Doktryny egzamin

Idea

postawa, która stanowi podstawę do modyfikacji istniejącego stanu politycznego

Ideologia

pożądany model społeczeństwa, wraz z propozycjami zmierzającymi do jego osiągnięcia

Doktryna

spójny, usystematyzowany zbiór poglądów, czerpie z ideologii

Program polityczny

zbiór konkretnych postulatów, czerpie z ideologii, jednocześnie interpretując jej założenia i przekładając je na konkretne założenia

Przedmiot doktryn polityczno-prawnych

treści doktrynalno-aksjologiczne, stanowiące podstawę naszej kultury prawniczej i niezbędne do dokonywania analizy prawa i interpretacji przepisów RP, PMP, UE

Aksjologia prawna

* jeden z trzech działów filozofii prawa
* może być rozumiana jako teoria sprawiedliwości- jeśli sprawiedliwość będzie ujmować się jako zbiór wartości, dóbr i interesów, które powinno chronić prawo
* odpowiada na pytanie jakie prawo powinno być aby było sprawiedliwe i zgodne z moralnością

Klasyczne klasyfikacje doktryn polityczno-prawnych i krytyka

* wsteczne/postępowe
* odniesienie do oświecenia
* reakcyjne/konserwatywne/reformistyczne i rewolucyjne/utopijne
* pod kątem stosunku do zastanej rzeczywistości społecznej) → nieprecyzyjne ponieważ konserwatyści też dokonują
* prawicowe/centrowe/lewicowe
* ukształtowane w czasie rewolucji francuskiej, pod kątem wartości jakimi kierują się ich przedstawiciele)
* lewica- równość to wartość podstawowa
* prawica- zorientowana na wolność

Racja stanu

* Niccolo Machiavelli


* nadrzędny interes państwowy- zakłada wyższość interesu państwa nad interesami i normami
* można ograniczać prawa jednostek w ramach zachowania ciągłości państwa
* interpretacja etatystyczna
* oddzielenie polityki od moralności

Suwerenność

* Jean Bodin
* suwerenność Bonina nie jest utożsamiana z monarchią, jest po prostu cechą władzy państwowej, ma pełnić funkcję arbitra między sprzecznymi interesami
* jest symbolem ciągłości państwa
* samostanowienie, zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów sprawowania władzy politycznej
* na gruncie tej koncepcji powstaje absolutyzm klasyczny

Demokracja totalitarna

* J.L. Talmon
* skrajna modyfikacja republikanizmu, czerpie z idei Rousseau i praktyki jakobinów
* rzeczywistą władzę sprawuje wąska elita polityczna, zachowując fasadę demokratycznych struktur, pozory wolności słowa i wolnych wyborów

Znaczenie Oświecenia dla kształtowania się współczesnych doktryn polityczno-prawnych

* przełom naukowy i polityczny
* wiara w zdolności poznawcze- racjonalizm
* rozwój koncepcji prawa natury
* koncepcje praw człowieka
* koncepcja praw podmiotowych
* prymat praw człowieka nad suwerennością/racją stanu
* powstają nowe kierunki: etatyzm, republikanizm, liberalizm, nowoczesny konserwatyzm

“Koniec historii”

* Francis Fukuyama- koniec historii=koniec ideologii


* ideologia powstała wraz z upadkiem realnego socjalizmu w latach 80. XX w.
* liberalna demokracja stanowi ostateczną formę rządu w dziejach ludzkości (upadek innych ideologii)
* zmiana podejścia po 9/11- zagrożenie dla demokracji liberalnej

“Zderzenie cywilizacji”

* Samuel Phillips Huntington
* krytyka ideologii końca historii
* wzorce Zachodu nie mogą być przyjęte jednolicie na całym świecie ze względu na różnice kulturowe

Fundamentalizm

* nurt konserwatywny wywodzący się z amerykańskiego radykalnego protestantyzmu


* krytykuje model demokracji liberalnej- zaprzecza pluralizmowi i konsensusowi
* \

Demokracja agoniczna

* krytykuje model demokracji liberalnej ze względu na brak trafności w szukaniu konsensu
* opiera się na założeniach Marksa o teorii walki i Carla Schmitta (szukanie przyjaciela i wroga)
* konflikt i polaryzacja wzbogaca dyskurs i demokracje

Globalizm a lokalizm

* globalizm- maksymalnie otwarta gospodarka rynkowa wraz z demokracją liberalną, sprzeciw wobec interwencjonizmowi poszczególnych państw
* lokalizm- zahamowanie procesów globalizacji w wyniku odpowiedniej polityki poszczególnych państw, którą można określić jako nacjonalizm gospodarczy; z reguły populistyczne i prawicowe

Libertynizm

* zespół zjawisk o charakterze filozoficznym, światopoglądowym, obyczajowym i literackim, który przyczyniał się do uwolnienia myśli od nauki i obyczaju spod **wpływu tradycji i wiary chrześcijańskiej, autorytetu państwa oraz jakiegokolwiek dogmatyzmu (wolnomyślicielstwo)**
* 2 połowa XVI w.- początek XIX w.
* libertynizm intelektualny i obyczajowy

Liberalizm integralny (“tyrania większości”)

* liberalizm integralny neguje możliwość występowania liberalizmów cząstkowych (politycznego, gospodarczego, intelektualnego)
* od XIX w. liberalizm z niewielkimi wyjątkami jest liberalizmem integralnym
* przedstawiciel: Benjamin Constant, Ronald Dworkin
* niedemokratyczny liberalizm integralny- prawdziwym suwerenem jest jednostka
* “nie ma wolności gospodarczej bez wolności politycznej”
* krytyka pojęcia umowy społecznej Rousseau
* ***Tyrania większości:*** Stan w demokratycznym systemie politycznym, w którym władza reprezentująca polityczną większość jest nieskrępowana ograniczeniami i nie liczy się z mniejszościami lub je aktywnie prześladuje; wpływ mniejszości na władzę jest ograniczony lub są one zupełnie pozbawione reprezentacji

Liberalizm sceptyczny

* Alexis de Tocqueville uważał, że wolność stanowi najwyższą wartość dla nielicznych
* równość stanowi podstawową cechę społeczeństwa amerykańskiego stającego się społeczeństwem masowym, jest to powszechna potrzeba coraz silniej odczuwana i coraz częściej realizowana
* dążenie do szczęścia jak największej liczby osób jest podstawą tego nurtu
* dążenia egalitarne- równość będzie najbardziej wpływowa i wpływać na myślenie o liberalizmie
* demokratyzacja społeczeństwa
* wzrost wpływu ruchów populistycznych

Liberalizm socjalny

* 2 połowa XIX w.
* wrażliwość społeczna i dostrzeganie potrzeb udziału władzy publicznej w rozwiązywaniu istotnych kwestii gospodarczych i społecznych
* uwzględnienie wolności pozytywnej (wolność do)- do podmiotowego traktowania przez państwo w sferze społecznej i gospodarczej
* ścisły związek między wolnością a równością- “wolność jest tylko jedną stroną życia społecznego”
* twórca: Leonard Trelawny Hobhouse, prekursor John Stuart Mill- prawa kobiet, zniesienie niewolnictwa, reformy wyborcze
* przykład: “Nowy Ład” w USA
* wolność do można osiągnąć przez redystrybucję własności w społeczeństwie
* afirmacja równości- odrzucenie dogmatu nienaruszalności własności

Liberalizm w USA a liberalizm w Europie

* Liberalizm w USA - zwany również nowoczesnym liberalizmem jest jednym z głównych nurtów w tym kraju. Jest filozofią polityczną i moralną. Program umiarkowanie etatystyczny. Podstawowe liberalne ideały wolności, wolności słowa, wyznania, wolności prasy, rozdziału kościoła i państwa, prawo do rzetelnego procesu sądowego i równości w prawie są wspólną podstawą liberalizmu. Liberalizm w USA różni się od liberalizmu europejskiego, ponieważ Stany Zjednoczone nigdy nie miały rezydenta dziedzicznej arystokracji, przez co uniknęły wielu wojen klasowych, które charakteryzowały Europę. Współczesny liberalizm obejmuje zagadnienia tj. małżeństwa osób o tej samej płci, prawa kobiet, prawa do głosowania wszystkich obywateli, prawa obywatelskie, ochrony rządowej, prawo do odpowiedniego standardu życia.  | prymat władzy centralnej nad władzą stanową
* nowy ład
* prohibicja
* zniesienie różnic społecznych rasowych
* Liberalizm w Europie - jest ruchem wspierającym szeroką tradycję swobód jednostki oraz konstytucyjnie ograniczony i demokratycznie odpowiedzialny rząd. Liberalizm w Europie ma inne znaczenie niż w USA. W Stanach liberałowie opowiadają się za większym rządem, pewnymi formami protekcjonizmu i interwencji rządu w proces rynkowy, mający na celu naprawienia niedoskonałości rynku i promowanie ogólnego dobrobytu. Europejscy liberałowie opowiadają się natomiast za ograniczonym rządem, wolnym handlem i liberalizmem gospodarczym. 
* integralny liberalizm

Ordoliberalizm

* twórca: Konrad Adenauer


* doktrynalna podbudowa konstrukcji społecznej gospodarki rynkowej
* niemiecka wersja neoliberlizmu utożsamiana z fryburską szkołą ekonomii
* państwo powinno aktywnie przyczyniać się do kształtowania i gwarantowania porządku ekonomicznego, lecz nie powinno ingerować w sam proces gospodarczy
* państwo nie stanowi podmiotu gospodarczego, jest etycznym arbitrem i twórcą ram porządku ekonomicznego, a bezpośrednia interwencja jest dopuszczalna wyłącznie w przypadku dziedzin nierentownych, ale społecznie niezbędnych
* koncepcja sprywatyzowania szkół, szpitali, energetyki, transportu
* ochrona konkurencji
* wprowadzanie równych szans na rynku

dialog społeczny- żadna ze stron (interesariuszy) nie będzie narzucać swoich interesów innym

Państwo dobrobytu

* twórca: John Maynard Keynes i William Henry Beveridge
* państwo opiekuńcze mające na celu zabezpieczenie obywateli przed ryzykiem wiążącym się z działaniem gospodarki rynkowej
* sfera ekonomiczna- ingerencja państwa w życie gospodarcze w celu zapobiegania negatywnym zjawiskom społecznym
* sfera życia społecznego- rozszerzanie systemu świadczeń i usług socjalnych
* sfera ustroju politycznego- demokracja
* kompromis między wzrostem gospodarczym a sprawiedliwym podziałem dóbr


* może mieć miejsce jedynie w państwach wysoko rozwiniętych

Libertarianizm

* lata 70 XX w. USA
* doktryna polityczna radykalnie przeciwstawiająca się etatyzmowi (liberalnemu jak i komunitarystycznemu)
* cechy:
* prym instytucji własności
* obrona wolnego rynku
* poddanie funkcji państwa konkurencji na zasadzie rynkowej
* w niektórych ujęciach zbliża się do anarchizmu
* uprawnienia właścicielskie=prawa człowieka=zagwarantowanie wolności w sferze obyczajowej 
* Robert Nozick-podatek to kradzież, Milton Friedman
* jeśli nie narusza się wolności własności to ma prawo sie to robic (narkomania, prostytucja)

Teoria sprawiedliwości J. Rawlsa

* sprawiedliwość jako bezstronność czy uczciwość (justice as fairness)
* dwie zasady sprawiedliwości:
* każda osoba ma równe prawo do jak najszerszej podstawowej wolności możliwej do pogodzenia z podobną wolnością dla innych (klasyczna zasada liberalna)
* nierówności społeczne i ekonomiczne powinny być przez władzę publiczną traktowane tak, aby dystrybucja dóbr następowała z największą korzyścią dla najbardziej upośledzonych (zasada zróżnicowania mająca oczywisty wymiar społeczny) oraz aby wszystkie urzędy i stanowiska były dostępne w warunkach rzeczywistej równości szans
* jak powyższe zasady wprowadzić w życie? → uznanie, że koncepcje polityczne stanowią przedmiot akceptowalności przez wszystkich ze względu na swoją rozsądność i racjonalność 
* zasłona niewiedzy- liberalizm idealny
* nawiązuje do umowy społecznej (projektowanie społeczeństwa)

Prawa podmiotowe

* XVIII w.
* dotyczą one sytuacji prawnej jednostki wobec świata zewnętrznego tj. zarówno wobec innych jednostek, jak i względem organizacji państwowej, ale jednocześnie pojęciem zawierającym znaczny ładunek ideologiczny
* jednostka ma roszczenie wobec państwa, najpierw wywodzi się z prawa naturalnego


* jednostka występuje jako podmiot równorzędny
* nie da się ująć prawa podmiotowego jedynie w granicach prawa pozytywnego i uznać, że jedynie ono stanowi źródło prawa podmiotowego
* wg Ronalda Dworkina- karty atutowe poszczególnych obywateli, we współczesnych państwach demokratycznych używane w formule nie tylko czysto politycznej, lecz także i coraz bardziej prawnoprocesowej – „wtedy, gdy z jakiejś przyczyny wspólny cel nie stanowi wystarczającego powodu odmawiania im tego, co jako jednostki chcą robić lub posiadać, bądź też nie jest wystarczającym powodem wymuszania na nich ponoszenia strat lub doznawania krzywd”.

Statolatria

* kult scentralizowanego państwa i wszechpotężnej władzy państwowej
* funkcjonowała w doktrynie faszyzmu- w ideologii faszyzmu włoskiego stanowiła parareligijny kult państwa mający na celu zlanie w jedno włoskiego katolicyzmu i szacunku dla faszystowskiego ustroju
* występowała wcześniej w absolutyzmie

Klasyczny absolutyzm a prawo

* absolutyzm klasyczny (ludwikowski, francuski)- forma rządów monarchicznych, która pojawiła się w Europie w XVI w.
* podwaliny do niej stworzyli Niccolo Machiavelli i Jean Bodin
* prawo to wola suwerena, nie ma kontroli sądowej ani zwykłej instancyjnej
* władca jest ostatecznie sędzią i to w nim jest scentralizowana władza

Biurokracja i jej główni teoretycy

* pojęcie powstało w absolutystycznej Francji
* twórca: Vincent de Gournay- twierdził, że to urzędnicy w biurach a nie monarcha czy arystokraci sprawują realną władzę
* w XX w. w nauce upowszechniło się, przyjęte w ślad za Maxem Weberem, inne, neutralne rozumienie biurokracji jako określonego typu organizacji zapewniającej wykonywanie funkcji państwa, jednakże biurokracja w tym rozumieniu także zaczęła się kształtować w monarchiach absolutnych
* wywodzi się z niej koncepcja służby cywilnej

Zrzeszenia w wspólnota

* rozróżnienie wprowadzone przez Ferdinanda Tönnies
* wspólnota- wynikająca z “naturalnej woli” spersonalizowana więź zapewniająca homogeniczność na podstawie szacunku dla autorytetów i tradycji
* zrzeszenie- typowe dla sztucznej kultury miasta i społeczeństwa masowego, stanowiącej efekt “woli racjonalnej”, ma charakter konwencjonalny czy prost umowny, opierający się na odpersonalizowanych więziach konwencjonalnych i na konwencjonalnie ustalanym prawie

Komunitaryzm

* współczesny nurt anglosaskiej (przede wszystkim amerykańskiej) myśli politycznej
* akcentuje zakorzenienie jednostki w sieci wspólnot, a przez to odrzuca uprzywilejowanie jednostek wobec wspólnoty typowe dla liberalizmu
* współczesna kontynuacja republikanizmu
* nie jest ideowo jednolity
* MacIntyre, Etzioni

Kapitał społeczny

* Robert Putnam
* więzi grupowe oparte na zaufaniu i współpracy niezbędne do należytego funkcjonowania wszelkich zbiorowości

Liberalizm klasyczny

* doktryna polityczno-gospodarcza podkreślająca wolność jednostek biorąca za podstawę zasadę, iż funkcjonowanie aparatu państwa powinno być ograniczone jedynie do minimum
* według liberałów ani rząd, ani żadna grupa czy jednostka społeczna nie powinny zakłócać wolności jednostki, a jedyną sytuacją pozwalającą na ograniczenie jest rzeczywiste zagrożenie dla czyjejś wolności lub mienia
* funkcje państwa według liberalizmu klasycznego:
* polityka zagraniczna
* zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego
* sądownictwo i egzekucja prawa
* pobór podatków
* ograniczona kodyfikacja rzeczywistości gospodarczej
* jest elitarny- sprawami publicznymi mogą zając się tylko osoby o odpowiednim statusie majątkowym
* wolność w aspekcie negatywnym
* dąży do nadania ram państwu

Fizjokratyzm

* szkoła ekonomiczna stworzona we Francji przez Francois Quesnay w 2 połowie XVIII w.
* fizjokraci byli związani z ideą porządku naturalnego, akcentowali znaczenie pracy, rolnictwa i ziemi jako jedynych źródeł bogactwa
* koncepcja pracy produkcyjnej i produktu dodatkowego- tylko w rolnictwie powstaje produkt dodatkowy czyli nadwyżka wytworzonej wartości ponad koszty produkcji
* produkcyjne są tylko gospodarstwa nowoczesne typu kapitalistycznego, bo są nastawione na rynek i stosują nowe metody produkcji
* potrzeba gospodarczej przebudowy monarchii i rekonstrukcji ustroju feudalnego
* odrzucenie poglądów merkantylistów jakoby bogactwem kraju był pieniądz

Legalny despotyzm

* pojęcie stworzone przez fizjokratów
* wynika on z zawartej “umowy społecznej”
* władca jest związany prawem, jego działania mają charakter sformalizowany, operuje w ramach znanych mechanizmów i procedur
* jest to jedna z dróg reformy monarchii absolutnej

Utylitaryzm

* teoria etyczna powstała pod koniec XVIII w.
* zasada użyteczności- czyn jest dobry wtedy i tylko wtedy gdy przyczynia się do stanowienia szczęścia powszechnego, rozumianego jako wzrost przyjemności i redukcja cierpień w świecie
* zasada utylitaryzmu- postępowanie ludzkie jest moralne wówczas, gdy kierowanie się w nim dobrze pojętym interesem własnym jednostki nie stoi w sprzeczności z interesami ogółu, a wręcz służy pomnażaniu ogólnospołecznego dobra i szczęścia
* podwaliny pod ekonomię dobrobytu
* J.S. MIll
* koncepcją poprzedzająca utylitaryzm był absolutyzm oświecony

Leseferyzm

* doktryna określająca zasady makroekonomicznej polityki gospodarczej będąca przeciwieństwem merkantylizmu sformułowaną w XVIII w. przez fizjokratów
* twórca: V. Gournay, głoszą: A. Smith
* liberalny pogląd na państwo- jest ono konieczne w minimalnym zakresie, dogmat podstawowej kompetencji państwa, państwo jest jednak konieczne bo ma pewne funkcje do spełnienia np. gwarancja swobód obywatelskich
* prymat interesów jednostkowych- realizacja własnych celów umożliwia wzrost gospodarczy społeczeństwa jako całości
* jest utożsamiana z zasadami liberalizmu gospodarczego, któremu dała początek

Prawa człowieka w kontekście rewolucji amerykańskiej i francuskiej

REWOLUCJA FRANCUSKA:

* Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (1789):
* synteza dotychczasowych idei i koncepcji praw człowieka
* jednostka już nie jest jako podmiot ale jako obywatel
* prymat praw człowieka nad suwerennością i racją stanu
* koncepcja praw podmiotowych mających charakter uniwersalny
* wolność, równość, bezpieczeństwo, prawo do oporu

REWOLUCJA AMERYKAŃSKA:

* Amerykańska Deklaracja Niepodległości (1776):
* prawa naturalne są niezbywalne, a rząd ma je zabezpieczyć
* prawo do oporu kiedy władza narusza prawa
* Konstytucja USA (1787):
* nie zawiera szczegółowych gwarancji praw człowieka
* kodyfikacja dotycząca praw człowieka została zawarta w 10 poprawkach, które Kongres przyjął w 1791 r.
* gwarancje wolności i słusznego procesu, wolność religii i słowa, gwarancje nietykalności

Konstytucjonalizm (sensu stricto i sensu largo)

* w XVII–XIX w. określenie systemu rządów wprowadzającego konstytucję jako ograniczenie władzy monarchy i stanowiącego przeciwstawienie monarchii absolutnej
* sensu largo: korpus nienaruszalnych praw i wolności, ograniczonego rządu utrwalony w danej wspólnocie politycznej, opartych na pewnej tradycji prawnej, kultury polityczno - prawnej 
* sensu stricto: obecnie mianem konstytucjonalizm określa się system ustrojowy oparty na szczególnej pozycji konstytucji jako dokumentu pisanego o nadrzędnej mocy prawnej, którym w bezwzględny sposób są związane wszystkie organy państwa i in. podmioty uczestniczące w procesie rządzenia; 
* ma też znaczenie materialne — nie wystarcza oparcie ustroju państwowego na konstytucji pisanej, ale jest konieczne, aby treści tej konstytucji odpowiadały standardom uznanym przez współczesne państwa demokratyczne (budowanie aparatu państwowego na zasadzie podziału władz, zapewnienie pluralizmu politycznego i demokratycznych wyborów, gwarancje praw i wolności jednostki).

Konserwatyzm ewolucyjny (Anglosasi)

* twórca: Edmund Burke
* powstał pod koniec XVIII w. w Wielkiej Brytanii
* założenia:
* przywiązanie do autorytetów
* odrzucenie umowy społecznej
* nie kładzie nacisku na formę rządów
* akceptacja powolnych zmian politycznych, niechęć do rewolucji
* należy zmieniać tylko to co należy zmieniać- ograniczenie się wyłącznie do części wadliwych
* kontynuatorzy myśli: Alexis de Tocqueville, Margaret Thatcher

Konserwatyzm tradycjonalistyczny

* twórca: Joseph de Maistre
* kontynentalna perspektywa konserwatyzmu- starająca się odbudować i przywrócić stary ład, który zburzyła rewolucja francuska
* zwolennicy Ancien Regime i feudalizmu
* prawdziwy ład społeczny może się opierać tylko na autorytecie władcy
* pesymizm antropologiczny- człowiek jako istota jest z gruntu zła (grzech pierworodny)

Konserwatyzm narodowy (Niemcy)

* powstał w Niemczech jako odpowiedź na zmiany wprowadzone konstytucją weimarską
* potrzeba przywrócenia wiecznych idei takich jak: państwo potrzebuje przywódcy, elity i religii


* promowanie narodowych wartości jak również podtrzymywanie kulturowej i etnicznej odrębności danej grupy narodowej
* agitatorzy III Rzeszy, Carl Schmitt

Konserwatyzm socjalny

* Samuel Taylor Coleridge
* pierwszeństwo kultury tj. tego co jest związane z rozwojem osoby przed cywilizacją, w której akcentuje wymiar materialny, a nie duchowy
* obowiązek troski nad uboższymi
* Bismarck- unikanie rewolucji przez pewne zmiany socjalne

Rewolucja konserwatywna w Niemczech

* nurt intelektualny niemieckiej prawicy w Republice Weimarskiej
* stanowił próbę **dostosowania** **założeń niemieckiego konserwatyzmu** (tradycyjne wartości, naród i państwo, hierarchia) do **nowych warunków** ukształtowanych przez klęskę Niemiec w I wojnie światowej i rozwój nowoczesnego społeczeństwa przemysłowego
* współtworzyły go 3 grupy:
* **narodowi rewolucjoniści**- za cel stawiali sobie unowocześnienie niemieckiego nacjonalizmu poprzez nadanie mu rewolucyjnego, proletariackiego i totalitarnego charakteru. Najpełniej poglądy narodowych rewolucjonistów wyłożył E. Jünger w książkach „Totalna mobilizacja” (1930) i „Robotnik” (1932).
* **volkiści**- ruch łączący elementy kontrkulturowe (Lebesreform pod hasłem powrotu do natury), światopoglądowe (odrzucenie chrześcijaństwa na rzecz np. ariozofii) i polityczne (rasistowski etnonacjonalizm).
* **młodokonserwatyści**- akcentowali rolę chrześcijaństwa i klas wyższych, pod względem ustrojowym opowiadali się za państwem stanowym

przedstawiciele: **Carl Schmitt, Oswald Spengler**

Neokonserwatyzm w krajach anglosaskich

* pojawił się w latach 70. i 80. początkowo w USA, następnie w Wielkiej Brytanii
* łączy **tradycyjne wartości konserwatywne** z elementami **współczesnego liberalizmu** (neoliberalizm) 
* **w sferze polityczno-społecznej**: 
* konieczność zapewnienia niezbędnego minimum bezpieczeństwa socjalnego obywateli 
* wzmocnienie autorytetu rządu i tradycyjnych elit reprezentujących klasę średnią i warstwy najzamożniejsze 


* **polityka zagraniczna**: 
* krytyka rozpowszechnionego, ich zdaniem, po wojnie wietnamskiej kompleksu winy, izolacjonizmu oraz polityki odprężenia w stosunkach z ZSRR; 
* podkreślenie stałego zagrożenia ze strony komunizmu. 
* kryzysowi kultury i obyczajowości oraz kontrkulturze przeciwstawiają obecnie tradycyjne wartości i instytucje kultury zachodniej: religię, rodzinę, indywidualizm, podstawowe wolności. 
* główni przedstawiciele: D. Bell, G. Himmelfarb

Konserwatyzm radykalny i nowa prawica (“Zmierzch Zachodu”)

**KONSERWATYZM RADYKALNY**

* wrogość wobec demokracji i liberalizmu (wrogość wobec modelu liberalnej demokracji)

\
**NOWA PRAWICA**

* ideologia i ruch społeczno-polityczny, powstałe w latach 70. XX w. z inspiracji radykalnego konserwatyzmu społecznego, libertarianizmu i neoliberalizmu 
* największe sukcesy polityczne nowa prawica odniosła w Wielkiej Brytanii i USA 
* w dziedzinie ekonomicznej opowiada się za radykalnym ograniczeniem interwencjonizmu państwowego, polityką leseferyzmu i monetaryzmu 
* w dziedzinie społecznej i politycznej silnie jest eksponowana rola konserwatywnej moralności, zwłaszcza szacunek dla władzy, własności prywatnej, rodziny i religii
* postulaty społeczne i ekonomiczne nowej prawicy stały się częścią polityki R. Reagana; w Wielkiej Brytanii, narodziny i rozwój nowej prawicy były ściśle związane z działalnością M. Thatcher

\
**“ZMIERZCH ZACHODU”:**

* dzieło Oswald Spengler
* porównuje cykl życia kultury do cyklu życia roślin, podobnie jak one, kultury wzrastają, rozkwitają, aby na końcu obumrzeć
* już na początku XX w. autor prognozował wejście Zachodu w fazę upadku
* w “Zmierzchu Zachodu” Spengler wyrażał poglądy relatywistyczne. Wykluczał możliwość istnienia prawd uniwersalnych poza kontekstem kulturowym, w którym się narodziły. Wierzył, że dzieje każdej z kultur są tak naprawdę walką między narodami, między klasami oraz jednostkami. Uważał zresztą walkę za przeznaczenie i właściwość człowieka

Partycypacja polityczna w konserwatyzmie

* konserwatyści sprzeciwiają się upowszechnieniu partycypacji politycznej- pozostawiają politykę tym dla których ma ona stanowić zasadniczą część życiowej aktywności - monarchom, arystokracji a także zawodowym politykom - pod warunkiem, że potrafią kierować się dobrem wspólnym
* konserwatyzm w partycypacji politycznej widzi głównie niezdrowy objaw radykalnego demokratyzmu: chęć poddawania ustroju ciągłej weryfikacji oraz przekonanie, iż nie ma w życiu politycznym żadnych rzeczy godnych szacunku i wartych zachowania jeśli nie potwierdzi je świadoma decyzja jednostek wyrażona w politycznych procedurach. 
* Konserwatyzm odchodzi od progresywistycznej koncepcji podmiotu, która uznawała czynny udział w życiu politycznym za warunek jego racjonalności i etyczności.
* Brak partycypacji w życiu politycznym nie zagraża, ani rozwojowi etycznemu ani interesom życiowym jednostki. Polityka nie jest aktywnością bardziej moralnie racjonalną lub użyteczną niż inne praktyki.

Decyzjonizm

* Twórca: Carl Schmitt
* koncepcja zakładająca potrzebę dyktatury w celu zagrożonego ładu przy przyznaniu dyktatorowi prawa podejmowania wszelkich niezbędnych decyzji, bez skrępowania przepisami ustawowymi
* szczególne wydanie autorytaryzmu

Umowa społeczna Rousseau

* jest zawierana w celu stworzenia niepodzielnej i nierozerwalnej suwerenności; dzięki umówię społecznej powstaje suwerenny byt, który charakteryzuje: **nierozerwalność i niepodzielność**
* teoria powszechnej suwerenności zawiera koncepcje “woli ogółu” będącej czymś więcej niż sumą woli poszczególnych jednostek
* podmiot jako odrębna jednostka może być egoistyczny i przekładać własne korzyści nad dobro ogółu. Jednakże, jako członek tego ogółu, wyzbywa się on egoizmu, aby przyczynić się do utworzenia woli ogółu, która sama w sobie jest powszechną suwerennością.
* Rousseau jest twórcą kolektywizmu

Prekursorzy socjalizmu podczas Oświecenia i rewolucji francuskiej

Socjalizm utopijny

* twórca: Thomas More
* ideologia mająca na celu zniesienie własności prywatnej jako źródła wyzysku i zmianę dotychczasowych stosunków wspólnotą majątkową i równością wszystkich obywateli
* Robert Owen i Charles Fourier wierzyli w samoorganizację producentów i możliwość zmiany systemu społeczno-gospodarczego przez wykazanie wyższości organizacji gospodarczych opartych na wspólnej własności nad przedsiębiorstwami kapitalistycznymi
* Owen uważał własność prywatną za źródło zła

Technokratyzm

* twórca: Clause Saint-Simon


* zespół koncepcji zakładających powstanie nowego typu władzy ekonomicznej i politycznej, w którym decydującą rolę odgrywaliby wysoko wykwalifikowani specjaliści
* miała zastąpić dotychczasowe rządy burżuazji
* Saint-Simon reprezentował socjalizm industrialny kształtowany odgórnie, etatystyczny i technokratyczny, zakładający **ograniczenie, ale nie zniesienie własności prywatnej**

Socjalizm chrześcijański

* przedstawiciele: Philippe Buchez, Charles Kingsley
* krytykował efekty kapitalizmu, domagał się sprawiedliwego społecznie podziału zysków np. dzielenia się majątkiem z najuboższymi warstwami ludności
* odrzucał ideę walki klas i postulował solidaryzm społeczny
* współczesny program socjalizmu chrześcijańskiego demokratyzuje ten system- łączy niektóre zasady chadecji, takie jak przywiązanie do tradycyjnych wartości i uważanie wiary za fundament istnienia i życia, z zasadami socjalizmu, jak równość społeczna i wyrównywanie szans krzywdzonych ludzi, niezależnie od ich pochodzenia czy "klasy społecznej", jak to głosił oryginalny socjalizm.

Syndykalizm

* przedstawiciele: Fernand Pelloutier, Georges Sorel


* powstały w XIX w. we Francji kierunek w ruchu robotniczym, który zakładał prymat celów ekonomicznych nad politycznymi w walce proletariatu o swoje prawa
* narzędziem walki miały być związki zawodowe, a nie partie polityczne
* syndykalizm reformistyczny- nie kwestionował kapitalistycznej organizacji społeczeństwa i dążył jedynie do poprawy warunków życia zrzeszonych w nim członków
* rewolucyjny syndykalizm- celem jest przekształcenie systemu społecznego przy pomocy związków zawodowych, mobilizując masy miały doprowadzić do obalenia kapitalizmu, a po rewolucji być podstawą nowego ładu gospodarczego i administracyjnego

Reformizm

* narodził się na przełomie \`XIX i XX w. w niemieckiej socjaldemokracji
* główny ideolog reformizmu: Eduard Bernstein
* socjaldemokratyczna teoria ewolucyjnego stopniowego przerastania kapitalizmu w socjalizm, świadomie negująca marksistowską drogę rewolucyjnego znoszenia stosunków kapitalistycznych
*  filozoficznym fundamentem reformizmu jest pozytywistyczny ewolucjonizm przyrodniczy, zapoznający jakościowe różnice między przyrodą a społeczeństwem.

Program rewolty studenckiej w 1968 r.

* masowy ruch protestacyjny młodzieży w bogatych krajach zachodu (Francja, RFN, USA) rozpoczęty pod hasłami przerwania wojny w Wietnam, odrzucenia konsumpcyjnego modelu życia oraz unowocześnienia szkół wyższych
* bunt przeciwko starszemu pokoleniu, fascynacja ideologią komunizmu
* Rewolta rozpoczęła się we Francji, głównie z powodu niezadowolenia studentów w kwestiach materialnych; dołączyli do nich robotnicy, którzy wysunęli żądania płacowe.

Socjalistyczna negacja rewolucji: rewizjonizm i reformizm

REWIZJONIZM:

* prąd polityczno-ideologiczny, którego źródła tkwią w niemieckim XIX-wiecznym międzynarodowym ruchu robotniczym
* twórca: Eduard Bernstein- w zbiorze artykułów wydanych pt. “Problemy socjalizmu” postulował rewizję podstaw marksizmu, kwestionował zwłaszcza teorię rewolucji społecznej i dyktatury proletariatu

proponował powolny ale skuteczny rozwój, proponował połączenie kapitalizmu z socjalizmem bez użycia rewolucji

\
REFORMIZM:

* teoretyczne hasła rewizjonizmu przekształciły się wkrótce w nowy prąd- reformizm
* zakładał udział przedstawicieli klasy robotniczej w życiu parlamentarnym państw kapitalistycznych, partia miała skupić się przede wszystkim na działalności reformatorskiej, skoncentrować się na walce wyborczej by móc wprowadzić korzystne ustawodawstwo
* Bernstein dążył do realizacji doraźnych celów marksizmu za cenę rezygnacji z tych celów dalekosiężnych, zwłaszcza walki rewolucyjnej

Marksizm-leninizm

* światopogląd filozoficzny, gospodarczy i społecznego polityczny utworzony na bazie istniejącego wcześniej marksizmu przez Lenina
* była to rewolucyjna ideologia marksistowska nazywana komunizmem
* choć nawiązywała do tradycyjnej socjalistycznej utopii sytego i harmonijnego społeczeństwa niepotrzebującego znanej dotąd postaci państwa ani prawa komunistyczna była skrajnie etatystyczna, kolektywistyczna, antyliberalna i skrajnie niedemokratyczna

Stalinizm

* system poglądów ideologicznych i sposób kierowania partią i państwem komunistycznym oraz jego gospodarką ukształtowany w latach 30. XX wieku w ZSRR pod rządami Stalina
* podstawowe cechy:
* nieograniczona władza Stalina przechodząca w kult jednostki
* kontrola wszelkich dziedzin życia przez nomenklaturę partyjną
* zakrojona na szeroką skalę militaryzacja kraju
* ekonomia oparta na ścisłym, centralnym planowaniu inwestycji i centralnej dystrybucji dóbr
* kolektywizacja rolnictwa

Trockizm

* kierunek w ruchu komunistycznym opartym na poglądach Lwa Trockiego rozwijanych następnie przez jego zwolenników i kontynuatorów
* powstał w latach 20 i 30 XX w. w toku sporu o linię polityczną w rosyjskiej partii komunistycznej i międzynarodowym ruchu komunistycznym

\
Elementy wyróżniające doktrynę trockizmu były:

* teoria permanentnej rewolucji
* negacja stalinowskiej teorii o możliwości zbudowania socjalizmu w jednym kraju (nacisk na rewolucję światową i ekspansywną strategię rewolucji)
* interpretacja zasady centralizmu demokratycznego w partiach komunistycznych, dopuszczająca swobodę dyskusji i rozmaitość platform programowych
* uznawanie od późnych lat 30. potrzeby wielopartyjności, jednak tylko robotniczych
* Trocki krytykował ZSRR, uważał że rządy sprawuje warstwa biurokracji, a głosił potrzebę przywrócenia demokracji radzieckiej tj. nadrzędności rad delegatów robotniczych wybieranych demokratycznie w systemie wielu partii robotniczych

Teologia wyzwolenia

* prąd teologiczny i polityczny w KK powstały po II soborze watykańskim rozpowszechniony w Ameryce Łacińskiej oraz wśród Jezuitów
* powstał jako reakcja na sytuację “absolutnej negacji Boga”, ubóstwo, wyzysk i niesprawiedliwość społeczną
* twórca: G. Gutierrez
* opiera się na związku między teologią chrześcijańską i aktywizmem politycznym lewicy Chrześcijańskiej
* Jezus wyzwolicielem
* zakwestionowany przez JP II, w pewnym stopniu nawiązuje do niego Franciszek
* punktem wyjścia jest ubogi człowiek, którego musi wyzwolić \`Jezus

Nihilizm prawny

* pogląd w prawodawstwie rozwijający się od końca XIX w. oraz postawa w życiu publicznym i prywatnym kwestionująca rolę prawa jako zespołu norm, które określają zasady postępowania w stosunkach między ludźmi i wyznaczają granicę władzy państwowej
* nihilizm akcentuje nie treść norm a jakość i poprawność procedur prawa
* charakteryzuje je pozytywizm prawniczy, nie ma tam odniesienia do prawa naturalnego
* w pozytywistycznej i nihilistycznej koncepcji, prawo nie zawiera żadnych treści związanych z ideami sprawiedliwości i prawdy

\
\

Realny socjalizm

* termin wprowadzony przez oficjalną propagandę sowiecką w latach 70. XX w. określający ustroje ukształtowane w krajach rządzonych przez partie komunistyczne a następnie przejęty przez krytyków systemów komunistycznych
* Zastosowany pierwotnie w celu przeciwstawienia się krytyce stosunków panujących w tych krajach (zwłaszcza niesprawności ekonomicznej, niesprawiedliwości społecznej i brakom demokracji), prowadzonej przez opozycję odwołującą się do tradycji socjalistycznych i dowodzącą, że ustrój typu radzieckiego nie jest w stanie zrealizować idei socjalistycznej
* charakteryzowała się dominacją partii marksistowsko-leninowskiej we wszystkich strefach życia publicznego i prywatnego
* zakaźny był obieg publikacji poza cenzurą oraz działalność polityczna i społeczna

Maoizm

* ideologia Komunistycznej Parii Chin w latach 1957-78 będąca adaptacja marksizmu-leninizmu do tradycji i warunków chińskich tj. przesunięcie centrum walki politycznej i militarnej z miasta na wieś
* Polityka wewnętrzna: 
* radykalne posunięcia polityczne i społeczno-gospodarcze zmierzające do przemiany tradycyjnych Chin zmierzające do przemiany tradycyjnych Chin w komunistyczne (reforma rolna, Wielki Skok, rewolucja kulturalna)

Polityka zagraniczna:
* odzwierciedlenie chińskiego dążenia do uzyskania pozycji mocarstwa oraz przywództwa w świecie komunistycznym co stało się przyczyną konfliktu z ZSRR
* Rewolucja rozumiana jest jako wojna domowa, pokojową drogę do socjalizmu odrzucono jako utopię
* Maoizm był skrajnie kolektywistyczny, egalitarny i ascetyczny

Eurokomunizm

* Orientacja doktrynalna i polityczna przyjęta w połowie lat 70 XX w. przez niektóre partie komunistyczne **Europy Zachodniej** (Włoską PK, KP Hiszpanii, KP Wielkiej Brytanii, KP Belgii) oraz **pozaeuropejskie** (KP Japonii, KP Meksyku).
* pierwszy raz nazwał: F. Barbieri
* Podstawą jest **reinterpretacja marksizmu**, **krytyczny stosunek do leninizmu** oraz odwołanie się do dorobku A. Gramsciego
* **Poglądy:**
* przemiany w państwach kapitalistycznych otwierają szansę parlamentarnej drogi do socjalizmu, 
* odrzucenie postulatu dyktatury proletariatu i zasady kierowniczej roli partii komunistycznej,
* akceptacja systemu demokratycznego oraz postulat państwa  neutralnego ideologicznie
* Główni teoretycy: Enrico Berlinguer i Georges Marchais, Adam Schaff

Populizm

* Tendencja społeczno-polityczna charakteryzująca się **wiarą w mądrość i uczciwość prostego człowieka, niechęcią do wykształconych elit, specjalistów, ekspertów, przywiązaniem do prostych wyjaśnień i rozwiązań oraz roszczeniowym stosunkiem do państwa i wyższych warstw społecznych.**
* Podstawą populizmu jest __postulat zastępowania mechanizmów liberalnej demokracji mechanizmami bezpośredniego kontaktu władzy z ludem oraz kierowaniem się zasadami sprawiedliwości społecznej.__
* twardy populizm- coraz częściej określany jako fundamentalizm
* miękki populizm- odrzucenie władzy elit i kwestionowanie w związku z tym instytucji demokracji liberalnej niepochodzących z powszechnych wyborów (jak sąd konstytucyjny), jak również demokratycznych procedur

Socjaldemokracja

* lewicowy ruch społeczny, które swoje korzenie wywodzi z ruchu robotniczego powstałego pod koniec XIX w.
* **Początkowo** program partii socjaldemokratycznych **odwoływały się do teorii Marksa i Engelsa**, głosząc __koncepcję nowego ustroju społecznego__ opartego na własności publicznej i planowaniu, utworzonego w wyniku różnie pojmowanej rewolucji. Na początku XX w. wyodrębniły się w ruchu socjaldemokratycznym 3 nurty:
* rewizjonistyczny (Bernstein)
* lewicowy (Luksemburg)
* ortodoksyjny (centrowy) (Kautsky)
* Najważniejsza cecha: **równowaga pomiędzy działalnością rynkową, państwem, a także usytuowanie obywatela jako jednostki w sprawiedliwym społeczeństwie**
* Jest to doktryna pokrewna socjalliberalizmowi oraz niemieckiemu ordoliberalizmowi, charakterystyczna dla nordyckich państw opiekuńczych.

\
Współcześnie:
* opowiadają się za **równowagą między rynkiem a państwem** oraz **między jednostką a społeczeństwem** czyli za kompromisem między uznaniem systemu kapitalistycznego jako najefektywniejszego mechanizmu bogacenia się w strefie prywatnej, a demokracją i dystrybucją tego bogactwa w sposób możliwie najbardziej sprawiedliwy oraz troską o dobra i usługi publiczne.

Trzecia droga

* ogłoszony w 1999 r. **manifest** dwóch przywódców największych partii socjaldemokratycznych Europy: **Tony’ego Blaira** (premier Wielkiej Brytanii w latach 1997-2007) i **Geharda Schrodedera** (kanclerz Niemiec w latach 1998-2005) pod tytułem *Europa. Trzecia droga.*
* stwierdzono w nim potrzebę **redefinicji niezmiennych wartości socjaldemokracji**: sprawiedliwości społecznej, wolności i równości szans, solidarności i odpowiedzialności innych
* rolę państwa określono jako “wiosłowanie”, a nie “sterowanie”- przy podkreśleniu, że celem socjaldemokracji jest modernizacja państwa dobrobytu, a nie jego demontaż; poparcie gospodarki rynkowej nie może oznaczać poparcia “społeczeństwa rynkowego”
* **wyrażony w nim sposób myślenia wciąż wydaje się przeważać w europejskiej socjalnej demokracji**

Prekariat i koncepcja dochodu podstawowego:

* Kategoria społeczna charakterystyczna dla **współczesnych rynków pracy**, obejmująca osoby zatrudniane w ramach **elastycznych form zatrudnienia**


* Aspekty charakteryzujące prekariat według Guy Standing:
* szczególne stosunki produkcji:


* niestabilność zatrudnienia
* brak tożsamości zawodowej
* konieczność wykonywania pracy poniżej poziomu wykształcenia
* konieczność pracy także poza godzinami pracy zawodowej


* szczególne stosunki dystrybucji:
* brak/utrudniony dostęp do świadczeń (emerytury, świadczenia chorobowego)
* szczególny stosunek do państwa:
* postępująca utrata praw politycznych i socjalnych
* Prekariat **nie obejmuje poszczególnych grup zawodowych**, ale pewne części wszystkich grup, w zależności od poziomu dochodów, stabilności zatrudnienia, bezpieczeństwa socjalnego i istniejących ścieżek dalszego rozwoju

\
__**Bezwarunkowy dochód podstawowy:**__

* społeczno-polityczny model finansów publicznych zakładający, że __każdy obywatel, niezależnie od swojej sytuacji materialnej, otrzymuje od państwa jednakową, określoną ustawowo, kwotę pieniędzy, za którą nie jest wymagane jakiekolwiek świadczenie wzajemne__
* dochód ten bez innych form zarobku czy pomocy społecznej zapewniałby możliwość minimum egzystencji
* idea ma zapewnić każdemu członkowi społeczeństwa pieniężny udział w całkowitym dochodzie tego społeczeństwa, bez sprawdzania jego potrzeb

Nacjonalizm

* pierwszy raz użył: Maurice Barres (koniec XIX w.)
* za genezę nacjonalizmu uznaje się Odrodzenie i Machiavelllego lub rewolucję francuską i rządy Jakobinów


* doktryna polityczną zakładającą istnienie szczególnego rodzaju więzi społecznej o charakterze nieformalnym, a zarazem fundamentalnym dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa (narodu)
* Nacjonalizm jest **przeciwny liberalizmowi** jako ideologii i doktrynie indywidualistycznej, znoszącej więzi łączące jednostkę z narodem, i kosmopolitycznej, opartej na abstrakcyjnym modelu jednostki, oderwanym od warunków miejsca i czasu, a przede wszystkim – od przynależności do grupy narodowej

Definicje narodu

Francja:

* naród to wspólnota obywateli danego państwa

\
Niemcy:

* naród to wspólnota o charakterze etnicznym, ma wspólne pochodzenie, kulturę, tradycję i historię; w najbardziej radykalnym wydaniu jest to wspólnota biologiczna

Kosmopolityzm

* pogląd sprzeciwiający się podziałom kulturowo-politycznym i terytorialnym
* zwolennicy kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę cały świat niezależnie od pochodzenia

Darwinizm społeczny

* twórca: Herbert Spencer
* przekonanie o konflikcie o byt między lepiej i gorzej przystosowanymi do danych warunków (w tym przypadku narodami)
* wszelki rozwój społeczny jest funkcją między- i wewnątrzgrupowej walki o byt, w której zwyciężają silniejsze jednostki i grupy

Rasizm

* teoretycznych uzasadnień dostarczył Gobineau, w swoim eseju sformułował tezę o istnieniu rasy paryskiej i jej wyższości nad innymi, stworzył teorię zachowania czystości ras


* zespół poglądów według których istnieją naturalne i wrodzone różnice między rasami ludzkimi co musi prowadzić do dominacji jednej nad pozostałymi
* nacjonalistyczne zabarwienie rasizmowi nadał Chamberlain, który deklarował wyższość rasy Teutonów, za główne zagrożenie uważał Żydów i po części Słowian

Nacjonalizm a demokracja liberalna

Różnice:

* Nacjonalizm za podstawę swojej doktryny uważa istnienie więzi narodowej prowadzącą do prawidłowego rozwoju jednostki i społeczeństwa. Demokracja liberalna znosi więź między jednostką a narodem, skupia się na indywidualizmie. Odrzuca naród jako całość
* Nacjonalizm przedkłada interes narodu nad interes jednostki, jest łączony z autorytaryzmem, przy czym demokracja liberalna skupia się na prawach obywatela, wątkach socjalnych i wolności.

Nacjonalizm a konserwatyzm

Podobieństwa:

* Nacjonalizm można uznać za skrajny przejaw konserwatyzmu
* Dla obu modeli wspólnota/naród są stawiane wyżej niż jednostka; jest to najdoskonalsza forma życia społecznego
* Władza państwowa powinna być silna by móc skutecznie kontrolować państwo
* Każdy naród ma własny charakter i tradycje
* Oba poglądy są negatywnie nastawione do innych państw i dbają o swoje interesy

\n

Różnice:

* Dla konserwatyzmu tradycja i jej wartości stoją na pierwszym miejscu, dla nacjonalizmu jest to naród
* W konserwatyzmie porządek społeczny jest ustanowiony przez prawa boskie, dla nacjonalizmu dobro narodu wyznacza porządek społeczny
* W konserwatyzmie występuje hierarchiczny układ społeczny, w nacjonalizmie występuje jedność grup i klas społecznych

Nacjonalizm integralny

* twórca: Charles Maurras
* zakwestionowanie zasady suwerenności narodu
* suwerenem jest nie lud czy naród, a konkretna władza, która ma działać w interesie swoich obywateli
* z założenia występuje przeciw systemowi demokratycznemu, który kojarzył się przede wszystkim chaosem w państwie
* władzę powinien przejąć król-dyktator- monarchiczne rządy silnej ręki połączone z dbaniem o realne dobro narodu miały być spełnieniem założeń Maurrasa. Pomoc dla monarchy powinna stanowić „partia inteligencka” o charakterze narodowym

Faszyzm

* Ideologia o skrajnie **nacjonalistycznym charakterze**, oraz totalitarny reżim polityczny powstały we Włoszech po wyeliminowaniu opozycji parlamentarnej w połowie lat 20. XX w. przez Mussoliniego. Jest mieszanką poglądów i doktryn wywodzących się ze sfery elitaryzmu, rasizmu, i autarkizmu. Faszyzm nie stworzył zamkniętej ani tym bardziej spójnej teorii.


* Faszyzm podobnie jak nazizm powstał i rozwinął się jako **protest przeciwko rezultatom I WŚ**.
* Głosił on program **negacji wersalskiego ładu politycznego w Europie**, **zwracając się przeciwko liberalizmowi i demokracji, pluralizmowi partyjnemu i parlamentaryzmowi, a także kapitalizmowi i bolszewizmowi.** Podkreślał, że liberalizm i wiążący się z nim indywidualizm doprowadziły do **zagubienia zasady dobra ogólnego**
* Cechował go skrajny integralny nacjonalizm
* Prezentując się jako filozofia nawiązywał do poglądów Machiavellego, Sorela, Hegla.

Nazizm

* niemiecka skrajna odmiana faszyzmu, opierająca się na darwinizmie społecznym, biologicznym rasizmie, w szczególności na antysemityzmie, wyrosła na gruncie militaryzmu pruskiego  
* Ideologia państwowa w czasie sprawowania władzy w totalitarnychNiemczech przez NSDAP w latach 1933–1945.
* Założenia:
* występował przeciwko chrześcijaństwu i Kościołom, próbując stworzyć własną „religię germańską”.
* skrajny antyindywidualizm dążący do zawładnięcia „całym człowiekiem”
* nawiązując do idei romantyzmu i rasizmu głosił skrajny nacjonalizm, uważając naród za wspólnotę krwi, zdeterminowaną biologicznie i rasowo.


* Syntezą ideologii nazizmu była zasada charyzmatycznej władzy wodza, którego uosabiał Hitler. Zasada wodzostwa (inspirowana poglądami F. Nietzschego) znalazła instytucjonalny wyraz w dyktaturze Hitlera, będącego najwyższym podmiotem władzy w III Rzeszy.

Nacjonalizm a faszyzm

* Różnica między faszyzmem a nacjonalizmem jest dosyć prosta. Nie każdy nacjonalizm odznaczał się kultem wodza i nie każdy nacjonalizm jest rasistowski. Historia zna przykłady nacjonalizmu narodowowyzwoleńczego. Faszyzm zwracał się w gospodarce ku korporacjonizmowi i etatyzmowi, podczas gdy inne nacjonalizmy – np. generała Franco – były skłonne trochę liberalizować swoją gospodarkę. O ile etatyzm był liberalną alternatywą w państwie narodowym, o tyle korporacjonizm podporządkowywał całkowicie gospodarkę wodzowi i państwu.

\
Nacjonalizm bardzo często – podkreślają jego ideolodzy – jest umiłowaniem narodu, nie jest ideą agresywną, a raczej nurtem, który docenia wartość własnego narodu. Niestety zbyt wiele historycznych przykładów przekreśla możliwość zmiany powszechnie panującej opinii na temat nacjonalizmu, choć nie zawsze prowadzi on do faszyzmu, nie zawsze promuje kult wodza i nie zawsze jest agresywny w stosunku do sąsiadów.

Autorytaryzm

* ustrój polityczny, w którym władza jest skupiona w rękach przywódcy i jego najbliższego środowiska
* w systemie ważną rolę sprawuje cenzura, policja polityczna i wojsko, które są narzędziami do tłumienia przejawów działalności opozycyjnej i niezadowolenia społecznego
* Autorytaryzm od totalitaryzmu różni się tym, że nie dąży do całkowitej kontroli nad życiem społeczeństwa. Totalitaryzm uznawany jest za ekstremalną wersję autorytaryzmu. Podstawową różnicą między systemami jest brak ingerencji w życie osobiste obywateli w przypadku państwa rządzonego autorytarnie

Idea “ucieczki od wolności”

* Erich Fromm
* “Ucieczka od wolności” to występująca u części ludzi potrzeba przerzucania odpowiedzialności za własne losy indywidualne i zbiorowe na czynnik zewnętrzny, co prowadzi do myślenia w kategoriach faszystowskich i autorytarnych
* Fromm argumentuje, że kapitalizm nie oferuje nawet najsłabszych wzorców osobowych, wtrącając człowieka w poczucie braku bezpieczeństwa i uczucie samotności – jednych z najsilniejszych lęków, od których ludzie pragną uwolnić się bez względu na cenę. 

Neotomizm

* kierunek filozofii katolickiej powstały pod koniec XIX w. rozwijający myśl św. Tomasza z Akwinu
* jeden z głównych nurtów neoscholastyki
* Neotomizm wychodzi on od **godności osoby ludzkiej** , co w materii filozoficznej określa się jako **personalizm**


* opowiada się za tzw. klasyczną koncepcją filozofii, akcentują różnicę między nauką a religią i sztuką; za "filozofię pierwszą" uznają teorię bytu. Istotnymi wyróżnikami neotomizmu są: realizm, pluralizm, hylemorfizm, teizm, intelektualizm, klasyczna koncepcja prawdy, umiarkowany realizm pojęciowy
* Do powstania neotomizmu przyczyniło się opublikowanie przez papieża Leona XIII encykliki *Aeterni Patris* z 1879, gdzie nawoływał do rozwijania filozofii scholastycznej w taki sposób, jak robił to św. Tomasz z Akwinu
* przedstawiciele: Adamczyk, Krąpiec

Personalizm katolicki

* prąd w filozofii chrześcijańskiej obecny w katolicyzmie od około 1930 r.
* zakłada postawienie w centrum badań filozoficznych osoby człowieka, a nie społeczności
* personalizm interpretował religię jako więź osobową człowieka z Bogiem
* za twórców personalizmu uważa się Maritain i Mounier- obaj wskazywali na nadrzędną wartość osoby ludzkiej, jej godności i wolności. Owa godność wynika z faktu, że człowiek został stworzony przez Boga i przez Niego – jako jedyne stworzenie – obdarzony duszą. Wolność natomiast jest tym, co powinno człowieka prowadzić do Boga
* Personaliści podkreślają, że świat doczesny powinien być zorganizowany tak, aby jednostka w nim żyjąca mogła rozwinąć swoją osobowość. Przy czym ta samorealizacja możliwa jest tylko wtedy, kiedy zwróci się ona ku Bogu. Rozwój osoby ludzkiej jest nie tylko jej celem, ale celem całego życia społecznego, gdyż dopiero tam, gdzie uznaje się wartości osobowe, takie jak wolność, godność, mogą zrodzić się struktury społeczne.
* przedstawiciele: Karol Wojtyła, Tischner, Gogacz

Godność osoby ludzkiej

* fundamentalna zasada SNK obok z zasadą świętości ludzkiego życia
* SNK opiera się w dużej mierze na personalizmie wywodzącym się z neotomizmu
* JP II był największym propagatorem poruszania problematyki godności człowieka w SNK
* Każdy człowiek jest stworzony na obraz i podobieństwo Boga, posiada przyrodzoną godność, która musi być szanowana
* Akty atakujące i zagrażające ludzkiemu życiu, takie jak: morderstwo, aborcji, eutanazja, czy in vitro, zawsze muszą spotykać się ze sprzeciwem katolików jak również rasizm i inne formy dyskryminacji

Społeczna funkcji własności

* każda osoba ma fundamentalne prawo do życia i do zaspokojenia podstawowych potrzeć, każda osoba ma prawo do tego, co jest mu potrzebne do prowadzenia godnego życia, do zatrudnienia, opieki zdrowotnej i edukacji
* KNS **popiera ideę własności prywatnej**, ale akcentuje **aspekt społecznej funkcji własności**- własność to nie tylko uprawnienia, ale także obowiązki względem społeczeństwa (idea solidaryzmu społecznego). Przy używaniu własności trzeba mieć na względzie nie tylko własną korzyść, ale i dobro ogółu. 
* Prawo do nienaruszalności własności prywatnej nie jest bezwzględnie obowiązujące

Zasada pomocniczości

* zawarta w Encyklice Piusa XI
* ma wymiar etatystyczny
* po II WŚ stałą się powszechną zasadą ustrojową w Europie
* “co jednostka z własnej inicjatywy i własnymi siłami może zdziałać, tego jej nie wolno wydzierać na rzecz społeczeństwa”

Sprawiedliwość dystrybutywna

* Encyklika Leona XIII o kwestii robotniczej
* władza ma stosować ogólne środki sprzyjające dobrobytowi powszechnemu i jednostkowemu, otaczać opieką na równi wszystkie klasy, zgodnie z zasada wyróżniana jeszcze przez Arystotelesa
* mężczyzna powinien zarabiać tyle aby mógł utrzymać całą rodzinę i odłożyć na dom
* warstwa bogatych dostatkiem obwarowana mniej potrzebuje opieki państwa, klasy natomiast ubogie, pozbawione ochrony, jaką daje majątek, szczególniej tej opieki potrzebują”; konieczne jest zakazanie pracy dzieci, ograniczenie pracy kobiet, zapewnienie prawa do wypoczynku,

Korporacjonizm katolicki

* ma źródło w Pierwszym Liście św. Pawła do Koryntian, w którym przedstawia społeczeństwo chrześcijańskiej jako jedno ciało, w którym wszyscy powinni być zjednoczeni, ale każdy powinien znać swe miejsce i swą funkcję, niczym części ludzkiego ciała
* człowiek ma naturalne skłonności do tworzenia korporacji
* aby nie nastąpił egoizm korporacyjny konieczne jest, aby wszystkie stany zawodowe spajała więź wyższego rzędu
* Encyklika Piusa XI- **ustrój stanowo zawodowy został wskazany jako najwłaściwszy sposób odnowienia ustroju społecznego, jak również przezwyciężenia wzniecanej przez socjalizm i komunizm "walki klas".** 
* Życie społeczne nie może się opierać na zantagonizowanych klasach społecznych, gdyż nienawiść i walka są złem prowadzącym do zupełnego rozstroju społeczeństwa i państwa,

Chrześcijańska demokracja

* Ruch ideowy i społeczno-polityczny wywodzący swój program z zasad etycznych chrześcijaństwa, społecznej nauki Kościoła oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem
* powstał w 2. połowie \`XIX w., rozwinął się po II wojnie światowej, obejmuje partie polityczne i inne organizacje działające głównie __w Europie i Ameryce Łacińskiej__
* podstawę programu stanowią encykliki papieskie
* Założenia:
* powstał i kształtował się **w opozycji zarówno do socjalistycznego kolektywizmu, jak i liberalnego indywidualizmu**
* **własność prywatną za prawo naturalne,** dopuszczając jednocześnie **pluralizm własności** oraz **nacjonalizację za odszkodowaniem.**
* przeciwna etatyzmowi, ale opowiada się za **ograniczonym interwencjonizmem państwowym**
* głosi **zasadę pomocniczości, decentralizacji i autonomii regionalnej**
* **Akceptuje rozdział Kościoła od państwa**

Przedstawiciele: Schuman, Adenauer

II Sobór Watykański i jego znaczenie polityczno-prawne

* sobór obradujący w latach 60. XX w. zwołany przez Jana XXIII kontynuowany przez Pawła VI
* jego celem była odnowa i dostosowanie Kościoła Katolickiego do warunków współczesnych

Zmiany:

* reforma liturgii (j. narodowe, zwrócenie celebransa twarzą ku wiernym)
* zmiana definicji kościoła
* ekumenizm (włączenie w ruch ekumeniczny i uznanie chrześcijan-niekatolików za “braci w Panu”, zdjęcie eksomunik między Kościołem Katolickim a Prawosławnym nałożonych w 1054 roku)
* zwrócenie uwagi na duchowe wartości obecne w hinduizmie, buddyzmie oraz innych religiach, ukazują liczne związki z islamem i podkreślają szczególną więź łączącą chrześcijan z Żydami, którzy nigdy nie przestali być narodem wybranym

\
* Kościół Katolicki poprzez reformy Soboru Watykańskiego II **nie zmienił swej doktryny,** ale **ocenę świata zewnętrznego**

Praca i prawo pracy w nauczaniu KK

* **Praca** jest **jednym z wyróżników gatunku ludzkiego**
* Zgodnie z nauką Kościoła praca, przez którą współpracuje on z Bogiem jest zarówno obowiązkiem jak i prawem człowieka.
* Praca powinna być **pewna, uczciwa**, a dostęp do niej wolny od niesprawiedliwej dyskryminacji.
* Do obowiązków państwa należy m.in. dbanie o stabilność pieniądza oraz sprawność służb publicznych, ma być ono gwarantem bezpieczeństwa w zakresie jednostkowej wolności oraz własności. Pracownicy powinni sumienne i kompetentne wywiązywanie się z obowiązków, a ewentualne kwestie sporne rozwiązywać powinni **na drodze pokojowego dialogu**

\
Jan Paweł II (Laborem Exercens):

* przez pracę człowiek uczestniczy w „dziele Stworzenia”, wzorem pracy dla katolika ma być sam Bóg
* stwierdza, że obowiązkiem każdego człowieka jest rozwijanie we własnym zakresie nauki i techniki, kultury i moralności
* związki zawodowe są wykładnikiem walki o sprawiedliwość społeczną
* technika jest sprzymierzeńcem człowieka, ale niewłaściwie pojmowana może stać się jego przeciwnikiem

Główne idee nowej lewicy

* działała w latach 60. i 70. XX w. w USA i Wielkiej Brytanii, silnie oddziałując na Europę Zachodnią
* **ruch studencko-intelektualny stawiający sobie za cel wprowadzenie rzeczywistej demokracji partycypacyjnej** w pełni respektującej prawa obywatelskie i prawa studentów (postulat reformy uniwersytetów), a jednocześnie postulujący zakończenie prowadzonej przez USA wojny w Wietnamie
* **Doktrynalną podstawę idei Nowej Lewicy** stanowiła krytyczna teoria **szkoły frankfurckiej**, a jej głównym teoretykiem (i działaczem) stał się **Herbert Marcuse**

Demokratyzacją partycypacyjna

* podejmowanie decyzji publicznych, zamiast przez wielkie zgromadzenia przedstawicielskie, przez małe grupy osób bezpośrednio zainteresowanych skutkami decyzji, w szczególności przez odpowiednie wspólnoty
* jej istotą jest aktywny, osobisty udział obywateli w kreowaniu decyzji publicznych
* obywatele uczestniczą w kształtowaniu polityki publicznej na każdym jej etapie, tj. planowania, opracowywania i implementacji
* opiera się na założeniu, że właścicielem zasobów publicznych jest społeczeństwo i to ono ma największą wiedzę na temat rzeczywistych potrzeb i problemów występujących w ich otoczeniu, odwołuje się do tradycji → demokracji bezpośredniej

Ideologia różnicy i wielokulturowość

WIELOKULTUROWOŚĆ

* Will Kymlicka- głosi potrzebę zastąpienia dawnej niesprawiedliwości i niesymetryczności w stosunkach pomiędzy grupami, wspólnotami czy kulturami, opierającej się na zasadzie „jedno państwo, jeden naród, jeden język”, polityką wielokulturowości, uznającą równorzędność różnych grup narodowych i etnicznych, w tym mniejszości narodowych i ludności tubylczej, powodującej brak zainteresowania secesją i tworzeniem własnych państwowości. 

\
IDEOLOGIA RÓŻNICY

* Will Kymlicka- pierwszym z elementów ideologii różnicy powinno być uprzywilejowywanie mniejszości w różnego rodzaju procedurach kwalifikacyjnych, a kilka innych da się sprowadzić do odpowiedniej **edukacji multikulturowej**

Krytyczne studia nad prawem

* w sferze prawoznawstwa idee Nowej Lewicy znalazły wyraz w powstałym w końcu lat 70. XX w., przede wszystkim na amerykańskim Uniwersytecie Harvarda, kierunku **krytycznych studiów nad prawem** (*Critical Legal Studies*), wpływowym do połowy lat 80.
* demistyfikacja teorii i praktyki prawa w interesie emancypacji grup defaworyzowanych
* analizowanie prawa z punktu widzenia osób społecznie defaworyzowanych, w tym feministyczna teoria prawa, według której prawo stanowi dotąd seksistowski instrument podporządkowania kobiety mężczyźnie

Poprawność polityczna

* powstała w latach 70. XX w. jako wyraz przekonania środowisk amerykańskich związanych z Nową Lewicą, że słownictwo używane w debacie publicznej wykazuje cechy dominacji, opresji, dyskryminacji i nietolerancji dla inności, stanowiąc podstawę mowy nienawiści
* termin „polityczna poprawność” jest autorstwa **przeciwników** takiego sposobu myślenia. W latach 90. mówili oni o wojnie kultury politycznej poprawności z prawdziwą kulturą liberalną, opierającą się na wolności słowa. 

Mowa nienawiści i tzw. cancel culture

**Mowa nienawiści**-  negatywnie nacechowane wypowiedzi skierowane do określonej jednostki/grupy ze względu na posiadane przez nią cechy, takie jak np.:  rasa (rasizm), pochodzenie etniczne (ksenofobia), narodowość (szowinizm), płeć (seksizm), tożsamość płciowa (transfobia), orientacja psychoseksualna (homofobia), wiek (ageizm, adultyzm), światopogląd religijny (antysemityzm, chrystianofobia, islamofobia).

\
**Definicja Rady Europy**- wszystkie formy ekspresji, które rozpowszechniają, podżegają, wspierają lub usprawiedliwiają nienawiść rasową, religijną, ksenofobię, antysemityzm lub inne formy nienawiści wynikające z nietolerancji, łącznie z nietolerancją wyrażoną za pomocą agresywnego nacjonalizmu i etnocentryzmu, dyskryminacją i wrogością wobec przedstawicieli mniejszości, imigrantów i osób obcego pochodzenia

\n **Cancel culture**- forma ostracyzmu społecznego, jako reakcja na wypowiedzi lub zachowania jednostki, które sprzeczne są ze światopoglądem grupy. Może przybrać formę online lub osobistą. Może powodować efekt mrożący (osoba może powstrzymać się przed udziałem w dyskursie ze względu na możliwość odrzucenia przez grupę).

Fale feminizmu

**Feminizm** (łac. *femina* „kobieta”) – szereg ruchów społecznych i politycznych oraz ideologii, które łączy wspólny cel, czyli zdefiniowanie, uzyskanie i utrzymywanie równości płci pod względem politycznym, ekonomicznym, osobistym i społecznym.

\
I fala (1840–1920 rok)

* sufrażystki (Anglia, USA)
* postulaty:

> prawa wyborcze dla kobiet

> reforma prawa rodzinnego

* pierwsze prawa wyborcze dla kobiet- Nowa Zelandia 1893

\
II fala (lata 60. i 70)

* USA i Europa Zachodnia
* pojęcie “feminizm II fali”- Marsha Lear- 1968
* postulaty:

> równouprawnienie w miejscu pracy

> prawo do aborcji

> wolność seksualna (dostęp do antykoncepcji, zmiany o charakterze społecznym)

> zapewnienie prawnych gwarancji wskazanych postulatów

\
III fala (lata 90.)

* postulat radykalizacji działań- dotychczasowe cele nie zostały osiągnięte
* szeroka podbudowa ideologiczna- teoria queer, gender studies, ekologizm, postkolonializm
* nowe tematy:

> równość rasowa

> etniczność

> podziały ekonomiczne

> podziały religijne

\
IV fala (2012)

* koncentracja na uprzedmiotowieniu kobiet
* korzystanie z social mediów jako metoda rozpowszechniania
* odrzucenie ról płciowych
* problem molestowania w miejscu pracy (#metoo)
* kultura gwałtu
* równość szans dla dziewczynek i chłopców (wychowanie w duchu równości, możliwości okazywania swoich emocji)

\

Główne założenia ekologizmu (sensu largo)

Ekologizm- kierunek filozoficzny (lata 70. XX w.), w wyniku działań tzw. ruchu zielonych i raportom organizacji międzynarodowych dotyczących stanu środowiska.

\n Główne założenia:

* filozofia odpowiedzialności (Hans Jonas)- doczesne działania mają nie niweczyć przyszłej możliwości życia
* koncepcja praw zwierząt (Peter Singer)
* odrzucenie antropocentryzmu
* ekocentryzm- natura jest widziana jako sieć stosunków między istotami żywymi (między innymi człowiekiem i naturą)
* wychodzi nie od potrzeb ludzkości, ale od wizji przyrody, której ludzie są częścią
* politycznie niejednolity
* zasada zrównoważonego rozwoju- pogląd o nieograniczonych możliwościach rozwoju uznano za fałszywy i dla przeciwstawienia przyjęto teorię zrównoważonego rozwoju, której podstawy opierają się na harmonicznej połączenie ochrony środowiska naturalnego z zagwarantowaniem odpowiednich warunków do zaspokojenia niezbędnych potrzeb społeczeństwa