Ak herkansing

analfabetisme

het percentage van de bevolking ouder dan 15 jaar dat niet kan lezen of schrijven

bbp per hoofd

Bruto binnenlands product, de waarde van alle goederen en diensten die door binnen- en buitenlandse ondernemingen in een land in één jaar worden geproduceerd gedeeld door het aantal inwoners.

beroepsbevolking (samenstelling van de)

Dat deel van de bevolking dat tegen betaling een beroep uitoefent plus de werklozen. De beroepsbevolking wordt ingedeeld in primaire, secundaire en tertiaire sector.

bevolkingsdichtheid

Het gemiddelde aantal inwoners per vierkante kilometer

bevolkingsgroei

toename van de bevolking in een bepaalde periode. Je maakt onderscheid tussen natuurlijke groei (geboortecijfer/sterftecijfer) en sociale groei (vestiging/vertrek)

bevolkingsspreiding

de manier waarop de bevolking over een gebied verdeeld is

bruto regionaal product (brp) per hoofd

het inkomen per hoofd binnen een regio

cultuurgebied

gebied waarin culturen voorkomen die sterk op elkaar lijken

democratisch gehalte

De mate waarin het politieke stelsel (bestuur) van een land democratisch is.

demografische druk

Het niet-actieve deel van de bevolking (0-19 jaar en \>65 jaar) uitgedrukt als percentage van de actieve bevolking (20-65 jaar).

demografische transitie

De gefaseerde overgang van een hoog geboorte- en sterftecijfer naar een laag geboorte- en sterftecijfer.

diffusie

De verspreiding van een ruimtelijk verschijnsel, bijvoorbeeld een cultuurelement, vanuit een kerngebied.

internationale arbeidsverdeling

De specialisatie van werkgelegenheid in de verschillende delen van de wereld.

kindersterfte

Het aantal kinderen per duizend levendgeborenen dat voor de vijfde verjaardag overlijdt.

koopkracht

de hoeveelheid goederen en diensten die je in een land voor 1 dollar kunt kopen

leeftijdsopbouw

De verdeling van de bevolking over de verschillende leeftijdsklassen of cohorten.

mensenrechten

universele basisrechten van de mens zoals recht op vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid

regionale ongelijkheid

Grote en ongewenste verschillen in ontwikkeling tussen gebieden.

samenwerkingsverband

Samenwerking op economisch of politiek terrein tussen een groep van landen, vaak binnen een regio.

sociale ongelijkheid

Grote en ongewenste verschillen in welvaart en ontwikkelingskansen tussen de verschillende groepen (klassen) van de bevolking.

suburbanisatie

proces waarbij mensen en bedrijven vanuit een stad naar het omringende platteland trekken

verstedelijking (urbanisatie)

Proces waarbij mensen vanaf het platteland naar de stad trekken.

verstedelijkingsgraad (urbanisatiegraad)

percentage van de bevolking dat in steden woont

verstedelijkingstempo (urbanisatietempo)

percentage waarmee de verstedelijkingsgraad jaarlijks toeneemt

VN-ontwikkelingsindex (Human Development Index, HDI)

maatstaf samengesteld uit de koopkracht, alfabetiseringsgraad en de levensverwachting en gebruikt om de maatschappelijke ontwikkeling vast te stellen

vruchtbaarheid

gemiddeld aantal levend geboren kinderen dat een vrouw in haar leven krijgt

wereldsysteem

de indeling van de wereld in centrum, semiperiferie en periferie

zachte kust

Kust die is opgebouwd uit zand.

duinenkust

Een zachte kust die bestaat uit door de wind opgewaaide zandheuvels (duinen)

estuarium

Trechtervormige monding van een rivier, ontstaan door de getijdenstromen van eb en vloed (groot verschil eb en vloed)

wadden

de onbegroeide delen van de waddenzee die twee keer per dag droogvallen

harde kust

In Nederland een kust die uit dijken, dammen en waterkeringen bestaat.

zeedijken

kade die beschermt tegen de zee

waterkeringen

een dijk, dam of duinen die het water tegenhoudt / tegenhouden

kustprocessen (opbouw en afbraak)

Door wind, golfwerking, getijdenstroming en zeestroming wordt de kust opgebouwd of afgebroken

zeestroming

Stroming van het zeewater, veroorzaakt door wind en getijde.

getijdenstroming

Waterbeweging die het gevolg is van de afwisseling van eb en vloed (Stromingen die ontstaan doordat getijgolven op de bodem van de ondiepe Noordzee worden afgeremd)

eb en vloed

laagste (eb) en hoogste (vloed) waterstand in de getijdenschommeling

springtij

De situatie van hoge vloed en lage eb

doodtij

De situatie waarin het verschil tussen vloed en eb minimaal is.

wind

luchtstroom van hoge- naar lage luchtdruk

(absolute) zeespiegelstijging

Stijging van de hoogte van de zeespiegel ten opzichte van een vast peil.

bodemdaling

daling van de bodem door geologische processen of menselijk handelen

relatieve zeespiegelstijging

de combinatie van de absolute zeespiegelstijging en het effect van de bodemdaling

stroomgebied

het gebied dat afwatert op de hoofdrivier van een stroomstelsel

stroomstelsel

een rivier met al haar zijrivieren

waterscheiding

de grens tussen twee stroomgebieden

debiet

de totale hoeveelheid water die een rivier afvoert op een bepaalde plek per tijdseenheid (seconde)

regiem

de schommelingen in de waterafvoer van een rivier gedurende een jaar

vertragingstijd

de hoeveelheid tijd die water nodig heeft om na een regenbui in de rivier te komen

(verhoogde) piekafvoer

Tijdelijke toename van de maximale hoeveelheid waterafvoer die tot dan toe werd gemeten in een beek of rivier.

verhang

het verval per kilometer

verval

het hoogteverschil tussen twee punten langs een rivier

dwarsprofiel rivieren (benedenloop)

Dwarsdoorsnede van de rivier. In Nederland bestaat deze bij een bedijkte rivier uit: winterdijk, uiterwaard, zomerdijk, rivier, zomerdijk, uiterwaard en winterdijk

uiterwaarden

land tussen een rivier en de winterdijken, aan weerszijden van de rivier

winterbed

Het gebied tussen de beide winterdijken dat bestaat uit zomerbed en uiterwaard.

zomerbed

De bedding waar de rivier 's zomers doorheen stroomt (tussen de zomerdijken)

lengteprofiel rivier

De doorsnede van een rivier vanaf de bron tot de monding, bestaande uit boven-, midden- en benedenloop.

klimaatverandering

de geleidelijke verandering van het klimaat

Temperatuurstijging

Toename van de gemiddelde temperatuur van het zeewater of van de dampkring.

(onregelmatiger) neerslagregiem

De verdeling van de hoeveelheid neerslag over een bepaalde periode, bijvoorbeeld een jaar; dit wordt onregelmatiger

verstening van het oppervlak

Door toegenomen verstedelijking neemt het oppervlakte van straten en wegen toe, waardoor regenwater sneller afspoelt.

ontbossing

Het verdwijnen van bos door menselijke activiteiten.

kanalisatie

Het nemen van maatregelen gericht op het reguleren van het waterpeil in een rivier door middel van stuwen en sluizen.

stuw

vaste of regelbare dam in de rivier voor het handhaven van het waterpeil en het regelen van de wateraanvoer

kribben

Dammen loodrecht op de rivieroever die moeten voorkomen dat de oever afkalft en die er tevens voor zorgen dat het meeste water in het midden van de rivier blijft stromen.

dijkverzwaring

Versteviging en verhoging van de dijken.

Rijkswaterstaat

Het uitvoerende agentschap van het ministerie van Infrastructuur en Milieu dat zorgt voor onze wegen, vaarwegen en de bescherming tegen overstromingen.

Waterschappen

Overheidsinstanties die de waterhuishouding regelt in een bepaald gebied. Zij zorgen voor veiligheid, voldoende water, schoon water en werkt samen met andere overheden zoals, gemeente, provincie en het Rijk.

Tweede Deltacommissie

Commissie die de overheid van advies voorziet over o.a de te verwachten zeespiegelstijging en de veranderingen in de waterafvoer van de Nederlandse rivieren.

Deltaprogramma

Dit programma van overheden en andere organisaties bevat aanbevelingen om Nederland te beschermen tegen hoogwater en te zorgen voor voldoende zoet water.

Deltafonds

Geldreservering in de rijksbegroting met behulp waarvan ook in de toekomst de waterveiligheid en de zoetwatervoorziening van Nederland worden zekergesteld. Het fonds is ingesteld in 2013.

Deltawet

wet die regelt dat er jaarlijks een Deltaprogramma wordt opgesteld en dat er geld beschikbaar wordt gesteld.

Nationaal Waterplan

alle plannen van verschillende organisaties in Nederland met als doel een veilig en leefbaar rivierengebied

integraal waterbeleid

Het beleid waarin verschillende overheden samenwerken met inbreng van maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven, met het doel de volgende generaties tegen overstromingen te beschermen en te zorgen voor voldoende zoet water.

primaire waterkering

Dijken of dammen die direct aan de zee liggen.

noodoverloopgebied

Omdijkt gebied dat in noodsituaties wordt gebruikt om water tijdelijk te bergen.

dynamisch handhaven (dynamisch kustbeheer)

Het beheer van de kustlijn waarbij zee en wind de ruimte hebben om sediment en zandsuppleties te verplaatsen

zandsuppletie

Het opspuiten van zeezand vóór of op het strand om de kust te versterken.

zandmotor

Een door zandsuppletie ontstaan schiereiland voor de kust van Zuid-Holland in het kader van het dynamisch kustbeheer.

bolwerkvorming

Bebouwing langs de kust waardoor deze zijn flexibiliteit verliest.

slufter

Gebied waar onder invloed van het getij het zeewater door een geul in de duinen het land kan binnendringen.

Ruimte voor de rivier

Het programma waarin Rijkswaterstaat samen met waterschappen, gemeentes en provincies onze rivieren op ruim dertig plaatsen meer ruimte geeft. Bijvoorbeeld door het verleggen van dijken, graven van nevengeulen en verdiepen van uiterwaarden.

Rivierbedverruiming

Dit gebeurt door het vergraven van de uiterwaarden, het verplaatsen van de dijken en het verdiepen van het zomerbed.

Rivierbedverdieping (rivierbedverruiming)

dit gebeurt door het vergraven van de uiterwaarden, het verplaatsen van de dijken en het verdiepen van het zomerbed

Verbreding van het rivierbed

Het geheel van technische ingrepen om de rivier meer ruimte te geven door de winterdijk landinwaarts te verplaatsen. Heet ook wel dijkverlegging.

obstakels verwijderen

(Weghalen van) voorwerpen of bouwwerken die de afstroming van water belemmeren.

kribverlaging

het verlagen van de kribben om opstuwing bij hoogwater te voorkomen

nevengeul aanleggen

Een evenwijdig aan het zomerbed gegraven geul in de uiterwaard die bij hoogwater de afvoercapaciteit van de rivier vergroot.

uiterwaardvergraving

Het vergraven/verdiepen van de uiterwaarden zodat de rivier meer water kan bergen.

drietrapsstrategie

waterbeheer in drie stappen: vasthouden, bergen en afvoeren

Rijnconferentie

Conferentie van de Rijnoeverstaten waarin afspraken worden gemaakt over het beheer van de Rijn.

overstromingsrisicobewustzijn

Vergroten van het bewustzijn en aandacht voor het beperken van de gevolgen van een overstroming.

verzilting

toename van het zoutgehalte in de bodem en het water

verdroging

De afname van de hoeveelheid grondwater waardoor de soortenrijkdom afneemt en/of verzilting optreedt.

Watertoets

Waterhuishoudkundige voorschriften die gevolgd moeten worden bij alle projecten uit de ruimtelijke ordening.

groene daken

Het beplanten van daken om zo in te spelen op de klimaatverandering in de stad.

waterpleinen

Pleinen in de stad die bij hevige regenval tijdelijk het water opvangen.

Retentiebekken / Retentiegebied

tijdelijke opslag van water bij hoogwater om de rivierwaterstand stroomafwaarts te verlagen

hoge luchtdrukgebied

Gebied waar (koude) lucht daalt met droogte als gevolg