AW HC5&6: ontwikkeling van gedrag en betekenis voor adaptatie

• dier heeft een norm die hij probeert in balans te houden: fysio & gedragsmatig

  • leeft in omgeving die constant verandert → neemt veranderingen waar → probeert reactie te geven om balans weer in evenwicht te krijgen

  • omstandigheden waar aanpassing niet genoeg is → -ve balans

    • individu niet in staat zich genoeg aan te passen = maladaptatie

      • maladaptatie in longterm situ → chronische stress

  • sturende factoren hebben invloed op manier waarop individu omgaat met veranderingen

nature vs nurture

• individu’s gedrag (&adaptatievermogen) komt uit wisselwerking tussen genetische- & omgevingsfactoren

  • NOOIT alleen erfelijkheid of omgeving

  • onderzoek lastig - welke er wel zijn gedaan:

• Harlow: scheidde aapjes bij geboorte van moeder, gaf metale melkmoeder

  • → later allemaal onomkeerbare gedragsproblemen

  • wou invloed v opvoeding weten op individu later (dcr love→asociaal)

• Hess: leren of weten kippen hoe ze moeten pikken? aangeboren of geleerd?

  • index bril → pikte er steeds naast → geen beloning → pikte na 5dgn (same as normal) precies dus → aangeboren (maturatie lichaam)

• eekpoes Sammie: eekhoorn opgevoed door een poes

  • hoe ouder hoe meer verschillen van andere kittens

  • wilde dingen begraven & nestbouwen zonder uitleg - instinctief

  • drinken was geen nat gedrag, lastig - knagen wel, dieet changed

• Oxana kind groeide op in hondenkennel → gedraagd als hond

genetische componenten: erfelijkheid

• bepaalde vachtkleuren kunnen temperamentvoller zijn dan andere

  • zoogdieren 5 loci bepalen n pigmentcellen

  • vachtkleur mede gereguleerd door aanwezigheid agouti gen

• melanine has presursor Dopa → kan omzetten in dopamine → precursor voor (nor)adrenaline

  • karakteristieken non-agouti’s: kleinere vluchtafstand mens, dcr actief/agressief/vluchtreactie/nerveus/abnormaal gedrag ontwikkeling

gedrag en de genetische basis

• angst, agressiviteit, blaffen, territoriale verdediging, sociaal gedrag ← rasverschillen dus wss genetisch component

  • nauwelijks onderzoek bc omgeving groot onderdeel

  • 1 studie in VS om uit normale pointers angstige lijn te fokken

    • doel: medicaties testen bij angstige dieren

    • binnen 2-3 generaties sterk veranderd gedrag & (hersen)fysiologie → dus sterke genetische basis voor angst!

    • foklijn is dus snel verknoeid!

epigenetica: tussen ervaringsaspecten & erfelijkheid

hoe kunnen omgevingsfactoren DNA materiaal beinvloeden, zonder mutaties in het DNA te maken?

• epigenetische factoren bepalen welke delen v genoom open/gesloten → sommige genen aan/uit → DNA modificaties zonder verandering DNA sequentie

  • deze factoren berusten op 3 pijlers:

• 1) DNA-methylering = methylgroep toevoegen aan nucleotide

  • verhindert genexpressie, vooral if in promotorgebied

  • kunnen weer worden verwijderd → reversibel proces

  • methylering door omgevingsfactoren kan doorgegeven worden aan voortplantingscellen

  • zwangerschapomgeving can affect methyleringspatroon offspring

    • bv babies born post-hongerswinter: DNA epigenetisch verandert door prenatale blootstelling ongunstige omgeving

• 2) 2 types epigenetisch RNA: microRNAs & niet-coderend RNA

  • beinvloeden open/gesloten stand (delen van) chromosomen

    • chr gesloten → DNA onafleesbaar → geen transcriptie

  • stukjes dubbelstrengs RNA ook betrokken bij geninactivatie

• 3) nucleosoom = structuur waarin DNA verpakt - bestaat uit histonen

  • histon-eiwitten kunnen verandert worden door toevoeging of verwijdering kleine chemische verbinding:

    • bv acetyl/metyl/fosfaatgroepen of grotere peptiden

  • gevolg: aard vh nucleosoom gewijzigd: → chromatine meer open of gesloten

• dus omgevingsfactoren kunnen ons stabiele DNA beinvloeden → kan grote gevolgen hebben

prenataal: invloeden voor & rond de geboorte

• invloed sekshormonen (oa testosteron)

  • via gezamelijke placenta testosteron instroom → beinvloed teefjes in uterus → masculinisatie:

    • incr agressie, dominant gedrag, geheven poot urineren, bestijgen

• invloed stresshormonen moeder (vnl cortisol)

  • incr cortisol moeder → via placenta naar fetus

  • affects n & gevoeligheid cortisolreceptoren in hypothalamus → beinvloed toekomstige stressreactie

  • gestresste moederrat → (klein!)dochters: stressgevoeliger, slechter herstel na stress, minder zorggevend, cycli onregelmatiger

  • gestresste moederrat → zonen: stressgevoeliger, slechter herstel na stress. quasi-homoseksueel gedrag: meer zorggevend + copulatiehouding naar males = feminisatie

    • niet in 2e generatie (bij dochters dus wel)

postnataal: gebeurtenissen in eerste levensfase

imprinting = snel leermoment bij jond dier in specifieke korte gevoelige periode met een vaak irreversibel effect in latere levensfase

• term vaak gebruikt mbt nestvlieders (zeer snelle ontwikkeling)

• types: maternale, filiale, sexuele imprinting

socialisatieperiode = leer-&ontwikkelingsproces in gevoelige periose waarin dier relevant gedrag (acties&reacties) leert ten omzichte van een diversiteit aan externe prikkels

• naast imprinting ook andere vormen: trial&error learning, habituatie

• term vaak gebruikt mbt nestblijver ((zoog)dieren w langzame ontwikkeling)

effecten/functies van imprinting/socialisatie?

• begin → jong grote kans dat t bij juiste individu voeding/bescherming zoekt

• later → dier wel/geen predatiegedrag vertoond, geen angst heeft, juiste partner vindt en incest vermijdt

sociale banden

moeder-kind relaties

• moeder-kind relatie bepalend voor ontwikkeling & later gedrag

• band wordt bewerkstelligd & bevestigd door:

  • lucht v vruchtwater

  • vaginale stimulatie

    • effect keizersnede!

  • hormonen: dcr progesteron & incr oestrogeen. dan prolactine & oxytocine omhoog → moeder-kind binding!!

    • zogen → oxytocine komt vrij (zien, aanraking, geur)

  • ‘lichaamseigen opiaten‘(endodorfine) komt vrij bij aanraken → lekker gevoel

• moederzorg effect op pups:

  • sensorische stimulatie → groeihormonen, endodorfine, ACTH

  • voeden → hartslag & corticosteron

• moederzorg effect in post-natale periode:

  • incr leervermogen & geheugen

  • dcr emotionaliteit

  • reguleert HPA-as

vriendschappen

• banden tussen niet verwanten - voorkeur gezelschap individuen zelfde seks

• sociaal contact → vrijkomen lichaamseigen opiaten → dcr stress

• plotseling wegvallen sociale banden → -ve gevolegen op dieren

spelgedrag van jonge dieren

• functie spelgedrag: trainen van cognitieve skills & motoriek

  • fight/flight, predatiegedrag, sociale vaardigheden & voor het onverwachte)

• bevat elementen van dif gedragsmotivatie

• korte bouts, snel, vaak overdreven - in vertrouwde, relaxte omgeving

• endorfine release

ervaringen in volwassenheid

• nooit te oud om te leren!