Filosofie - Begrippen

abnegatie

uit vrees voor excommunicatie zijn eigen geloof verloochenen en zich onderwerpen aan het heersende geloof (nadeel van openbaringsgodsdienst)

abstractieprocédé

kennis van vormen gaat door herhaaldelijke observaties van onvolmaakte vormen, en daarna creëren we een begrip in onze geest. (bouwt voor op Aristoteles)

afzondering wereld

de mate waarin de handelingen en gebruiken afwijken van je omgeving of verleden. (in sekte)

anarchisme

ideologie, de idee dat de mens fundamenteel goed is maar het staatsapparaat hel slecht maakt. -\> staat afschaffen, iedereen gelijk (Proudhon, Bakoenin, Krotopkin)

Anti-positivisme

aanvaardt niet dat je de werkelijkheid door maar 1 wetenschappelijke methode kan kennen. (reactie op comte)

antropologie

menswetenschap: de mens is het hoogste voorwerp voor verering -\> godsdienst is het indirect zelfbewust zijn van de mens, geprojecteerd op God

a-rationeel

contrasteert irrationeel, niet voor rationele of wetenschappelijke argumentatie vatbaar maar ook niet strijdig met die gegevens (bv. moderne theologen)

arbeidswaardetheorie

een goed heeft waarde als het nuttig is voor de mens. (ruilwaarde) maatstaf\= arbeidstijd en de productievoorwaarden (grondslag van systeem Karl Marx)

archeologie

cultuurwetenschap (ervaringswetenschap) over de overblijfselen van vroegere culturen. (voorbeeld van moeilijke lijn tussen wetenschappen)

Archimedische werkwijze

de neiging van wiskundigen om hun wiskundige werkwijze toe te passen op fysische problemen die zich daartoe lenen

atomisme

antieke Griekse filosofie: lege ruimte waarin atomoi met elkaar botsen -\> onveranderlijkheid en verandering inpassen in het wereldbeeld +onsterfelijkheid \= onmogelijk

Atributten

twee: het denken en het uitgebreide/materiële wereld. De manieren waarop God de modi kenbaar maakt (zienswijzen waarom de substantie zich uitdrukt bij Spinoza )

Aufklärung

de mens kan door zijn rede tot bevrijding komen, gelooft in vooruitgang. centrale waarde = vrijheid (gedachtestroming uit de 18de eeuw)

behoud van energie

er is een grootheid die arbeid kan leveren en binnen een afgesloten ruimte even groot blijft (principe van Carnot en Joule)

bezweringen

formules die je kan gebruiken voor magische doeleinden, vaak in samenhang met handelingen of riten. (sterke basis van het materialistisch monisme)

materialistisch monisme

onsterfelijke ziel is niet meer een drijfveer voor de mens

bijzondere metafysica

onderdeel van de metafysica dat de beginselen of grondslagen van de voornaamste soorten zijnde onderzoekt (naast de ontologie)

\
onderdelen:

* rationele kosmologie
* wijsgerige antropologie/rationele psychologie
* rationele theologie

rationele psychologie of wijsgerige antropologie

over de mens (deel bijzondere metafysica)

rationele theologie of theodicee

over god (deel bijzondere metafysica, nu niet vaak beoefend)

bio-ethiek

toegepaste interdisciplinaire activiteit die tracht inzicht te krijgen in de maatschappelijke gevolgen van de recente ontwikkelingen op biomedisch vlak. (ontstaan in de jaren 50 door wetenschappelijke en technische ontwikkeling,) leidde tot coherente aanpak en open dialoog tussen filosofen en wetenschappers)

categorische imperatief

zedelijke wet op basis van een vrije beslissing algemeen geldig en vormt een autonome, bindende wet. \=\> menselijke waardigheid behouden (Immanuel Kant, gevold volgens praktische rede)

causaliteit

oorzakelijkheid of de wet van oorzaak en gevolg (kunnen we dit met onze eigen ervaringen vaststellen \=\> mogelijkheid tot betrouwbare kennis?)

charismatische leider

kenmerk van een sektarische beweging (sekte) (macht bij iemand die hogere status dan andere heeft \=\> risico op machtsmisbruik)

christelijke boodschap

bepaalt dat jezus de voorspelde Messias is, die kan zorgen voor de vergiffenis van de zonden en het eeuwige leven door geloof in zijn handelingen (door paulus geherinterpreteerd als nadruk op verrijzenis \=\> schisma met joodse christenen)

christelijke leer

leer van de drie-eenheid en er komt een sterke tendens om eeuwig leven te zien als de onsterfelijkeheid van de ziel. + dogmatiseringstendens (verschilt door versch. invloeden \=\> griekse valt op)

filosofisch-theologisch systeem

de griekse filosofie gecombineerd met geloof leidt tot een filosofisch-theologisch systeem

closed mind

concept uit de psychologie waarbij geslotenheid en starheid hand in hand gaan => nood aan bewustwordingsproces

\
(hangt samen met de mensvisie voor de Verlichting waarbij het denken gebaseerd is op autoriteit)

closed society

volmaakte maatschappij die niet vatbaar is voor evolutie of kritiek.

=> voorloper totalitaire maatschappijopvattingen

(plato = eerste voorstander)

collectivistisch anarchisme

groepen arbeiders met een collectieve verantwoordelijkheid vormen het basiselement van de maatschappij i.p.v. het individu (vorm van anarchisme door Bakoenin)

communisme

deel van het socialisme waarbij je streeft naar een klasseloze maatschappij met nadruk op het belang van de maatschappijvisie (gaat terug of Lenin en Marx)

communistische ideologie

maatschappijvisie die pleit voor een ideale toekomst op basis van het historisch materialisme (o.a. Marx) (streeft naar staat waarbij het proletariaat de sociale strijd wint van de bourgeoisie en een maatschappij vormt op basis van gelijkheid en met minimaal staatsgezag)

communistische maatschappij

klasseloze maatschappijvorm met een economisch systeem met gemeenschappelijke eigendom van productiemiddelen, waarbij eenieder produceert naar vermogen en neemt naar behoefte.

\
staat opgeheven en de natuurlijke samenwerking tussen mensen komt spontaan naar boven

conservatisme

wil het ancien régime herstellen. de mens is een passioneel wezen dat zich onvoldoende kan beheersen \=\> sterke autoriteit noodzakelijk (reactie op revoluties 19de eeuw, Edmond Burke \= grote denker)

constructie-procedé

zonder meer uitgaan van de menselijke geest, volgens de strikt wiskundige methode=> alle vormen hebben een afzonderlijk en volmaakt bestaan in andere wereld

\
=> kunnen de basisstructuur van de wereld kennen

(ontwikkeld door Plato, in astronomie van Ptolemaeus

cultureel relativisme

absolute kennis = onmogelijk

ethische normen = onmogelijk

want onze kenactiviteiten en normen zijn afhankelijk van de cultuur (idee van de antropologie)

=> er zijn culturen die goed functioneren ondanks andere normen

Culturele antropologie

waarden en denkwijzen zijn afhankelijk van de cultuur => niet absoluut => laten versch. functionerende samenlevingen toe (grote functionalistische school die aan de wief stond van het cultureel relativisme)

Cultuurwetenschappen

deel van de ervaringswetenschappen. disciplines die de producten van de menselijke creativiteit als onderwerp hebben

deductie

denkwijze waarbij uit bepaalde vooronderstellingen/ permissen een conclusie volgt met axioma's aan de grondslag. (bij Plato, Hume => enige logische methode die zekerheid verschaft)

deïsme

opvatting over godsdienst: een almachtig wezen heeft de wereld geschapen maar is er daarna niet meer tussen gekomen => mens heeft eigen verantwoordelijkheid (verlichting, Voltair)

Dialectisch materialisme

grondbeginsel: geschiedenis van elke tot nu toe bestaande maatschappij = geschiedenis van de materiële, economische klassenstrijd => niet ontplooiing van de geest/de werkelijkheid kent geen continue evolutie maar discontinue overgangen door de conflictwerking tussen tegenstrijdige krachten.

dialectische methode

redeneervorm: door het gebruik van tegenstellingen tot de waarheid proberen komen (vroeger meer soort van discussie)

diesseits

manier waarop de openbaringsgodsdiensten het geluk van de bozen oplossen: het leven op aarde is niet het enige of definitieve leven want er volgt nog een Jenseits => systeem beloning en straf

dogma

stelling aangenomen als waar door het onwrikbare geloof aan de autoriteit van de zender van het dogma. niet aanvaarden \= geen deel meer van de geloofsgemeenschap. (\=\> groepsverbondenheid maar niet goed voor kritische beleving)

dogmatische sekte

ideologische groepen die zorgen voor een vaststaand gedachtegoed dat niet met rationele elementen kan veranderd worden door inpalming en groepsvorming. => afgesloten van informatie en irrationele geloofsovertuiging

dogmatisme

houding waarbij opvatting als waarheid worden aanvaard zonder ernstige vorm van kritiek of controle (want overbodig) \=\> gaat hand in hand met closed society

drogreden/ fallacies

redenen of redeneringen die niet kloppen maar wel aannemelijk lijken (contrast met deducties)

vb. iedereen-doe-hetreden en hellend vlak

dualisme

opvatting dat er twee soorten dingen of substanties bestaan in de werkelijkheid.

\

1. stoffelijk/ uitgebreide
2. denken of het bewustzijn

(door decartes, ook bij kant en bij vitalisme (leven en dood))

domein van het stoffelijke bij dualisme

volgens wetten van meetkunde en mechanica

domein van de geest of het denken bij dualisme

denken of bewustzijn

dualistisch wereldbeeld

visie waarin de wereld is ingedeeld in twee soorten dingen binnen de bestaande werkelijkheid. maar visie = onhoudbaar (impliceert diverse manieren om met het stoffelijke en het geestelijke om te gaan)

economie

conditioneert het sociale en geestelijke patroon van een tijd (vb. gedragswetenschap, sociale wetenschap)

een wetenschap

geheel van uitspraken, wetten of theorieën betreffende een enigszins samenhangend probleemgebied dat men kan communiceren met andere mensen.

* systematisch, geordend karakter
* controle op betrouwbaarheid

emotivisme

stroming: waardeoordelen zijn betekenisloos. (bv. Ayer) ethische uitspraken hebben geen feitelijke betekenis

empirische wetenschappen

wetenschappen waarbij men onderzoekt hoe de werkelijkheid in elkaar zit. betrouwbare kennis over de werkelijkheid enkel via ervaring (ervaringsgegevens)

\
(onderdelen: nw, gedragswetensch. en cultuurwetensch.)

empirisme

voor her verwerven van kennis moet je beroep doen op ervaring ipv algemene principes => problematisering van metafysische begrippen

=> liberale denkbeelden 18de eeuw (Engeland, Hobbes, Berkeley en Locke)

epicurisme

tegenhanger van de stoïcijnse leer

\
pogen om een optimale gelukstoestand te bekomen voor een zo lang mogelijke tijd door zoveel mogelijk te genieten van het leven zonder aan overdaad te doen.

einddoel epicurisme

onverstoorbaarheid of ataraxia (door uitbannen van vrees en bereiken van een minimum aan behoeften)

epistemologie

= kennisleer (wat is kennis? kunnen we geldige kennis bereiken? hoe? (recent ook over wetenschap))

ervaring

dat we volgens aristoteles moeten gebruiken om de wezenskenmerken van de vormen van deze wereld te kennen (dus abstractieprocedé hanteren)

het woord ervaring gebruikt aristoteles als ondervinding

kennis bereiken door het ouder worden \=\> pragmatischer beeld op vlak van ethica en politiek

evolutietheorie

wetenschappelijke theorie van Darwin. mens ontstaan uit toevallige evolutie en niet door god.

Ethisch-politieke problemen

= normatieve problemen. derde onderdeel van de wijsbegeerte.

onderdeling in:


1. ethica
2. de politiek
3. de esthetica

evangelie

\= christelijke boodschap

ethica

= moraalfilosofie, bestudeert de normen van het handelen en de waarden (bv. het goede, plicht)

basis van de ethica

het idee dat men niet moet uitgaan van een ideaalbeeld dat men zondermeer kan ontwerpen, maar de juiste inzichten uit de menselijke activiteit de en de reflectie hierover moeten groeien

esthetica

filosofische studie van het schone en de kunst (behandelt normatieve problemen)

ervaringwetenschappen

\= empirische wetenschappen

excommunicatie

= banvloek, uit groep gestoten of gedood als je de leer niet volgt

\
= nadeel openbaringsgodsdiensten (staat betrouwbare kennis in de weg)

experimentele methode

je moet eerst feiten waarnemen voor ze in axioma's te steken. waarnemen door experimenten \= ven belangrijk als wiskundig deel. (17de eeuw door Galilei)

grondslag experimentele methode

archimedische werkwijze (neiging van wiskundigen om fysische problemen op te lossen via wiskundige technieken)

Fabian Society

in 1884 opgericht Brits reformistisch gezelschap van intllectuelen aan de basis van de Labour Party. (Webb, Shaw)

doelen Fabian Society

* nationalisering van grond
* protectionistische maatregelen
* progressieve hervormingen (bv. welvaartsstaat)

Factische problemen

\= metafysica

filologie

bestudeert de taal- en letterkunde van volkeren door middel van beschikbare geschriften samen met de cultuurgeschiedenis van een volk

ad fontes

lijfspreuk filologie: terug naar de bronnen

finalisme

denkwijze met klemtoon op de doelgerichtheid die in de wereld aanwezig is (bv. Aristoteles)

= teleologische visie

\
wereld alleen verklaren door het doel aan te wijzen waar alles naar streeft

formele wetenschap

\= deductieve wetenschappen

gedragswetenschappen

= sociale wetenschappen/ menswetenschappen, bestudeerd het gedrag van de mens als individu of groep (bv. psychologie, sociologie, economie)

geschiedenis

bestudeert het verleden (vb van een cultuurwetenschap)

\
(Hegel en Marx = geschiedenis belangrijke rol (waarnemen volgens dialectisch schema))

gesloten houding

levenswijze waarbij regels voor eens en altijd zijn vastgelegd en men zich blindelings naar dogmatische regels gedraagt

gesloten wereldbeeld

(overheerste in de middeleeuwen) visie op de mensheid waarbij mens = centrum van het heelal binnen een gesloten hiërarchie van sferen VIND MEN POSITIEF

\
(verband met statische mens- en maatschappijbeeld van de middeleeuwen => gebeurtenissen mythisch verklaard zonder inbreng van de mens)

geslotenheid voor informatie

mate waarin het contact met de media en met kritische of alternatieve informatie wordt verbroken (sekte, hand in hand met afzondering voor de buitenwereld)

groepsvorming

mate van wederzijdse controle die de groepsleden op elkaar uitoefenen in een sekte. (kan vergroot worden door afzondering en wonen in 1 huis)

Gulden Regel

"doe niet voor de anderen dat je wenst dat zij jou niet zouden aandoen" en etc.

\
in de Bijbel en bij Confucius (door nood aan morele normen en idealen => fundering openbaringsgodsdiensten)

Henotheïsme

godsdienst waarbij je slechts 1 god zal vereren. maar je loochent het bestaan van andere goden niet

bv. vroegere judaïsme van voor 6de V. C. (vaak evolutie van polytheïstische stroming)

hiërarchie

macht die de leidende figuren op de volgelingen kunnen uitoefenen (sekte), omvat ook de mogelijkheid tot het straffen van afvallige leden en het opwekken van angst

historisch materialisme

Theorie van Marx die stelt dat veranderingen gebeuren op grond van objectieve wetten. => productieverhoudingen => conditioneert sociaal levenspatroon: het maatschappelijk zijn dat vals bewustzijn bepaalt

historisch relativisme

vorm van het relativisme, geen absoluut zekere kennis is mogelijk. kennis en moraal = afhankelijk van tijdperk

\
(historicisme = overkoepelende visie, onder invloed van Hegel)

historische mythe

idee van D. Strauss, oorsprong is een feitelijke gebeurtenis dat opgenomen is in religie en vermengd met mythologische concepties. (

zuivere mythe

draait rond een verhaal dat een product is van een idee van Jezus

humanisme

twee betekenissen:


1. renaissancistische stroming die de mens centraal stelt op basis van bronnen uit de oudheid
2. visie waarbij alle mensen gelijkwaardig worden beschouwd en behandeld (vaak atheïstische invalshoek) kan uitgebreid worden tot komende generaties en dieren die kunnen lijden

humanitaire ondertoon

past in de visie van Marx die de ellende van het proletariaat niet louter historisch bestudeert maar ook moreel afkeurt

fundering humanitaire ondertoon

vervreemding (bv. religieuze vervreemding = opium van het volk volgens marx)

hydrostatica

studie van lichamen in een vloeistof, waarin Archimedes op platonische manier de eerste stellingen formuleerde. (pas verdere vooruitgang 15de eeuw)

hypocrisie

naar buiten toe de indruk geven dat je je aan jouw geloof houdt maar binnenshuis een ander geloof aanhangt (nadeel dogmatische openbaringsgodsdiensten)

idealisme

alles wat de mens waarneemt = bewustzijnsfenomeen

=> enkel onze voorstelling bestaat werkelijk. dat er daarbuiten nog een reële wereld bestaat is een geloofsopvatting (door Berkeley, subjectief idealisme; objectief idealisme = Hegel)

idées claires et distinctes

de heldere en duidelijke ideeën die we volgens Decartes ondervinden in de res extensa (de ruimtelijke wereld) maar de helderheid toont geen bewis van bestaan

res extensa

de ruimtelijke wereld (Descartes)

ideologie

\+- samenhangende verzameling van overtuigingen over de manier waarop de menselijke maatschappij moeten worden georganiseerd

MINSTENS EEN ZEKERE GROEP VAN MENSEN EEN ANALOOG SYSTEEM VAN OPVATTINGEN HIEROVER HEBBEN (Marx zegt: vals bewustzijn)

kenmerken ideologie

* voor bredere lagen van de bevolking
* niet noodzakelijk op expliciete, systematische manier geformuleerd
* meestal niet ingebouwd in het algemeen kennistheoretisch en metafysisch kennissysteem