chuj

Przyczyny 1 wojny światowej

Przyczyny I wojny światowej były złożone i narastały przez wiele lat przed wybuchem konfliktu w 1914 roku. Głównym źródłem napięć była rywalizacja między europejskimi mocarstwami o wpływy polityczne, gospodarcze i kolonialne. Szczególnie silna była konkurencja między Niemcami a Wielką Brytanią oraz Francją. Niemcy, zjednoczone dopiero w 1871 roku, chciały zająć dominującą pozycję w Europie i zdobyć własne kolonie, co prowadziło do napięć z imperiami, które już miały rozległe terytoria zamorskie. Ważną rolę odegrał wyścig zbrojeń – państwa inwestowały coraz więcej w rozbudowę armii i floty, a militaryzm, czyli przekonanie, że siła militarna jest najlepszym sposobem rozwiązywania konfliktów, stał się dominującą ideologią. System sojuszy, który miał gwarantować bezpieczeństwo, w praktyce zwiększył ryzyko wojny. Powstały dwa główne bloki militarne: Trójprzymierze (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy) oraz Trójporozumienie (Francja, Rosja, Wielka Brytania). Ich istnienie oznaczało, że konflikt między dwoma państwami mógł wciągnąć całą Europę. Nacjonalizm, czyli ideologia oparta na przekonaniu o wyższości własnego narodu, doprowadzał do napięć wewnętrznych i międzynarodowych. Szczególnie niebezpieczna była sytuacja na Bałkanach, gdzie narody słowiańskie, wspierane przez Rosję, dążyły do niepodległości lub zjednoczenia, co zagrażało interesom Austro-Węgier. Region ten był nazywany "kotłem bałkańskim". Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny był zamach w Sarajewie 28 czerwca 1914 roku, kiedy serbski nacjonalista Gawriło Princip zastrzelił arcyksięcia Franciszka Ferdynanda, następcę tronu Austro-Węgier. W odpowiedzi Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii. W ciągu kilku tygodni, na skutek działania systemu sojuszy i eskalacji konfliktu, niemal cała Europa znalazła się w stanie wojny.

Front zachodni

Front zachodni I wojny światowej był głównym obszarem walk między Niemcami a państwami Ententy, głównie Francją, Wielką Brytanią i od 1917 roku także Stanami Zjednoczonymi. Przebiegał przez Belgię i północno-wschodnią Francję. Na początku wojny Niemcy planowały szybkie pokonanie Francji poprzez atak przez neutralną Belgię, zgodnie z tzw. planem Schlieffena. Opór Belgów i szybka mobilizacja wojsk Ententy spowodowały, że ofensywa niemiecka została zatrzymana we wrześniu 1914 roku w bitwie nad Marną. Wtedy wojna na froncie zachodnim przekształciła się w konflikt pozycyjny, w którym obie strony okopały się na długiej linii frontu od kanału La Manche po granice Szwajcarii. Przez następne lata toczyły się tam krwawe i wyczerpujące walki, które nie przynosiły rozstrzygnięcia. Bitwy pod Verdun i nad Sommą w 1916 roku stały się symbolami bezsensownej rzezi, gdzie miliony żołnierzy ginęły bez większych zmian terytorialnych. Zastosowano nowoczesną broń, jak karabiny maszynowe, artylerię, gazy bojowe, a także po raz pierwszy użyto czołgów. Warunki życia w okopach były tragiczne – żołnierze cierpieli z powodu zimna, błota, głodu i ciągłego zagrożenia życia. Przełom na froncie zachodnim nastąpił dopiero w 1918 roku. Niemcy podjęły ostatnią wielką ofensywę wiosną, licząc na zwycięstwo zanim Amerykanie w pełni wejdą do walki. Ofensywa jednak załamała się, a od lipca Ententa zaczęła skuteczny kontratak. Pod naporem świeżych sił amerykańskich i wyczerpania niemieckiej armii, Niemcy zaczęli się cofać. W rezultacie 11 listopada 1918 roku podpisano rozejm w Compiègne, który zakończył działania wojenne na froncie zachodnim i doprowadził do zakończenia I wojny światowej.

Front wschodni

Front wschodni I wojny światowej obejmował obszar walk między Imperium Rosyjskim a państwami centralnymi – głównie Niemcami i Austro-Węgrami – na terenach Europy Środkowo-Wschodniej, takich jak Polska, Litwa, Ukraina, Białoruś czy Galicja. W przeciwieństwie do frontu zachodniego, nie miał on charakteru wojny pozycyjnej. Walki były bardziej ruchome, a linia frontu często się przesuwała, co powodowało ogromne zniszczenia i cierpienia ludności cywilnej. Wojna na tym froncie rozpoczęła się już w sierpniu 1914 roku, gdy Rosja szybciej niż się spodziewano zaatakowała Prusy Wschodnie i Galicję. Niemcy odparli ten atak i odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Tannenbergiem, zadając armii rosyjskiej ogromne straty. W 1915 roku państwa centralne rozpoczęły wielką ofensywę i zmusiły Rosjan do odwrotu, odbierając im Królestwo Polskie, Litwę, część Białorusi i Galicję. Ofensywa ta doprowadziła do tzw. wielkiego odwrotu Rosji i oznaczała ogromne straty ludzkie oraz przesiedlenia. W 1916 roku Rosjanie podjęli próbę odzyskania inicjatywy podczas tzw. ofensywy Brusiłowa, która początkowo była bardzo skuteczna i doprowadziła do dużych strat po stronie Austro-Węgier, ale ostatecznie nie przyniosła decydującego przełomu. W 1917 roku sytuacja w Rosji dramatycznie się pogorszyła – kraj ogarnęły rewolucje. Najpierw w lutym obalono cara Mikołaja II, a w październiku bolszewicy przejęli władzę. Po rewolucji październikowej nowy rząd dążył do zakończenia wojny i 3 marca 1918 roku podpisał z państwami centralnymi pokój w Brześciu Litewskim. Na mocy tego traktatu Rosja wycofała się z wojny i oddała ogromne terytoria, w tym Ukrainę, Białoruś, kraje bałtyckie i Finlandię. Zakończenie walk na froncie wschodnim umożliwiło Niemcom przerzucenie wojsk na front zachodni, co miało duży wpływ na przebieg ostatniego roku wojny. Dla Polski front wschodni był szczególnie ważny, ponieważ toczył się na jej ziemiach i doprowadził do wielkich zniszczeń, ale także stworzył warunki do odbudowy niepodległego państwa.

Rewolucja lutowa

Rewolucja lutowa była pierwszym etapem rewolucji rosyjskiej, która doprowadziła do obalenia caratu i zakończenia wielowiekowych rządów dynastii Romanowów w Rosji. Wybuchła w lutym 1917 roku według kalendarza juliańskiego (w marcu według gregoriańskiego) w Piotrogrodzie (dzisiejszym Petersburgu), stolicy Imperium Rosyjskiego. Bezpośrednią przyczyną rewolucji była skrajnie trudna sytuacja wewnętrzna w Rosji: społeczne niezadowolenie, głód, niedobory żywności i opału, fatalna sytuacja na froncie I wojny światowej oraz nieudolne rządy cara Mikołaja II. Społeczeństwo, zmęczone wojną i ubóstwem, zaczęło domagać się reform, zakończenia wojny i poprawy warunków życia. Rewolucja rozpoczęła się od strajków w zakładach przemysłowych i masowych demonstracji ulicznych, do których dołączyli robotnicy, studenci, kobiety domagające się chleba, a wkrótce także żołnierze, którzy zbuntowali się przeciwko rozkazom tłumienia protestów. Armia zaczęła przechodzić na stronę demonstrantów, co przesądziło o losie caratu. W obliczu całkowitej utraty kontroli nad sytuacją, car Mikołaj II abdykował 15 marca 1917 roku (2 marca według kalendarza juliańskiego). Władzę przejął Rząd Tymczasowy, który miał kierować krajem do czasu zwołania Zgromadzenia Konstytucyjnego. Równolegle powstała Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich (tzw. sowiety), co zapoczątkowało tzw. dwuwładzę – sytuację, w której istniały dwa ośrodki władzy. Rewolucja lutowa nie była planowanym przewrotem bolszewików – miała charakter oddolnego, spontanicznego ruchu społecznego. Początkowo dała nadzieję na demokratyczne reformy i zakończenie autorytarnego systemu w Rosji, jednak Rząd Tymczasowy nie był w stanie zrealizować głównych postulatów społeczeństwa, m.in. zakończenia wojny czy reformy rolnej. Niezadowolenie społeczne nie malało, co ostatecznie doprowadziło do rewolucji październikowej w tym samym roku i przejęcia władzy przez bolszewików.

Rewolucja październikowa

Rewolucja październikowa 1917 była zamachem stanu przeprowadzonym przez bolszewików w nocy z 6 na 7 listopada 1917 roku (według kalendarza gregoriańskiego; w kalendarzu juliańskim – 25/26 października). Obalono wtedy Rząd Tymczasowy w Rosji, a władzę przejęła partia bolszewicka z Włodzimierzem Leninem na czele. Rewolucja była następstwem wcześniejszej rewolucji lutowej, która obaliła carat i doprowadziła do abdykacji Mikołaja II. Mimo powstania Rządu Tymczasowego sytuacja w Rosji się nie poprawiła – trwała wojna, panował głód i chaos, a ludność domagała się zmian. Bolszewicy zdobyli poparcie dzięki prostym hasłom: „Pokój, ziemia, chleb” i „Cała władza w ręce rad”. W czasie rewolucji bolszewicy opanowali kluczowe punkty Piotrogrodu i zdobyli Pałac Zimowy, gdzie mieściła się siedziba rządu. Aleksander Kiereński, przywódca Rządu Tymczasowego, uciekł. Po zwycięstwie Lenin powołał nowy rząd – Radę Komisarzy Ludowych. Nowa władza ogłosiła dekrety o pokoju i o ziemi, zlikwidowała opozycję polityczną oraz rozpoczęła budowę systemu komunistycznego. Rewolucja październikowa zakończyła udział Rosji w I wojnie światowej – w marcu 1918 roku podpisano pokój w Brześciu Litewskim z państwami centralnymi. Jednocześnie rozpoczęła się wojna domowa między bolszewikami (tzw. Czerwonymi) a ich przeciwnikami (Białymi). Zakończyła się ona zwycięstwem bolszewików i umocnieniem ich władzy, co doprowadziło do powstania Związku Radzieckiego w 1922 roku.

Koniec 1 wojny

Koniec I wojny światowej nastąpił 11 listopada 1918 roku. Tego dnia o godzinie 11:00 podpisano rozejm w Compiègne między Niemcami a państwami Ententy, co zakończyło działania zbrojne na froncie zachodnim. Niemcy, wyczerpane wojną, rewolucją wewnętrzną i rozpadem sojuszy, zostały zmuszone do kapitulacji. Wcześniej z wojny wycofały się Austro-Węgry, Bułgaria i Imperium Osmańskie. W Niemczech doszło do obalenia monarchii – cesarz Wilhelm II abdykował i uciekł do Holandii, a władzę przejęła republika. Zakończenie wojny nie oznaczało od razu pokoju – trwały negocjacje, które zakończyły się podpisaniem traktatu wersalskiego 28 czerwca 1919 roku. Traktat ten obarczył Niemcy winą za wybuch wojny, nałożył na nie surowe warunki: utratę części terytoriów, ograniczenie armii oraz obowiązek płacenia reparacji wojennych. I wojna światowa zakończyła się ogromnymi stratami – zginęło ponad 10 milionów ludzi, wiele państw zostało zniszczonych, a mapa Europy uległa radykalnym zmianom. Zniknęły cztery wielkie monarchie: niemiecka, austro-węgierska, rosyjska i osmańska. W ich miejsce powstały nowe państwa, m.in. Polska odzyskała niepodległość po 123 latach zaborów ( w końcu)