleinkinderen willen artiest worden i.p.v. familiezaak overnemen.

• Octaaf zegt: ze moeten de familietraditie volgen.
  ➤ ➝ Deontologie

• Mariette zegt: ze worden gelukkiger als ze hun passie volgen.
  ➤ ➝ Consequentialisme

Problemen van Consequentialisme (Utilitarisme)

Utilitarisme = consequentialisme waarbij je het grootste geluk voor het grootste aantal nastreeft (Jeremy Bentham)

Voorbeeld:

Melanie erft geld. Ze is al gelukkig. Haar nicht is arm.

→ Utilitarist zegt: geef het geld aan de nicht → zo creëer je meer totaal geluk.

Maar problemen ontstaan als je rechten negeert:

• Rechter geeft jou de doodstraf voor parkeerboetes, om anderen af te schrikken → leidt tot “meer veiligheid”, maar is onrechtvaardig

• Dokters vermoorden een onschuldige bezoeker om 5 levens te redden met organen → meer geluk, maar moreel onaanvaardbaar

Kernprobleem: het geluk van velen mag volgens utilitarisme zwaarder wegen dan het recht van één. Maar dat botst met onze intuïtie over rechtvaardigheid.

Is-Ought kloof (David Hume)

Je mag niet zomaar van een feit (“is”) afleiden wat je moet doen (“ought”).

Fout voorbeeld:

“Mensen hebben altijd vlees gegeten → dus het is goed om vlees te eten.”

→ Fout: je hebt een waarde nodig om een norm af te leiden.

Goed voorbeeld:

“Mensen eten vlees. Maar we vinden dierenleed erg → dus proberen we minder vlees te eten.”

→ Waarde = “dieren mogen niet lijden”

Als je argumenteert, maak je waarde duidelijk.

H4 – Ubuntu

Wat is Ubuntu?

• “Ik ben omdat wij zijn.”

• Je bestaat niet als ‘losse persoon’, maar altijd in relatie tot anderen.

• Mens zijn = jezelf worden via anderen → gemeenschap is essentieel.

De drie poten van gemeenschap

1. Zij die vóór ons kwamen (voorouders)

2. Wij die nu leven

3. Zij die nog geboren moeten worden

→ Elke poot is nodig om de gemeenschap recht te houden

→ Alles is met elkaar verbonden in verleden, heden, toekomst

Zijnsleer van Ubuntu (ubu-ntu)

• Ubu = het ‘zijn’ op zich (algemeen, potentie)

• Ntu = de concrete vorm waarin het zich toont
  → Alles is veranderlijk en verbonden
  → In tegenstelling tot veel westerse filosofieën, is ‘zijn’ niet iets vasts, maar iets dat wordt en beweegt

Belang van dialoog

• In Ubuntu: je leert pas door te luisteren

• Dialoog = jezelf en de ander beter begrijpen

• Ramose zegt: “Zonder dialoog, geen gemeenschap”

• Filosofie moet niet alleen redeneren zijn, maar ook verbinden

→ Verschil met Grieken: daar draait dialoog meer om discussie

→ In Ubuntu: dialoog = verbondenheid, luisteren, samen groeien

“Ik ben niet compleet zonder de ander” (toepassen op thema’s)

→ Ubuntu denkt horizontaal, niet “ik boven de ander”, maar “wij samen”.

Ubuntu vs. Deontologie vs. Consequentialisme

Filosofische vragen – eenvoudig en correct uitgelegd

Wat is een filosofische vraag?

Een filosofische vraag is géén gewone kennisvraag of meningsvraag. Ze heeft 3 belangrijke kenmerken:

1. ➤ Je kan het antwoord niet gewoon waarnemen in de werkelijkheid (zoals bij biologie of fysica).

2. ➤ Er is niet één juist antwoord, zoals bij wiskunde.

3. ➤ Ze zet je aan het denken over iets dat je normaal vanzelfsprekend vindt.

Geen filosofische vraag als…

• Je het gewoon kan opzoeken of observeren
  ➤ vb: “Hoeveel tenen heeft een luiaard?” → dat kan je tellen in de zoo

• Er maar één vast antwoord is
  ➤ vb: “Hoeveel is 2 + 2?” → antwoord ligt vast

• Je alleen je mening moet geven
  ➤ vb: “Vind jij filosofie leuk?” → persoonlijke voorkeur = geen filosofie

Wel een filosofische vraag als…

• Het antwoord niet meetbaar of direct waarneembaar is

• De vraag verschillende antwoorden toelaat

• Je er dieper over moet nadenken en de vraag zelf ook in vraag kan stellen

Voorbeelden:

• Wat is de zin van het leven?

• Is ware kennis mogelijk?

• Wat is een goed leven?

• Mogen mensen dieren eten?

Tip: een goede filosofische vraag bevat vaak ook een veronderstelling.

➤ “Wat is de zin van het leven?” veronderstelt dat er een zin ís. Een filosoof stelt die veronderstelling zelf ook in vraag.

Hoe stel je zelf een goede filosofische vraag op?

Wat is het doel van filosofische vragen?

• Je breekt je manier van denken open

• Je onderzoekt wat je vanzelfsprekend vindt

• Je zoekt goede redenen, niet zomaar een mening

Een filosofisch antwoord is dus:

• Geen simpele “ja of nee”

• Geen gevoel of voorkeur

• Maar een doordachte redenering met goede argumenten