1. Evolutie van wetgevende macht in Rome

• Veranderende zwaartepunten:

  • Volksvergadering ➔ Senaat ➔ Keizer.

• Interpretatie en advies:

  • Belangrijke rol voor rechtsgeleerden (iurisconsulti).

• Codificatie:

  • Keizer Justinianus (6e eeuw n.Chr.) bundelde het hele Romeinse recht.

2. Bronnen van wetgeving

2.1. Leges

• Overgang van gewoonterecht naar geschreven recht:

  • Eerste schriftelijke wetgeving: Wet der XII Tafelen (ca. 450 v.Chr.).

• Republikeinse tijd:

  • Volksvergadering (comitia centuriata):

    • Magistraat (consul/praetor) diende wetsvoorstel in.

    • 17 dagen vooraf: publicatie van edict met datum en tekst van het voorstel.

    • Indeling van stemgerechtigden op basis van vermogen (centuriae).

  • Plebejersvergadering (comitia tributa):

    • Voortgebracht door tribus (woonwijken).

    • Besluiten (plebescita):

      • Aanvankelijk alleen bindend voor plebejers.

      • Later algemeen bindend en vaak gelijkgesteld aan leges.

2.2. Senatus consultus

• Republikeinse tijd:

  • Senaat keurde wetten goed die door volksvergadering waren gestemd.

  • Via magistraten werden wetsvoorstellen voorbereid.

  • Besluiten (senatus consulta) hadden kracht van wet.

  • Volkstribuun of magistraten konden veto (‘intercessio’) stellen.

• Keizertijd:

  • Volksvergadering kwam nauwelijks nog samen.

  • Keizerlijke voorstellen door senaat bekrachtigd.

2.3. Edicta

• Vastlegging door magistraten:

  • Praetors, aediles en provinciegouverneurs vaardigden edicten uit bij indiensttreding.

  • Aanvankelijk geldig voor de ambtstermijn van de magistraat.

  • Onder keizer Hadrianus (135 n.Chr.):

    • Samengebundeld in het Edictum perpetuum.

2.4. Constitutiones principis

• Keizerlijke verordeningen:

  • Vanaf keizer Diocletianus (3e eeuw n.Chr.):

    • Hoofdbron van wetgeving.

    • Onderdeel van de overgang naar een absolutistisch systeem (dominaat).