Nowożytność

1488r.

dotarcie do Przylądka Dobrej Nadziei (Bartolomeu Dias-Portugalia)

1492r.

wyprawa Krzysztofa Kolumba do Ameryki (Hiszpania),

1494r.

układ w Tordesillas (dwie strefy wpływów: Portugalia-Afryka, Hiszpania-Ameryka Środkowa),

1498r.

odkrycie morskiej drogi do Indii (Vasco da Gama-Portugalia),

1519-1522r.

wyprawa Ferdynanda Magellana dookoła świata (Hiszpania),

1519-1521r.

podbój państwa Azteków przez Hernana Cortesa (Hiszpania),

1530-1533r.

podbój imperium Inków przez Francisco Pizarro (Hiszpania),

Majowie

najwcześniej rozwinięta kultura spośród największych cywilizacji Ameryki, wiele luźnych miast-państw, w których podstawową strukturą społeczną był klan, pierwsze państwa Majów powstały w II w. w dzisiejszej Gwatemali, dominujący ośrodek-Mayapan, wytwarzanie ceramiki, tkanin, obróbka metalu, osiągnięcia architektoniczne, astronomia (kalendarz Majów).

Aztekowie

stolica-Tenochtitlan, federacja różnych plemion, rolnictwo, potężne budowle, wiedza astronomiczna.

Inkowie

stolica-Cuzco, miasto Machu Picchu, bardziej scentralizowane niż państwa Majów i Azteków, na czele stał inka uznawany za syna boga słońca, rozwinięta sieć dróg, medycyna.

Niccolo Machiavelli

Pisarz polityczny, filozof, przedstawiciel renesansowej myśli politycznej. W swoim dziele ,,Książę" dowodził, że władca musi być skuteczny i ma prawo sięgać po wszystkie metody, by zrealizować swoje cele.

reformacja

Ruch społeczno-religiny zainicjowany przez wystąpienie Marcina Lutra z 1517r. Celem była odnowa życia religijnego. Ostatecznie ruch ten doprowadził do trwałego rozłamu w Kościele katolickim.

Przyczyny reformacji

Spadek autorytetu papieża i duchowieństwa: nadmierny fiskalizm papiestwa, rozwiązły tryb życia dostojników Kościoła, nepotyzm, symonia, łamanie kościelnej dyscypliny (np. celibatu), słabe wykształcenie kleru, handel odpustami.

1517r.

wystąpienie Marcina Lutra, początek reformacji (95 tez przeciw sprzedawaniu odpustów).

Marcin Luter

Niemiecki duchowny, doktor teologii, augustianin. W 1517r. ogłosił 95 tez przeciw sprzedawaniu odpustów. Z czasem zradykalizował swoje stanowisko, podważył teorię o nieomylności papieża i spalił papieską bullę potępiając jego poglądy. W 1521r. został ekskomunikowany i uznany przez cesarza Karola V za heretyka. Schronił się u elektora saskiego, gdzie m.in. przetłumaczył Biblię na język niemiecki.

1555r.

pokój w Augsburgu (pokój pomiędzy katolikami a protestantami, wprowadzał zasadę ,,Czyja władza, tego wyznanie"-o wyznaniu w państwie miał decydować władca).

Jan Kalwin

Teolog i humanista, twórca doktryny Kościoła ewangelicko-reformowanego. Czerpiąc z nauczania Zwingliego i Lutra rozpoczął działalność w Szwajcarii w 1536r. Zorganizował w Genewie gminę ewangelicką, którą cechowały m.in. surowe zasady obyczajowe.

doktryna o predestynacji

Zasada wiary kalwinizmu (wyznania ewangelicko-reformowanego). Zakładała, że o zbawieniu człowieka decyduje Bóg, a cnotliwe życie wypełnione pracą świadczy jedynie o jego łasce, ale nie prowadzi do zbawienia.

1534r.

zatwierdzenie Aktu supremacji (ustanowienie Kościoła anglikańskiego przez Hneryka VIII)

sobór powszechny

zjazd wszystkich biskupów

1545-1563r.

sobór trydencki (zjazd w sprawie reformacji)

Towarszystwo Jezusowe

Zakon jezuitów utworzony w 1534r. z Ignacym Loyolą na czele. Jezuici składali przysięgę wierności papieżowi, byli starannie wykształceni, a do ich zadań należała obrona i szerzenie wiary katolickiej. Stworzyli sieć szkół średnich-kolegiów.

Święte Oficjum

Powołane w 1542r. Stanęło na czele działającej od XIIIw. inkwizycji. Dzięki szerokim uprawnieniom (mogło skazywać podejrzanych o herezję na więzienie lub śmierć) zahamowało postępy reformacji we Włoszech.

Indeks ksiąg zakazanych

Ogłoszony w 1559r. Był to spis dzieł niezgodnych z nauką Kościoła, których posiadanie groziło ekskomuniką.

Związek Szmalkaldzki

Utworzony w 1531r. przez sprzyjających reformacji książąt niemieckich w celu obrony przed katolikami. I wojna szmalkaldzka została stoczona w latach 1546-1547 i zakończyła się zwycięstwem katolików. II wojna szmalkaldzka trwała od 1551r. do 1552r. i przyniosła kilka zwycięstw protestantom --\> pokój w Augsburgu w 1555r. (,,Czyja władza, tego wyznanie").

Noc św. Bartłomieja

(23/24 sierpnia 1572r.) Mord hugenotów zgromadzonych z okazji ślubu siostry króla Francji z Henrykiem Burbonem (przywódcą protestantów) w Paryżu. Skutkiem był wybuch tzw. wojny trzech Henryków (katolicy-Henryk Gwizjusz, hugenoci-Henryk Burbon, Henryk III Walezjusz usiłował utrzymać tron). Konflikt zakończył się, kiedy Henryk Burbon został królem (przeszedł na katolicyzm).

1598r.

Edykt nantejski (wydany przez Henryka Burbona, zapewnił hugenotom-zwolennikom kalwinizmu, wolność wyznania i prawo piastowania urzędów, dla bezpieczeństwa nadał im również szereg twierdz)

unia w Utrechcie

Zawarta w 1579r. przez siedem północnych prowincji Niderlandów, gwarantowała wolność wyznania. Kontekst: W 1572r. wkroczył tam ks. Wilhelm Orański, który ogłosił się namiestnikiem kraju. Próby odzyskania kontroli nad krajem przez Filipa II Habsburga były nieskuteczne. W 1581r. prowincje te ogłosiły niepodległość, a w 1588r. została proklamowana Republika Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Płd. prowincje pozostały zależne od Hiszpanii (większość stanowili katolicy).

1572r.

noc św. Bartłomieja

System nakładczy (chałupnictwo)

Nowa forma produkcji. Kupcy nabywali surowce i niezbędne narzędzia, a następnie przekazywali je rzemieślnikom, którzy pracowali we własnych domach. System ten zapewniał zyski kupcom, ale prowadził też do zwiększenia produkcji i obniżenia jej kosztów.

Manufaktura

Zakłady produkcyjne tworzone poza miastami, tak by ominąć monopole cechowe. Właściciel zapewniał produkty i narzędzia, a także zatrudniał pracowników, z których każdy odpowiadał za określony etap produkcji. Dzięki temu cały proces przebiegał taniej, szybciej i wydajniej.

proces grodzenia

Szlachta wykupywała małe gospodarstwa chłopskie i tworzyła z nich wielkie posiadłości nastawione na hodowlę owiec.

Podział Europy na dwie strefy gospodarcze

Na zachodzie powstała gospodarka rynkowa (kapitalistyczna), na wschodzie rozwinęła się gospodarka folwarczno-pańszczyźniana. Za ich granicę uznaje się rzekę Łabę.

Ferdynand I Habsburg

Syn Filipa Pięknego. Na skutek postanowień zjazdu wiedeńskiego z 1515r., po śmierci Ludwika Jagiellończyka został w 1526r. władcą Czech i Węgier.

Maksymilian I Habsburg

Syn Fryderyka III, król Niemiec i cesarz rzymski, zbudował potęgę dynastii Habsburgów. Prowadził aktywną politykę dynastyczną w myśl maksymy ,,Niechaj inni prowadzą wojny, ty, Austrio, żeń się szczęśliwie". Brał udział w zjeździe wiedeńskim w 1515r.

1556r.

podział Imperium Habsburgów (brat Karola V-Ferdynand I zasiadł na tronie cesarskim, syn Filip II Habsburg został królem Hiszpanii)

Elżbieta I Tudor

Królowa Anglii i Irlandii (1558-1603r.), córka Henryka VIII. Umocniła w Anglii protestantyzm i parlamentaryzm, zainicjowała też angielską ekspansję kolonialną. Przyczyniła się do rozwkitu kultury (renesans elżbietański).

1588r.

wyprawa Wielkiej Armady-potężnej floty hiszpańskiej Filipa II Habsburga na Wyspy Brytyjskie, Hiszpanie ponieśli duże straty, co zmusiło ich do zarzucenia ataku, walki między Hiszpanią a Anglią trwały do 1604r., jednak wyprawa ta uznawana jest za punkt przełomowy w rywalizacji o panowanie na morzach (odtąd Anglia odgrywała co raz większą rolę).

Sulejman II Wspaniały

Sułtan imperium osmańskiego (1520-1566r.), prawodawca, reformator, mecenas sztuk. Dzięki swoim podbojom przywrócił polityczną jedność świata muzułmańskiego. W 1521r. uderzył na osłabione konfliktami wewnętrznymi Węgry i zajął Belgradm, w 1526r. rozbił siły króla Węgier Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem.

1526r.

bitwa pod Mohaczem (Węgry vs Imperium Osmańskie, śmierć króla Węgier Ludwika Jagiellończyka --\> tron Czech i Węgier przejmują Habsburgowie)

Liga Święta

Zawiązana w 1571r. z inicjatywy papieża w reakcji na działania Turcji (z udziałem Wenecji i Hiszpanii). Jej flota w 1571r. rozbiła siły tureckie w bitwie morskiej pod Lepanto.

1571r.

bitwa pod Lepanto (Liga Święta vs Imperium Osmańskie, klęska sił tureckich, zahamowanie ekspansji tureckiej w Europie)

Iwan IV Groźny

Wnuk Iwana III, wielki książę moskiewski. Słynął z okrucieństwa, ale skutecznie umacniał swoje państwo. W 1547r. jako pierwszy władca moskiewski koronował się na cara Wszechrusi. Całkowicie odsunął od władzy dumę bojarską i od lat 60. XVIw. sprawował rządy absolutne (samodzierżawie). Po porażce w wojnie z państwem polsko-litewskim wdrożył politykę opriczniny, której celem było dalsze ograniczenie roli bojarów.

Wielka Smuta

Chaos, w którym pogrążyło się państwo moskiewskie po wygaśnięciu dynastii Rurykowiczów (1598r.). W tym czasie polscy magnaci prowadzili dymitriady, aby przejąć tron moskiewski. W 1610r. po zwycięstwie pod Kłuszynem polskie wojska zajęły Moskwę, ale zostały wyparte w 1612r.

gentry

Nowa szlachta angielska złożona z ziemiaństwa oraz przedstawicieli mieszczaństwa, żyjąca na dość wysokim poziomie majątkowym, ale nieposiadająca tytułów szlacheckich.

purytanizm

Nurt czerpiący z kalwinizmu (zalecał m.in. pracowitość i oszczędność), który rozwinął się w XVIw. w Anglii. Dążył do uniezależnienia Kościoła od władcy i reform społeczno-politycznych. Postulaty purytanów uderzyły w pozycję monarchy, co doprowadziło do ograniczenia ich praw.

prezbiterianie

Odłam purytanów. Głównie bogaci mieszczanie. Akceptowali wszelkie zasady Kościoła kalwińskiego. Byli zwolennikami zorganizowania wspólnoty na zasadzie gmin wyznaniowych, zarządzanych przez seniorów

independenci

Bardziej radykalny odłam purytanów. Wywodził się z uboższych klas społecznych. Uważali, że wszyscy powinni być równi wobec prawa i chcieli radykalnych reform. W kwestiach religijnych opowiadali się za istnieniem odrębnych wspólnot religijnych w ramach jednego, tolerancyjnego Kościoła.

Krótki Parlament

W 1637r. w Szkocji wybuchło powstanie przeciwko królowi. W 1640r. Karol I zwołał parlament, aby uzyskać środki na prowadzenie wojny, jednak posłowie zaczęli domagać się ukarania winnych nadużyć z ostatnich lat i podjęli tajne rokowania pokojowe ze Szkotami, monarcha rozwiązał zgromadzenie po 23 dniach obrad, stąd nazwa.

Wielka remonstracja

Wygłoszona w 1641r. przez Johna Pyma i Olivera Cromwella (przywódców radykalnych purytan) lista zarzutów wobec króla o przekroczenie prawa w okresie jego samowolnych rządów i żądania reformy Kościoła anglikańskiego w duchu purytańskim.

rojaliści

Zwolennicy króla i monarchii lub członkowie stronnictwa królewskiego.

Armia Nowego Wzoru

Wojsko zorganizowane przez Olivera Cromwella. rekrutami byli głównie wolni chłopi (yeomeni), drobni właściciele ziemscy i rzemieślnicy. Panowała żelazna dyscyplina i równość.

Parlament Kadłubowy

Nazwa parlamentu angielskiego, który działał od 1648 r. w zmniejszonym, 50-osobowym składzie po wykluczeniu przez Olivera Cromwella z tzw. Długiego Parlamentu 150 prezbiterian. Był posłuszny Cromwellowi i składał się głównie z independentów. Doprowadził do skazania na śmierć króla Karola I oraz ogłosił zniesienie monarchii i ustanowienie republiki.

dyktatura wojskowa

System rządów, w których wojskowi łączą funkcje dowódcze w armii z głównymi funkcjami w aparacie państwowym, a oparciem dla ich rządów jest wojsko przy jednoczesnym zmniejszeniu roli partii politycznych lub ich całkowitej likwidacji. Wprowadzona przez Olivera Cromwella w 1653r. po rozwiązaniu Parlamentu Kadłubowego i przyjęciu tytułu lorda protektora.

Akt nawigacyjny

Wydany w 1651r. decyzją Parlamentu Kadłubowego. Ustawa zezwalała na import towarów do Anglii tylko na statkach angielskich lub okrętach państwa, z którego dany towar pochodził. W ten sposób wyeliminowano pośredników w wymianie handlowej, a także kontrolowano wszystkie kontakty cudzoziemców z koloniami angielskimi.

torysi

Frakcja w parlamencie angielskim, która opowiadała się za dziedzicznością i nienaruszalnością władzy królewskiej.

wigowie

Frakcja w angielskim parlamencie, która dopuszczała możliwość wypowiedzenia królowi posłuszeństwa przez poddanych.

Habeas Corpus Act

Ustawa wydana w 1679r. przez Karola II Stuarta dzięki działaniom wigów. Gwarantowała ona obywatelom nietykalność osobistą (nikt nie mógł zostać aresztowany bez wyroku sądu) i skuteczną ochronę prawną.

Chwalebna (sławetna) rewolucja

Bezkrwawa zmiana panującego z Jakuba II na Marię Stuart i jej męża Wilhelma III Orańskiego.

Bill of Rights

Ustawa o prawach zatwierdzona przez Wilhelma III Orańskiego w 1689r. Odtąd bez zgody parlamentu monarcha nie mógł pobierać podatków i utrzymywać stałej armii. Zgromadzenie miało być zwoływane regularnie, a podczas obrad miała obowiązywać wolność w wypowiedzi.

Akt tolerancyjny

Wprowadzony w 1689r. w Anglii akt poszerzający swobodę wyznaniową. Nadal jednak stopnie oficerskie i urzędy były zastrzeżone dla anglikanów.

monarchia parlamentarna

Ustrój polityczny, w którym głowa państwa (monarcha) współdecyduje w sprawach kraju wraz z parlamentem, przed którym jest odpowiedzialny za podejmowane decyzje. Taki ustrój został zainicjowany w Anglii po wprowadzeniu Ustawy o prawach w 1689r.

Akt o następstwie tronu

Przyjęty w 1701r. wobec groźby powrotu na tron katolickiej linii Stuartów. Zakładał: oddanie tronu w ręce dynastii książąt Hanoweru w razie śmierci Anny Stuart, ustanowienie obowiązku kontrasygnaty (akceptacji) dokumentów królewskich przez odpowiednich ministrów, wprowadzenie odpowiedzialności ministrów przed parlamentem, zwiększenie niezależności sądów od króla oraz rządu.

Oliver Cromwell

Przywódca opozycji antykrólewskiej i dyktator Anglii. Przewodził radykalnym purytanom razem z Johnem Pymem. W 1641r. ogłosili Wielką remonstrację (listę nadużyć króla z czasów jego rządów osobistych oraz postulatów reform politycznych i religijnych). Utworzył Parlament Kadłubowy, doprowadził do egzekucji Karola I i utworzenia republiki. W 1653r. rozwiązał Parlament i mianował się lordem protektorem (przekształcenie republiki w dyktaturę wojskową).

Karol II Stuart

Król Anglii, Szkocji i Irlandii od 1660r. do 1685. Prowadził politykę restauracji, ale kontynuował też działania Cromwella dążąc do wzmocnienia brytyjskiego handlu. W 1679r. podpisał Habeas Corpus Act-ustawę gwarantującą obywatelom nietykalność osobistą.

Wilhelm III Orański

Król Anglii, Szkocji i Irlandii od 1689r. Przejął władzę w wyniku sławetnej rewolucji. W 1689r. zatwierdził Ustawę o prawach ograniczając swoją władzę na rzecz parlamentu. Poprzez Akt o następstwie tronu (1701r.) przesądził o odsunięciu katolickiej linii Stuartów od praw do tronu.

1642-1648r.

Angielska wojna domowa (w 1642r. Karol I Stuart uciekł z Londynu w obawie przed mieszkańcami miasta),

1649r.

egzekucja Karola I

1688-1689r.

chwalebna (sławetna) rewolucja

1689r.

Bill of Rights

1643-1715r.

panowanie Ludwika XIV

Armand Jean du Plessis de Richelieu

Francuski kardynał i pierwszy minister za rządów Ludwika XIII. Zaufany doradca Marii Medycejskiej. Po przejęciu samodzielnej władzy przez Ludwika XIII kardynał zdobył zaufanie władcy i w 1624r. objął urząd pierwszego ministra. Dążył do przekształcenia Francji w monarchię absolutną.

Jules Mazarin

Pierwszy minister, który sprawował władzę w imieniu Ludwika XIV razem z matką króla Anną Austriaczką. Spacyfikował frondę.

Ludwik XIV

Król Francji w latach 1643-1715 z dynastii Burbonów. Przez pierwsze lata rządy w jego imieniu sprawowała matka przy pomocy kardynała Juliusza Mazariniego. Przez ponad pół wieku Ludwik, zwany „Królem Słońce" rządził krajem osobiście, opierając się na rozwiniętej i silnie scentralizowanej administracji. Rola szlachty i regionalnych parlamentów została przez niego znacznie ograniczona. Jego panowanie jest też uważane za okres największego rozkwitu francuskiej kultury.

Jean-Baptiste Colbert

Generalny kontroler finansów Francji, który podjął się próby poprawy sytuacji finansowej państwa za panowania Ludwika XIV. Zwolennik merkantylizmu. Uważał, że dochody państwa można zwiększyć przez rozwój produkcji przemysłowej. Dla wsparcia eksportu francuskiego założył kompanie handlowe.

fronda

Ruch polityczny dążący do wprowadzenia większych swobód obywatelskich i osłabienia władzy centralnej. Miał miejsce w Francji za sprawowania rządu przez kardynała Mazarina.

,,złota klatka"

Określenie pałacu w Wersalu. Ludwik XIV wybudował go, by zgromadzić wokół siebie wszystkich przywódców rodów arystokratycznych i podporządkować ich sobie.

wojna dewolucyjna

Konflikt zbrojny w latach 1667-1668 między Francją a Hiszpanią, którego przyczyną stały się roszczenia Burbonów do tronu madryckiego. Nazwa ,,dewolucja" pochodzi od jus devolutions, czyli flamandzkiego prawa spadkowego, uznającego pierwszeństwo do sukcesji tronu córek z pierwszego małżeństwa przed synami z drugiego.

polityka reunionów

Polityka prowadzona przez Francję w latach 80. XVIIw. Polegała na przyłączaniu do swojego terytorium pogranicznych ziem, głównie części Rzeszy Niemieckiej, na podstawie orzeczeń trybunałów francuskich.

Liga Augsburska

Antyfrancuska koalicja stworzona w 1686r. przez Wilhelma III Orańskiego.

1618r.

zjazd czeskiej szlachty protestanckiej i druga defenestracja praska

1618-1648r.

wojna trzydziestoletnia

1608r.

zawarcie Unii Protestanckiej

1609r.

utworzenie Ligi Katolickiej

1632r.

bitwa pod Lützen (ponowne zwycięstwo Szwedów, lecz w walce poległ Gustaw II Adolf)

1643r.

bitwa pod Rocroi (Francuzi rozbijają Hiszpanów)

1648r.

pokój westfalski

1629r.

pokój w Lubece (król duński zobowiązał się nie ingerować w wewnętrzne sprawy Rzeszy)

Ferdynand II

Król Czech z dynastii Habsburgów w latach 1617-1627, cesarz rzymsko-niemiecki od 1619r. oraz król Węgier (1618-1625r.). Przeciwnik protestantów. Toczył walki z poddanymi w Czechach, które zapoczątkowały wojnę trzydziestoletnią (okres czesko-palatynacki). W 1620r. stłumił powstanie Czechów w bitwie pod Białą Górą.

Fryderyk V Wittelsbach

Elektor Palatynatu Reńskiego oraz przywódca Unii Protestanckiej. Czesi wybrali go na swojego króla po pozbawieniu tronu Ferdynanda II.

Albrecht von Wallenstein

Wybitny dowódca wojsk cesarskich z okresu wojny trzydziestoletniej. Stanowi symbol ,,zniemczonego Czecha". Walczył przeciwko czeskim powstańcom w bitwie pod Białą Górą, potem przeciwko Fryderykowi V. Za zasługi wojenne został mianowany księciem Frydlandu. Klęska pod Lützen w 1632r. sprawiła, że popadł w niełaskę u cesarza. Został oskarżony o zdradę, więc przeszedł na stronę Szwedów za co wierni cesarzowi oficerowie pozbawili go życia.

Unia Protestancka

Sojusz zawarty przez niemieckie państwa protestanckie w 1608r. w celu obrony własnych interesów. Na jej czele stanął władca Palatynatu Reńskiego elektor Fryderyk IV, a następnie jego syn Fryderyk V Wittelsbach. Wspierały ją Anglia i niechętna Habsburgom Francja. Zawarła również formalne przymierze obronne z Anglią i Francją po utworzeniu Ligi Katolickiej w 1609r.

Liga Katolicka

Utworzona w 1609r. przez niemieckie państwa katolickie. Na jej czele stał książę Bawarii Maksymilian I. Popierali ją papież i cesarz.

List majestatyczny

Wydany przez cesarza Rudolfa II, który został nakłoniony przez czeskich protestantów. Dokument gwarantował pełną tolerancję innowiercom i powoływał 30 defensorów, którzy mieli pilnować przestrzegania swobód religijnych. Dokumentu nie respektował jednak nowy cesarz Maciej I, co wywołało konflikt z poddanymi.

Druga defenestracja praska

Namiestnicy cesarscy zostali wyrzuceni przez okno praskiego zamku królewskiego przez przedstawicieli czeskich protestantów. To wydarzenie stało się początkiem narodowego powstania czeskiego.

edykt restytucyjny

Wydany przez Ferdynanda II w 1629r., po pokonaniu Danii. Nakazywał zwrotu wszystkich ziem kościelnych zsekularyzowanych po 1552r.

1699r.

pokój w Karłowicach (kres tureckiej potęgi w Europie)

koncepcja praw naturalnych

Koncepcja popularna w myśli społeczno-politycznej oświecenia. Zakładała istnienie praw przyrodzonych, przysługujących każdemu człowiekowi (m.in. do wolności i własności).

Koncepcja umowy społecznej

Koncepcja w myśli społeczno-politycznej oświecenia. Zakładała, że władza została powierzona rządzącym przez społeczeństwo na określonych zasadach, a łamanie tej umowy daje rządzonym prawo do buntu (teorię tę rozwijał m.in. Jean Jacques Rousseau).

Fryderyk II Wielki

Król Prus (i Brandenburgii) w latach 1740-1786. Określany mianem ,,króla-filozofa", uznawany za monarchę oświeconego. Rozbudował administrację centralną i osobiście nadzorował pracę swoich urzędników, skodyfikował prawo, zakazał stosowania tortur w postępowaniu sądowym, zreformował oświatę i wprowadził powszechny obowiązek szkolny (także dla dziewcząt). Dążył do laicyzacji państwa. Prowadził politykę merkantelizmu-wspierał rozwój manufaktur i nowych gałęzi produkcji oraz rolnictwa. W 1772r. doprowadził do pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej.