STAWONOGI

na jakie podtypy dzielą się stawonogi?

skorupiaki, szczękoczułkopodobne, tchawkodyszne

metameria heteronomiczna

gdy ciało jest podzielone na segmenty, które tworzą tagmy

tagmy

wyraźnie wyodrębnione odcinki segmentów np. głowa, tułów, odwłok

z czego zbudowane są odnóża?

z odcinków połączonych stawami

funkcja odnóży głowowych

pełnią rolę narządów zmysłów i służą do pobierania pokarmu

funkcja odnóży tułowiowych

stanowią narząd ruchu

funkcja odnóży odwłokowych

zazwyczaj rozmnażanie

jakimi są zwierzętami?

trójwarstwowymi o symetrii dwubocznej

miksocel

jama ciała, która powstaje w wyniku połączenia pierwotnej i wtórnej jamy ciała

co wypełnia miksocel?

hemolimfa

do szczękoczułkopodobnych należą:

pajęczaki

do tchawkodysznych należą:

owady i wije

środowisko życia skorupiaków:

głównie wodne

środowisko życia pajęczaków:

głównie lądowe

środowisko życia owadów:

głównie lądowe

środowisko życia wijów:

lądowe

tagmy skorupiaków:

głowotułów, odwłok

tagmy owadów:

głowa, tułów, odwłok

tagmy pajęczaków:

głowotułów, odwłok

tagmy wijów:

głowa, tułów

odnóża SOP:

586 430 240

odnóża głowowe skorupiaków:

5 par: 2 pary czułków, 1 para żuwaczek, 2 pary szczęk

odnóża głowowe pajęczaków:

2 pary: 1 para szczękoczułków, 1 para nogogłaszczek

odnóża głowowe owadów:

4 pary: 1 para czułków, 1 para żuwaczek, 2 pary szczęk

odnóża głowowe wijów:

3 lub 4 pary: 1 para czułków, 1 para żuwaczek, 1 lub 2 pary szczęk

odnóża tułowiowe skorupiaków:

8 par (zazwyczaj 3 pierwsze pary przekształcone w szczękonóża)

odnóża tułowiowe pajęczaków:

4 pary

odnóża tułowiowe owadów:

3 pary

odnóża tułowiowe wijów:

od 6 do kilkuset

odnóża odwłokowe skorupiaków:

6 par

funkcja odnóży odwłokowych skorupiaków:

rozrodcza, wspomagają oddychanie i ruch

odnóża odwłokowe pajęczaków:

brak lub przekształcone w kądziołki przędne

funkcja kądziołków przędnych:

wytwarzanie nici pajęczej

odnóża odwłokowe owadów:

brak

odnóża odwłokowe wijów:

brak

aparat gryzący

np. u karalucha, umożliwia pobieranie pokarmu stałego

aparat kłująco-ssący

np. u komara, pozwala na przebicie powłok ciała, a następnie pobieranie soków roślin lub płynów ciała zwierząt

aparat gryząco-liżący

np. u pszczół, pozwala na rozdrabnianie pyłku kwiatowego, urabianie wosku i wysysanie płynnego pokarmu

aparat ssący

np. u motyli, umożliwia wysysanie nektaru kwiatów

aparat liżący

umożliwia zlizywanie pokarmu płynnego lub rozpuszczonego enzymami trawiennymi owada

odnóże bieżne

np. u muchy, jest wydłużone i cienkie, zwykle zakończone pazurkami, czasem przylgami, które umożliwiają poruszanie się po płaskich powierzchniach

odnóże pływne

np. u pluskwiaka wodnego, jest spłaszczone, szeroka goleń, stopa, biodro oraz włoski w celu zwiększenia powierzchni pływnej

odnóże grzebne

np. turkucia podjadka, odnóże jest zwiększone oraz umięśnione, krótka masywna stopa z ząbkami ułatwia odgarnianie ziemi

odnóże chwytne

np. modliszki, ma wydłużone biodro oraz aparat chwytny utworzony przez udo i goleń, co umożliwia chwytanie oraz przytrzymywanie ofiar

odnóże skoczne

np. konika polnego, jest długie i ma bardzo dobrze umięśnione udo, co umożliwia skoki na duże odległości, ma stopę z haczykami

odnóże do zbierania pyłku

np. pszczoły, odnóże posiada koszyczek i włoski aby do nich przyczepiał się pyłek

pokrycie ciała stawonogów

całe ciało jest pokryte twardym oskórkiem, który stanowi wytwór leżącego pod nim 1 warstwowego nabłonka

z czego składa się oskórek?

z chityny oraz białek i lipidów

charakterystyka oskórka

niemal nieprzepuszczalny dla wody i gazów, odporny na urazy mechaniczne i na działanie substancji chemicznych

funkcje oskórka

ochronna, szkielet zewnętrzny, przyczep dla mięśni

karapaks

u skorupiaków i pajęczaków jest to grzbietowa część oskórka, która tworzy jednolitą, twardą okrywę głowotułowia

linienie

zrzucanie oskórka

gdzie następuje linienie?

we wszystkich częściach ciała okrytych oskórkiem: powłoka ciała, jelito przednie i tylne, drogi oddechowe

mięśnie stawonogów

nie tworzą regularnej warstwy, więc brak wora powłokowo-mięśniowego

z czego są zbudowane mięśnie?

z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej

skrzydła to wytwory:

powłoki ciała

funkcja narządów świetlnych

wabienie ofiar lub partnerów

owady pierwotnie bezskrzydłe

rybiki

owady wtórnie bezskrzydłe

pchły, wszy

gdzie są umiejscowione skrzydła?

na tułowiu

jak się poruszają stawonogi wodne?

ruchy wiosłowe, ruch ślizgowy (napięcie powierzchniowe)

jak się poruszają stawonogi przydenne?

ruch kroczący

jak się poruszają stawonogi lądowe?

ruch kroczący, szybki bieg, skakanie, aktywny lot

z czego składa się przewód pokarmowy?

z jelita przedniego, środkowego, tylnego

jakie części UP wyściela chitynowa kutykula?

jelito przednie i tylne

z czego składa się układ pokarmowy?

przewód pokarmowy i gruczoły wytwarzające enzymy trawienne

jaki żołądek mają skorupiaki?

żujący

gdzie zachodzi enzymatyczne trawienie pokarmu u skorupiaków?

w jelicie środkowym, do którego otwiera się gruczoł wątrobowo-trzustkowy

czym odznacza się UP pajęczaków?

umięśnioną gardzielą

funkcja gardzieli

pompa ssąca

trawienie u pająków:

poza przewodem pokarmowym, wprowadzają one do ciała ofiary wydzielinę gruczołów ślinowych i jadowych, które przekształca je w płynną masę zasysaną przez gardziel

trawienie u owadów i wijów:

pokarm rozkładany przez enzymy wytwarzane przez gruczoły ślinowe, które otwierają się do gardzieli

u kogo występują wole?

u owadów

funkcja woli

magazynowanie i wstępne trawienie pokarmu

kim są pajęczaki?

drapieżnikami

skrzela

silnie ukrwiony narząd umożliwiający wymianę gazową u skorupiaków

skrzela wewnętrzne

wewnątrz komór skrzelowych i osłonięte bocznymi częściami pancerza

narządy wymiany gazowej u stawonogów lądowych

tchawki i płucotchawki

u kogo występują płucotchawki?

u skorpionów i części pająków

u kogo występują tchawki?

u części pajęczaków, owadów i wijów

płucotchawki

mają charakter komór umiejscowionych w odwłoku, zawierają cienkie, ułożone równolegle blaszki, w których krąży hemolimfa

przetchlinki

umożliwiają przepływ powietrza do płucotchawek i tchawek

tchawki

mają postać silnie rozgałęziających się rurek docierających do wszystkich komórek ciała wypełnia płyn, w którym rozpuszczają się gazy oddechowe. Powietrze przedostaje się i wypływa z nich przez przetchlinki.

tracheole

najcieńsze rozgałęzienia tchawek

co wypełnia tracheole?

płyn, w którym rozpuszczają się gazy oddechowe

funkcja tracheoli

bardziej efektywna dyfuzja gazów między tchawkami, a otaczającymi tkankami

funkcja tchawek

umożliwienie wymiany gazowej i efektywny transport gazów oddechowych

worki powietrzne

w sąsiedztwie narządów wymagających dużej ilości tlenu tchawki rozszerzają się i tworzą cienkościenne worki powietrzne

kto ma skrzelotchawki?

larwy niektórych owadów

co to skrzelotchawki

znajdujące się na odwłoku lub tułowiu wyrostki z zamkniętymi (pozbawionymi przetchlinek) tchawkami wewnątrz

w jaki sposób tlen dostaje się do skrzelotchawek?

na drodze dyfuzji

co to są skrzela fizyczne?

duże pęcherze powietrza atmosferycznego, które są wciągane pod wodę, gdy zwierzę nurkuje

gdzie umiejscowione są skrzela fizyczne?

obok przetchlinek

funkcja skrzeli fizycznych

wymiana gazowa, umożliwiają oddychanie pod powierzchnią wody

Jaki układ krwionośny mają stawonogi?

otwarty

Co powoduje u nich ruch hemolimfy?

rytmiczne skurcze serca

Czym otoczone jest serce?

workiem osierdziowym

Co to są ostia?

są to otwory w ścianach serca

funkcja zastawek w ostiach

dzięki nim hemolimfa dostaje się do wnętrza serca

Jaki kolor ma hemolimfa u owadów? Dlaczego?

bezbarwny lub żółtawy, bo nie zawiera barwników oddechowych