wojna 30 letnia

Wojna trzydziestoletnia (1618–1648) była jednym z najkrwawszych konfliktów w historii Europy. Jej przyczyny, przebieg i skutki miały ogromny wpływ na przyszłość kontynentu.

Przyczyny wojny trzydziestoletniej

1. Religijne:

Konflikt między protestantami a katolikami w Świętym Cesarstwie Rzymskim.

Napięcia po pokoju augsburskim (1555), który uznał zasadę „czyja władza, tego religia”, ale nie objął kalwinizmu.

2. Polityczne:

Rywalizacja o dominację w Europie między Habsburgami (Austria i Hiszpania) a Francją.

Ambicje książąt niemieckich dążących do większej autonomii wobec cesarza.

3. Społeczne i gospodarcze:

Kryzys ekonomiczny i społeczny w Niemczech.

Narastające niezadowolenie z władzy cesarskiej i kościelnej.

Przebieg wojny – 4 etapy

1. Faza czeska (1618–1625):

Defenestracja praska (1618) – wyrzucenie cesarskich namiestników przez protestanckich Czechów.

Powstanie czeskie przeciwko Habsburgom.

Bitwa pod Białą Górą (1620) – klęska Czechów, rekatolizacja kraju.

2. Faza palatynacka (1621–1629):

Walki w Palatynacie Reńskim.

Interwencja Hiszpanii i zwycięstwa katolików.

Edykt restytucyjny (1629) cesarza Ferdynanda II – próba odbudowy wpływów katolickich.

3. Faza szwedzka (1630–1635):

Interwencja króla Szwecji Gustawa II Adolfa – sukcesy protestantów (bitwa pod Lützen 1632).

Śmierć Gustawa Adolfa – osłabienie pozycji protestanckiej.

Wojna staje się coraz bardziej polityczna niż religijna.

4. Faza francusko-szwedzka (1635–1648):

Francja (katolicka) włącza się po stronie protestantów przeciwko Habsburgom.

Wojna pustoszy Niemcy – głód, zarazy, zniszczenia.

Konflikt przybiera charakter wojny totalnej

Skutki wojny:

Traktat westfalski

Koniec wojny, podpisany w Münster i Osnabrück.

Uznanie suwerenności księstw niemieckich.

Uznanie kalwinizmu na równi z luteranizmem i katolicyzmem.

Niepodległość Szwajcarii i Niderlandów.

2. Zmiany terytorialne:

Francja i Szwecja zyskują nowe ziemie.

Cesarstwo traci wpływy – osłabienie władzy centralnej.

3. Demograficzne i gospodarcze:

Ogromne straty ludnościowe – nawet 1/3 populacji Niemiec.

Zniszczenie wielu miast i wsi.

Załamanie gospodarki Świętego Cesarstwa.

4. Polityczne i religijne:

Koniec wojen religijnych w Europie.

Początek nowoczesnego systemu państw narodowych (suwerenność)

Richelieu choć był kardynałem i katolikiem, popierał protestantów przeciwko katolickim Habsburgom – kierował się racją stanu, nie religią.

W 1635 r. Francja oficjalnie przystąpiła do wojny po stronie protestantów, mimo że wcześniej wspierała ich tylko finansowo i politycznie.

Dążył do osłabienia cesarza i wzmocnienia Francji jako potęgi europejskiej.

Austria odegrała kluczową rolę w wojnie trzydziestoletniej, ponieważ była głównym filarem dynastii Habsburgów, która rządziła Świętym Cesarstwem Rzymskim. Cesarze z tej dynastii (głównie Ferdynand II i Ferdynand III) byli głównymi uczestnikami konfliktu po stronie katolickiej.

1. Początek wojny – bunt w Czechach (1618):

Ferdynand II Habsburg, arcyksiążę Austrii, został królem Czech i próbował narzucić katolicyzm protestanckim Czechom.

Defenestracja praska była reakcją na jego działania i początkiem powstania antyhabsburskiego.

Austriacy rozbili Czechów w bitwie pod Białą Górą (1620) – odzyskali kontrolę nad Czechami i rozpoczęli rekatolizację.

2. Dominacja Habsburgów w I fazach wojny:

Dzięki wsparciu Hiszpanii i Ligi Katolickiej, Austria odniosła wiele zwycięstw w pierwszej połowie wojny.

Edykt restytucyjny (1629) – próba odbudowy katolicyzmu w Niemczech.

3. Osłabienie pozycji Austrii:

Interwencja Szwecji (1630) i Francji (1635) znacznie osłabiła pozycję cesarza.

Długotrwała wojna wyczerpała Austrię ekonomicznie i militarnie.

Austria zaczęła tracić kontrolę nad niektórymi terenami Rzeszy.

Skutki wojny

1. Pokój westfalski (1648):

Cesarz musiał zaakceptować większą suwerenność książąt niemieckich.

Nie udało się przywrócić dominacji katolicyzmu w całej Rzeszy.

Habsburgowie stracili część wpływów, ale zachowali swoje ziemie dziedziczne (Austria, Czechy, Węgry).

2. Dalsze ambicje Austrii:

Mimo osłabienia, Habsburgowie kontynuowali politykę ekspansji – w II połowie XVII w. skupili się m.in. na walce z Imperium Osmańskim.

Austria pozostała ważnym mocarstwem europejskim.

Szwecja dążyła do umocnienia swojej pozycji na Bałtyku (tzw. "Dominium Maris Baltici").

Chciała ograniczyć wpływy Habsburgów w regionie i zabezpieczyć swoje interesy w Niemczech i Polsce.

Gustaw II Adolf

Król Szwecji (1611–1632) – znakomity dowódca, nazywany „Lwem Północy”.

W 1630 roku wylądował z armią w Niemczech i uratował sprawę protestancką, która była bliska upadku.

Bitwa pod Breitenfeld (1631) – wielkie zwycięstwo nad wojskami cesarskimi.

Bitwa pod Lützen (1632) – zwycięstwo Szwedów, ale Gustaw II Adolf zginął.

Niderlandy 40 lat przed wojną 30 letnia zaczęli walczyć o niepodległość. Podczas wojny szczególnie próbują ja odzyskać walczą z hiszpania