kompan finalss

Sintak, Morpolohiya, Leksikon, Ponolohiya, Ortograpiya

Limang komponent ng kakayahang lingguistiko o kakayahang gramatikal

Ponema

Pinakamaliit na yunit ng tunog (makabuluhang yunit ng tunog na "nakapagpapabago ng kahulugan" kapag ang mga tunog ay pinagsama-sama upang makabuo ng mga salita.

Segmental

Makahulugang tunog na inirerepresenta ng simbolo at mga titik na maaaring katinig o patinig.

Ponemang Patinig

ito ay binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, gitna at likod nabahagi. Ang bahagi ng dila ang gumagana sapagbigkas ng mga patinig na binibigkasng mataas, gitna at mababa ayon sa posisyon ng pagbigkas. Ang /a, e, i,o, u/ ay ang mga patinig.

Ponemang Katinig

Ito ay binubuo ng 16 na ponema (b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y)

dalawampu't isa

Ilan ang ponema sa wikang filipino?

labing anim

Ilan ang katinig sa ponema ng wikang filipino?

B,P,M

Panlabi

D,N,T

Panggipin

L,R

Panggilagid

K,G,Ng,W

Pangngalangala

S,H

Pasutsot

I

Harap-Mataas(Ponema)

A

Sentral - Mababa (Ponema)

E

Harap-Gitna (Ponema)

U

Likod - Mataas(Ponema)

O

Likod - Gitna(Ponema)

Diptonggo, Klaster o Kambal Katinig, Pares Minimal, Digrapo, Malayang Nagpapalitang Ponema

Uri ng Ponemang Segmental

Diptonggo

Patinig at Mapalatinig na W at Y magkasama sa isang pantig.

Klaster o Kambal Katinig

Dalawang magkasunod na katinig na magkasama sa isang pantig.

Pares Minimal

Dalawang salita na magkapareho ang tunog at puno ng artikullasyon ngunit magkaiba ang kahulugan.

Digrapo

Katinig na N at G na magkasama sa isang pantig.

Malayang Nagpapalitang Ponema

Mga ponema na kahit magpalitan ay hindi magbabago ang kahulugan.

Ponemang Suprasegmental

Tawag sa tunog na may pagsaalang-alang sa katiyakan ng paraan ng pagbigkas.

Tono/Intonasyon, Diin, Hinto/Antala

Uri ng Ponemang Suprasegmental

Morpolohiya

Tumatalakay sa mga proseso at alituntunin sa pagsasama-sama ng morpema sa pagbuo ng mga salita sa isang wika.

Morpema

Isang kombinasyon o samahan ng ponema na may kahulugan. Pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng kahulugan.

Morpemang Ponema, Morpemang Salitang-ugat

Klasipikasyon ng Morpema

Morpemang Ponema

kung nagbabago ang kahulugan dahil sa pagdadagdag ng ponema.

Morpemang Salitang-ugat

Mga salitang payak na tinatawag ding malayang morpema.

Morpemang Panlapi

Tinatawag na di malayang morpema

Panlaping makangalan, Panlaping Makadiwa, Panlaping makauri

Tatlong Uri ng Morpemang Panlapi

Panlaping Makangalan

Ito ay ang mga panlaping ginagamit sa pagbubuo ng mgapangngalang maylapi.

panlaping makadiwa

Ito ang mga panlaping ikinakabit sa salitang ugat upang makabuo ng pandiwa.
(panlaping ginagamit sa pandiwa)

Panlaping Makauri

Paglalapi sa salitang ugat upang makabuo ng panibagong salita o panghalip

Ponolohiya, Leksikon, Ortograpiya, Morpolohiya, Sintak

Limang komponent ng kakayahang lingguistiko o kakayahang gramatikal

Ponema

Pinakamaliit na yunit ng tunog (makabuluhang yunit ng tunog na "nakapagpapabago ng kahulugan" kapag ang mga tunog ay pinagsama-sama upang makabuo ng mga salita.

Segmental

Makahulugang tunog na inirerepresenta ng simbolo at mga titik na maaaring katinig o patinig.

Ponemang Patinig

ito ay binibigkas sa ating dila na binubuo ng harap, gitna at likod nabahagi. Ang bahagi ng dila ang gumagana sapagbigkas ng mga patinig na binibigkasng mataas, gitna at mababa ayon sa posisyon ng pagbigkas. Ang /a, e, i,o, u/ ay ang mga patinig.

Ponemang Katinig

Ito ay binubuo ng 16 na ponema (b, k, d, g, h, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y)

dalawampu't isa

Ilan ang ponema sa wikang filipino?

labing anim

Ilan ang katinig sa ponema ng wikang filipino?

B,P,M

Panlabi

D,N,T

Panggipin

L,R

Panggilagid

K,G,Ng,W

Pangngalangala

S,H

Pasutsot

I

Harap-Mataas(Ponema)

A

Sentral - Mababa (Ponema)

E

Harap-Gitna (Ponema)

U

Likod - Mataas(Ponema)

O

Likod - Gitna(Ponema)

Diptonggo, Klaster o Kambal Katinig, Pares Minimal, Digrapo, Malayang Nagpapalitang Ponema

Uri ng Ponemang Segmental

Diptonggo

Patinig at Mapalatinig na W at Y magkasama sa isang pantig.

Klaster o Kambal Katinig

Dalawang magkasunod na katinig na magkasama sa isang pantig.

Pares Minimal

Dalawang salita na magkapareho ang tunog at puno ng artikullasyon ngunit magkaiba ang kahulugan.

Digrapo

Katinig na N at G na magkasama sa isang pantig.

Malayang Nagpapalitang Ponema

Mga ponema na kahit magpalitan ay hindi magbabago ang kahulugan.

Ponemang Suprasegmental

Tawag sa tunog na may pagsaalang-alang sa katiyakan ng paraan ng pagbigkas.

Tono/Intonasyon, Diin, Hinto/Antala

Uri ng Ponemang Suprasegmental

Morpolohiya

Tumatalakay sa mga proseso at alituntunin sa pagsasama-sama ng morpema sa pagbuo ng mga salita sa isang wika.

Morpema

Isang kombinasyon o samahan ng ponema na may kahulugan. Pinakamaliit na yunit ng salita na nagtataglay ng kahulugan.

Morpemang Ponema, Morpemang Salitang-ugat, Morpemang Panlapi

Klasipikasyon ng Morpema

Morpemang Ponema

kung nagbabago ang kahulugan dahil sa pagdadagdag ng ponema.

Morpemang Salitang-ugat

Mga salitang payak na tinatawag ding malayang morpema.

Morpemang Panlapi

Tinatawag na di malayang morpema

Panlaping makangalan, Panlaping Makadiwa, Panlaping makauri

Tatlong Uri ng Morpemang Panlapi

Panlaping Makangalan

Ito ay ang mga panlaping ginagamit sa pagbubuo ng mgapangngalang maylapi.

panlaping makadiwa

Ito ang mga panlaping ikinakabit sa salitang ugat upang makabuo ng pandiwa. (panlaping ginagamit sa pandiwa)

Panlaping Makauri

Paglalapi sa salitang ugat upang makabuo ng panibagong salita o panghalip

Morpemang Panlapi

Unlapi, Gitlapi, Hulapi, Kabilaan

Pang

Alomorp ng Morpema (a,e,i,o,u)

Pam

Alomorp ng Morpema (b,p)

Pan

Alomorp ng Morpema (d,s,l,r,t)

Asimilasyon, Pagpapalit Ponema, Metatesis, Pagkakaltas o Deletion, Reduplikasyon

Limang Pagbabagong Morponemiko

asimilasyong parsyal o di ganap, asimilasyong ganap

Dalawang uri ng asimilasyon

asimilasyong parsyal o di ganap

kapag ang pagbabagong naganap ay tanging sa panlapi lamang

asimilasyong ganap

kapag may pagbabagong naganap sa panlapi at salitang-ugat

Pagpapalit Ponema

Ponemang nagbabago o napapalitan sa pagbuo ng salita

Metatesis

Pagpapalit ng panlapi sa posisyon

Pagkakaltas o Deletion

Pagkawala ng isang ponema na bahagi ng salitang-ugat

Reduplikasyon

Pag-uulit ng pantig

Berbal na Komunikasyon

Ito ay ang uri ng komunikasyong gumagamit ng salita sa anyong pasalita at/o pasulat man.

Denotatibo

Tumutukoy sa sentral o pangunahing kahulugan ng isang salita.

Konotatibo

Tumutukoy sa pahiwatig na emosyon o hindi tuwirang kahulugan.

Referent

tawag sa bagay o ideyang kinakatawanan ng isang salita tiyak na aksyon, katangian ng mga aksyon, ugnayan ng bagay sa ibang bagay.

Komong Referens

Ang tawag sa parehong kahulugang ibinibigay ng mga taong sangkot sa proseso ng komunikasyon.

Kontekstong Berbal

tawag sa kahulugan ng isang salita na matutukoy batay sa ugnayan nito sa iba pang salita sa loob ng isang pahayag

Paraan ng Pagbigkas

maaari ring magbigay ng kahulugang konotatibo.

di-berbal na komunikasyon

Ito ay pagpapalitan ng mensahe o pakikipagtalastasan na ang daluyan o channel ay hindi lahat lamang ng sinasalitang tunog kundi kasama ang kilos ng katawan at ang tinig na inaangkop sa mensahe.

Kinesika

pag-aaral ng kilos at galaw ng katawan

Ekspresyon ng mukha

nagpapakita ng emosyon.

galaw ng mata

nagpapakita ng katapatan ng isang tao, nag-iiba ang mensaheng ipinahahayag batay sa tagal, direksyon at kalidad ng kilos ng mata.

Kumpas

ito ay maraming bagay at kapamaraanang magagawa

regulative

kumpas ng isang pulis o kumpas ng isang guro

descriptive

kumpas na maaring naglalarawan ng isang bagay

emphatic

kumpas na nagpapahiwatig ng damdamin

Tindig o Postura

ito ang nakapagbibigay ng hinuha kung anong klaseng tao ang iyong kaharap o kausap

Proksemika

pag-aaral ng komunikatibong gamit ng espasyo

Teknikal o siyentipikong oras

ginagamit lamang ito sa laboratoryo atkaunti lamang ang kaugnayan nito sapang- araw-araw nating pamumuhay.