biologie thema 1 regeling

merg

binnenste, witte gedeelte van de grote hersenen en kleine hersenen

zintuigcellen (receptoren)

cellen die prikkels opvangen uit het milieu en omzetten in impulsen

verlengde merg

onderste deel van de hersenstam

sensorisch neuron (gevoelszenuwcel)

neuron dat impulsen geleidt van zintuigcellen (receptoren) naar het centrale zenuwstelsel

schakelcel (schakelneuron)

neuron dat impulsen geleidt binnen het centrale zenuwstelsel

grijze stof

hierin bevinden zich de cellichamen van schakelneuronen

witte stof

hierin bevinden zich de uitlopers van schakelneuronen

kleine hersenen

coördineren alle bewegingen van je lichaam

zenuwcellen (neuronen)

cellen die impulsen geleiden en neurotransmitters afgeven

gliacellen

cellen in het zenuwweefsel die zich kunnen delen en onder andere zorgen voor de stevigheid van het zenuwweefsel, het aanmaken van myeline, het beschermen en voeden van neuronen en het handhaven van de homeostase van de weefselvloeistof die de neuronen omgeeft

dendriet

uitloper van een neuron die impulsen ontvangt en naar het cellichaam toe geleidt

grote hersenen

deel van het centrale zenuwstelsel waar impulsen van zintuigen aankomen en worden vertaald in bewuste waarnemingen en waar nieuwe impulsen ontstaan

hersenstam

gedeelte tussen de grote hersenen en het ruggenmerg dat impulsen van de grote en kleine hersenen naar het ruggenmerg geleidt en omgekeerd

bewegingscentrum

plaats in de grote hersenen waar impulsen ontstaan voor bewegingen die je bewust wilt maken

cell junction

verbinding tussen cellen in meercellige organismen

autonoom zenuwstelsel

deel van het zenuwstelsel dat vooral de werking van inwendige organen regelt

hersenschors

buitenste, grijze (sterk geplooide) gedeelte van de grote en de kleine hersenen

Gevoelszenuwcellen (sensorische neuron)

neuron dat impulsen geleidt van zintuigcellen (receptoren) naar het centrale zenuwstelsel

motorisch neuron (bewegingszenuwcel)

neuron dat impulsen geleidt van het centrale zenuwstelsel naar spieren en klieren

Conductoren

neuronen die impulsen geleiden

effectoren

spieren die reageren op impulsen door samen te trekken of te ontspannen en klieren die reageren op impulsen door stoffen af te scheiden

hersencentrum

plaats waar in de grote hersenen impulsen aankomen en worden verwerkt en waar impulsen kunnen ontstaan

spinale ganglia (ruggenmergszenuwknopen)

verdikkingen in de gevoelszenuwen vlak bij het ruggenmerg die worden gevormd door een opeenhoping van cellichamen van sensorische neuronen

synaps

spleet tussen het uiteinde van een axon van een neuron en een doelwitcel waar een impuls van de ene cel naar de andere cel wordt doorgegeven

axon (neuriet)

uitloper van een neuron die impulsen van het cellichaam af geleidt

Schakelneuronen (schakelcellen)

Geleiden impulsen binnen het centrale zenuwstelsel.

Neuronen (zenuwcellen)

cellen die impulsen geleiden en neurotransmitters afgeven

zenuw

hierin liggen uitlopers van neuronen bij elkaar

perifeer zenuwstelsel

bestaat uit zenuwen die alle delen van het lichaam verbinden met het centrale zenuwstelsel

prikkel

invloed uit het milieu op een organisme waardoor in zintuigcellen impulsen ontstaan

Bewegingszenuwcellen (motorisch neuron)

neuron dat impulsen geleidt van het czs naar spieren en klieren

gevoelscentrum

plaats in de grote hersenen waar impulsen van zintuigcellen aankomen en worden verwerkt

animaal zenuwstelsel

deel van het zenuwstelsel dat vooral de bewuste reacties en de houding en beweging van het lichaam regelt

CZS

bestaat uit de grote hersenen, de kleine hersenen en het ruggenmerg

zenuwstelsel

stelsel dat je op grond van de bouw kunt indelen in het centrale zenuwstelsel en het perifere zenuwstelsel; op grond van de functie kun je het indelen in het animale en autonome (of vegetatieve) zenuwstelsel

impulsen

soort elektrische signalen die neuronen kunnen ontvangen, geleiden en doorgeven

myelineschede

ligt om (veel) axonen heen; bestaat uit gliacellen (cellen van Schwann)

neurotransmitters

signaalmoleculen die worden afgegeven door neuronen

cellen van Schwann

gliacellen die veel axonen omgeven

receptoren (zintuigcellen)

cellen die prikkels opvangen uit het milieu en omzetten in impulsen

cascade (signaalcascade)

signaal dat via meerdere schakels in de cel wordt doorgegeven

hypothalamus

gedeelte van de hersenen dat net boven de hypofyse ligt en de verbinding is tussen het zenuwstelsel en het hormoonstelsel

adrenaline

hormoon dat wordt geproduceers door het bijniermerg en een snelle kortdurende werking heeft waardoor de verbranding wordt bevorderd en je snel kunt handelen in een situatie van stress

insuline

hormoon uit de cellen van de eilandjes van Langerhand dat het transport van glucose door celmembranen versnelt en stimuleert dat glucose in lever en spieren wordt omgezet in glycogeen

Oxytocine

hormoon dat het ontstaan van weeën aan het einde van de zwangerschap en tijdens de geboorte stimuleert, dat bij het zogen zorgt voor de melksecretie uit de melkklieren in de borsten en dat verantwoordelijk is voor het ontstaan van een band tussen moeder en kind en tussen partners

releasing hormonen (RH)

hormonen die de productie van hormonen door de endocriene cellen in de hypofysevoorkwab stimuleren

Hypofyse

hormoonklier in de hersenen die verschillende hormonen procudeert waarvan sommige de werking van andere hormoonklieren beinvloeden

neurohormonen

hormonen die zijn gevormd door neuronen

signaalstoffen (signaalmoleculen)

stoffen (bijvoorbeeld hormonen en neurotransmitters) die communicatie tussen cellen in een organisme mogelijk maken

Hormonen

signaalmoleculen die door hormoonklieren worden afgegeven

schildklier

hormoonklier die thyroxine produceert; ligt in de hals, voor het strottenhoofd, tegen de luchtpijp aan

inhibiting hormonen (IH)

hormonen die de productie van hormonen door de endocriene cellen in de hypofysevoorkwab remmen

epo (erytropoëtine)

hormoon dat de productie van rode bloedcellen in het rode beenmerg stimuleert

second messenger

nadat een signaalmolecuul aan een receptor is gebonden, wordt een volgens signaalmolecuul gevormd of geactiveerd dat het signaal aan een volgens signaalmolecuul kan doorgeven, een specifieke reactie in het cytoplasma op gang brengen of een gen aan of uit kan zetten

Prolactine

hormoon dat rol speelt bij vergroten van melkklieren en ook de melkproductie stimuleert

eilandjes van Langerhans

endocriene cellen in de alvleesklier die hormonen produceren die ervoor zorgen dat de glucoseconcentratie in het bloed min of meer constant blijft

Exocriene klieren

klieren die hun product afgeven via een afvoerbuis

doelwitorgaan (hormoonstelsel)

orgaan waarvan de cellen receptoren bezitten waaraan bepaalde signaalmoleculen kunnen binden

glucagon

hormoon uit de cellen van de eilandjes van Langerhand dat stimuleert dat glycogeen in lever en spieren wordt omgezet in glucose

neurosecretie

proces waarin door bepaalde neuronen hormonen worden afgescheiden (secretie)

endocriene klieren

klieren die hun product afgeven aan het bloed dat door de klier stroomt

thyroxine (schildklierhormoon)

hormoon dat de stofwisseling beïnvloedt en de groei en ontwikkeling bij kinderen stimuleert

Bloedsuikerspiegel

glucoseconcentratie in het bloed

cortisol

hormoon dat vrijkomt bij stress; het verhoogt de glucoseconcentratie in het bloed en onderdrukt de werking van het afweersysteem

hormoonspiegel

de concentratie van een hormoon in het bloed

groeihormoon (GH)

hormoon dat de groei en ontwikkeling regelt

Hormoonstelsel

alle hormoonklieren in het lichaam

spijsverteringhormonen

hormonen die de spijsvertering beinvloeden

signaalmoleculen (signaalstoffen)

stoffen (bijvoorbeeld hormonen en neurotransmitters) die communicatie tussen cellen in een organisme mogelijk maken

receptoren

eiwitten in het celmembraan, het cytoplasma of de celkern, waaraan een specifiek molecuul kan binden

bijnierschors

buitenste gedeelte van de bijnieren dat onder invloed van het adrenocorticotroop hormoon (ACTH) cortisol produceert

Bijniermerg

binnenste gedeelte van de bijnieren dat hormonen produceert

Antidiuretisch hormoon (ADH)

hormoon dat de resorptie van water in de nieren regelt bij de vorming van urine

adrenocorticotroop hormoon (ACTH)

hormoon dat de hypofysevoorkwab produceert bij stress en dat de aanmaak van hormonen door de bijnierschors bevordert

hormoon-receptorcomplex

ontstaat wanneer een hormoon bindt aan een receptoreiwit

dynamisch evenwicht

bepaalde factoren in een organisme schommelen rondom een bepaald evenwicht (de normwaarde)

Positieve terugkoppeling

regelkring waarin een toename van het resultaat het proces versterkt

inwendig milieu

wordt gevormd door het bloed en de weefselvloeistof van een organisme

Regelkring

bestaat uit een sensor, een controlecentrum en een effector en zorgt voor het handhaven van een bepaalde normwaarde in een organisme

homoestase

het in stand houden van een dynamisch evenwicht in het inewendige milieu van organismen

negatieve terugkoppeling

regelkring waarin een toename van het resultaat een remming van het proces veroorzaakt. Een afname van het resultaat veroorzaakt een stimulering van het process

Uitwendig milieu

omgeving van een organisme

Normwaarde

bepaalde waarde van een factor in een organisme die moet worden gehandhaafd

reflexboog

weg die impulsen afleggen bij een reflex

innerveren

alle organen in het lichaam zijn verbonden met zenuwen die de organen van impulsen kunnen voorzien

parasympatisch zenuwstelsel

deel van het autonome (of vegetatieve) zenuwstelsel dat de organen zodanig beïnvloedt dat het lichaam in een toestand van rust en herstel kan komen

reflex

een vaste, snelle, onbewuste reactie op een bepaalde prikkel

dubbele innervatie

het doelwitorgaan wordt geïnnerveerd door een zenuw van het orthosympatische zenuwstelsel en een zenuw van het parasympatische zenuwstelsel

orthosympatisch zenuwstelsel

deel van het autonome (of vegetatieve) zenuwstelsel dat organen zodanig beïnvloedt dat het lichaam activiteiten kan verrichten waar energie voor nodig is

doelwitorgaan

orgaan dat door een bepaald deel van het centrale zenuwstelsel wordt beïnvloed

Hyperpolarisatie

de membraanpotentiaal is na de repolarisatie even lager dan -70 mV doordat de K+-kanalen na een actiepotentiaal vertraagd sluiten

impulsfrequentie

het aantal impulsen per tijdseenheid die door een neuromwordt geleid

absolute refractaire periode

periode waarin er geen nieuwe impuls kan ontstaan (vanaf het overschrijden van de drempelwaarde van -50 mV tot en met de repolarisatie)

impulssterkte

grootte van de verandering die optreedt in de elektrische lading van het celmembraan van een zenuwcel

depolarisatie

minder negatief worden van de membraanpotentiaal door het binden van neurotransmitters of door het toedienen van een prikkel op een bepaalde plaats van het celmembraan van een neuron

exciterende postsynaptische potentiaal (EPSP)

kleine depolarisatie van het postsynaptische membraan die ontstaat doordat neurotransmitters zich binden aan receptoreiwitten waardoor Na+- kanalen en K+-kanalen opengaan

postsynaptisch membraan

membraan van de doelwitcel van een neuron

Na-kanalen

ionkanalen in het celmembraan van een neuron die na-ionen doorlaten

natrium-kaliumpomp

ionenpomp in het celmembraan waarvan de transporteiwitten actief natriumionen de cel uit transporteren en kaliumionen de cel in transporteren met behulp van energie uit ATP

actiepotentiaal

impuls; ontstaat wanneer de membraanpotentiaal afneemt tot de drempelwaarde (-50 mV)