fili4

YUNIT III – FILIPINO SA AGHAM TEKNOLOHIYA, INHENYERIYA, MATEMATIKA AT IBA PANG KAUGNAY NA LARANGAN

Kahalagahan ng Agham at Teknolohiya

• Pangunahin: Ang pag-aaral ng agham at teknolohiya ay napakahalaga para sa pag-unlad ng bansa.

• Wika: Ang wikang Filipino ay may limitadong espasyo sa mga larangang ito kumpara sa Ingles, na nananatiling dominant.

Pagtuturo ng Agham sa Wikang Filipino

• Dr. Fortunato Sevilla III: Isang propesor na gumamit ng Filipino sa pagtuturo ng kemistri.

  • Pahayag: Ang mga bansang mauunlad ay gumagamit ng sariling wika sa agham; bakit hindi rin sa Pilipinas?

Intelektualisasyon ng Wikang Filipino

• Diksyunaryo: Nagkaroon ng mga diksyunaryo sa agham sa dekada 60 at 80, tulad ng "Ang Talahuluganang Pang-agham: Ingles Pilipino" ni Dr. Jose Sytangco.

• UP: Tanging ang Unibersidad ng Pilipinas ang may librong pang-agham sa Filipino.

• Kahalagahan: Ang intelektwalisasyon ay ang pagsusulong ng ideya sa mas mataas na lebel ng akademya.

Mga Proseso sa Intelektualisasyon

1. Pagdebelop ng Wika: Standardisadong anyo ng wika para sa akademikong diskurso at terminolohiya.

2. Creative Minority: Kahalagahan ng mga intelektwal na disipulo sa pagpapalaganap ng teknikal na bokabularyo.

Pagsasa-Filipino ng mga Akda

• Mga Propesor: Maraming propesor ang gumagamit ng Filipino sa kanilang mga ugnay sa agham at teknolohiya.

• Halimbawa: Mga propesor mula sa UP, DLSU, NU, at iba pa.

Mga Disiplina sa Agham

• Agham (Science): Salitang Latin na "scientia" na nangangahulugang karunungan.

• **Mga pangunahing sangay:

  1. Biyolohiya: Pag-aaral ng buhay at mga organismo.

  2. Kemistri: Komposisyon, properties, at reaksyon ng mga substance.

  3. Pisika: Interaksyon ng panahon, espasyo, enerhiya, at matter.

  4. Earth Science/Heolohiya: Pag-aaral ng mga planeta at proseso ng pagbuo.

  5. Astronomiya: Pag-aaral ng mga kaganapan sa labas ng daigdig.

  6. Matematika: Sistematikong pag-aaral ng lohika at numero.

Agham at Teknolohiya

• Teknolohiya: Pinagsamang salita na nangangahulugang sining at kaalaman.

• Mga Disiplina sa Teknolohiya:

  1. Information Technology (IT): Pag-aaral ng teknolohiya para sa impormasyon at datos.

  2. Inhinyeriya: Pagsasama ng agham para matugunan ang pangangailangan ng tao.

Pagsusulat sa Agham

• Teksto: Kadalasang nakasulat sa paraang paglalahad, paglalarawan, at pangangatwiran.

• Terminolohiya: Mga termino ay maaaring magkaruon ng magkakaibang kahulugan.

Metodolohiya ng Pagsusulat (IMRAD)

• I: Introduksyon

• M: Metodo

• R: Resulta

• A: Analisis

• D: Diskusyon

Mga Halimbawa ng Sulating Pang-Akademiko

• Uri ng Sulatin: Artikulo, Polyeto, Report.

• Tonalidad: Dapat aktibo, hindi personal, at nasa pangkasalukuyan.

Pagsasalin sa Siyentipiko at Teknikal

• Layunin ng Pagsasalin: Iwasan ang pagkakaunawaan sa wika; mas malinaw na komunikasyon gamit ang Filipino.

Hakbang sa Pagsasalin

1. Pagtutumbas mula Tagalog o katutubong wika.

2. Panghihiram mula Español

3. Panghihiram mula Ingles; pagbabago sa baybay.

4. Paglikha.

Katangian ng Tagasalin

1. Malawak na kaalaman sa tekstong isasalin.

2. Imahinasyon at katalinuhan sa pagsasalin.

3. Kakayahang makapili ng tamang terminolohiya.

Pamamaraan ng Pagsasalin

1. Saling-angkat: Mga salitang hiniram mula sa ibang wika.

2. Saling-paimbabaw: Pag-amin sa mga baybay.

3. Saling-panggramatika: Pagbabago sa grammar.

4. Saling-hiram: Pagsasalin na may katumbas sa orihinal na salita.

5. Saling-likha: Paglikha ng bagong salita mula sa pinaghalo-halong mga termino.

6. Saling-daglat: Pagbawas ng salita sa mga akronim.

7. Saling-tapat: Pagsasalin na tuwid at hindi binago.

8. Saling-taal: Pagsasalin batay sa mga lokal na konsepto.

9. Saling-sanib: Paghalo ng dalawang salita mula sa iba’t ibang dialect.

Halimbawa ng Salitang Siyentipiko at Teknikal na Naisalin sa Filipino

• Halimbawa: Asthma, Blister, Ovary.

Halimbawa ng Salitang Medikal

1. Haynayan: Natural na agham ukol sa pag-aaral ng buhay.

2. Mikhaynayan: Agham na mayroon ng maliliit na organismo.

3. Palapuso: Dalubhasa sa palpusuan (cardiology).

4. Sihay: Pinakapayak na kayarian ng mga organismo.