grasafræði hlutapróf 1

Hvaða hlutverki gegna blöðin?

Ljóstillífun, öndun og vatnsbúskapur

Hvernig verja plöntur sig gegn beitinni og hversvegna er litið af þannig plöntum á islandi?

Eiturefni

Beiskjuefni

Þyrnir

Hár

Engir storir grasbítar á íslandi áður en landnamsmennirnir komu með búfé

Hvers vegna þola islensk vistkerfi ekki mikið álag

Viðkvæmur jarðvegur

Rofgjarnt

Erfið veðrátta, stutt vaxtartímabiáföll eins og eldgos

Hvað merkir sjalfbær landnyting

Þar sem nyting beitargróðurs se þannkg að ekki se gengið a vistkerfi beitilands, gróður og jarðvegur eiga að vera i sama eða betra ástandi eftir beit

Hvað er beitarstjórnun

Hægt að hafa áhrif á tegundasamsetningu í gróðurlendi með timasetningu beitar og hvaða dyr bita a hverjum tima.

Hversvegna getur hófleg beit aukið tegundafjölbreytileikann

Beitin opnar gróðurlagið og smærri plöntur komast að

Að Hverju stuðlar beitarfroðun að vori

Öflugra rótarkerfi og plöntuvexti allt sumar

Hvað getur skeð ef gengið er of mikið á landið sem skepnurnar eru á

Lélegur fallþungi

Óviðunandi gæðaflokkun

Sníkjudýrasmit

Hætta á að æskilegar tegundir hverfa

Jarðvegsrof

Hvernig er best að halda beitarþunga?

Beitarþungi lægri en hámarksuppskeru á ha

Hvað bíta kindur lengi á dag? En jórta og sofa? Hvenær eru tvö meginbeitartimabil þeirra?

Bíta 10 klsr

Jortra 8

Sofa 5

Um solaruppras og solarlag

Hvaða þættir ráða mest um afurðagetu sauðfjár?

Næringagildi gróðurs

Átgeta- stærð munnbita og gróðurframboð

Fóðurnýtingu

Hvaða merkir konfektmolar og hvapa tegundir er það?

Plöntur sem eru mjög eftirsóttar og hverfa fljótt úr landi þar sem sauðfe gengur

Baunagras - hrútaber - ætihvönn - eyrarrós. - burnirót

Hvað hefur áhrif á vöxt plantna

Staðsetning landsins

Veðurfar

Jarðvegur

Sólin hefur áhrif á? 4 atriði

Ljóstillífun

Blómgub

Upphaf vaxtar

Uppskeru

Hvað er auxín

Hormón - plönturnar hafa þróað serstakan mæli sem nemur lengd dags og nætur

Ss vita hve langur dagurinn a að vera til þær vakni eða fari i dvala og er hitastig ekki goður mælir fyrir þær

Hvap er fræhvita?

Sterkja asamt fitu og kolvetnum - forði fyrir nyju plöntuna

Kímplanta

Skiptist í kímrót, kímblað og stöngulvísi

Hvað er kaldörvun

Fræið bleytt og geymt í kæli í 1-4 gráður í 30-120 daga

Hvað þarf til þeds að fræ spíri

Þarf að geta náð í vatn

Lagmarkshiti

Surefni

Daglengd (ekki hja öllum)

Eumar gera kröfur um dvala

Ofanjarðar spírun

Fræhyðið fylgir kímblöðunum þangað til þau eru tilbuin

Neðanjarðar spírun

Fræið verður eftir i jörðinni

Elsta tréð i heiminum

Fura - rumlega 5000 ar i kaliforniu

Fjölærar plöntur

Lifa i mörg ar og blomgast á hverju ári

Sumar þurfa mörg ar til að koma ser fyrir aður en þær blomstra

Tviærar plöntur

Spira og vaxa fyrra arið

Safna forða yfir veturinn

Leggjast i dvala yfir veturinn

Koma snemma upp seinna arið, forðinn nytist til hraðvaxtar

Blómstra, fella fræ og deyja

Vetrareinærar

Vöxtur fyrra sumarið, safna forða, lifa veturinn, blómgun og dauði

Hvernig skiptist vöxtur

Frumvöxtur - lenging stöngla og róta

siðvöxtur - gildnuj stöngla og róta

Frævun

Þegar frjókorn losna og berast á frævuna

Úr frjóum vex frjópípa sem fer inn í frænið niður eftir stílnum og niður að egginu

Frjógvun

Þá losnar frjófruman og sameinast egginu

Frjógvaða eggfruman fer að vaxa og verður að kími

Frævan verður að aldini með fræjum (jarðarber)

Einkenni grasa

Holur kringlóttur stöngull

Hné

Litið rótarkerfi

Kjörlendi er þurrt

Sambýlisplöntur

Næringargildi til fóðurs mikið fram að skriði mismunandi eftir tegundum

Einkenni hálfgrasa

Fylltur stöngull kringlóttur eða þríhyrndur

Ekki hne

Öflugt rótarkerfi

Kjörlendi er rakt

Sérbýlis eða sambýlisplöntur

Trénismiklar en eftirsóttar til beitar

þokkalegt fóður ef slegið er snemma

Töluvert af sykrum en minna af proteini

Hvar er brumið/vaxtarbroddurinn staðsettur í grösum?

Neðst og þvi ekki tekið i burtu með beit/slætti

Hversvegna þola tvíkímblöðungar beit eða slátt illa?

Þar sem vaxtarbroddurinn/brumið er staðsett efst og lenging plöntunnar fer fram efst

Hlutverk stönguls

Ber uppi blöð og blóm

Flytur varn og næringarefni

Geymir stundum næringu

Einkenni ungs gras

Lítt sprottið

Auðmelt

Próteinrikt

Lystugt

Gott foður

Einkenni aldraðs gras

Ur ser sprottið

Trénað og tormelt

Próteinsnautt

Trenisrikt

Ólystugt

Lelegt fóður

Hvað er illgresi

Jurtir sem vaxa a atað sem mannfolk telur þær oþurfta

Planta sem dregur ur uppskeru eða gæðum nytjajurta

Hvernig kemst illgresi i nytjajurtarækt

Með nytjafræjum

Áfok

Með bufjaraburði

Rótarbútar/jarðstönglar

Beitarþungi

Ær/ha

Meðalfjöldi beitardýra á flatareiningu

Beitarþol

Hversu mikla beit þolir landið án þess að það se gengið a framleiðslugetu þess

Sumareinærar

Lifa aðeins eitt sumar

Vor að hausti

Hvað þarf til að plantan fari ur dvala

Akv lagmarkshita og daglengd

Hvað gerist við dvala

Vöxtur stöðvast

Öndun verður minni

Plantan safnar forða

Frumur binda vatnið fastar

Frumuhimnur breytast til að auðvelda vatnsstreymi ut ur frumunum

Kerfisfræði

Flokkunarfræði platna

Hvernig skiptast latnesku heitin a plöntunum

Ættkvislarheitnog tegundaheiti

Hlutverk róta

Heldur plöntunni jarðfastri

Upptaka vatns og næringarefna

Geymir næringu

Frærót

Myndast eftir kímrótinu, fyrst vikurnar á undan varanlegum rótum

Mism. Gerðir af rótum

Trefjarætur

stólparætur

Forðarrætur

Krónurætur

Hlutverk stönguls

Ber uppi blöð og blóm

Flytur vatn og næringarefni

Geymir stundum næringu

Hlutverk blaða

Ljóstillífun

Öndun og vatnsbúskapur

Hvað er ljósstillífun

Þar sem sólarorka er notuð til að breyta koltvísýring og vatni í sykrur og surefni, myndar blaðgrænuu

Ferli sem plöntur nota til að vinna orku úr sólarljosi til að framleiða næringu

Stilkur

Hekdur uppi og hagræðir blöðkunni, oftast mjór og sívalur

Blaðka

Er þunn og flöt

Blaðfótur

Stilkur er festur við stöngulinn

Sproti

Myndaður af rót stönginog blöðum

Afh henta grös/einkimblöðungar vel til sláttar

Ad þvi þeir lifa tiltölulega sjalfstæðu lifi óhaður næringu fra öðrum sprotum

Hver er munurinn á sprota í geldvexti og sprota í kynvexti

Gelvöxtur - engin blóm/fræmyndun - MJÖG stuttur stöngull

Kynvöxtur - fræmyndun

Vaxtarbroddur

Endi stönguls

Gervistrá

Grasplanta í geldvexti - litur ut eins og stöngull en er holur

Úr blöðum og blaðslíðrum

Mjög stuttur en þegar mörg blöð hafa myndast virðist hann vera langur sproti en er i raun holur

Dóttursproti

Nýr sproti út fra móðursprota verður sjálfbær og myndast á milli blaðs og stönguls

Hvenær eru flestar grastegundir næringarmestar

Við skrið

Hvað gerist við skrið

Grasplantan og blómin fara mynda styrkingarefni (tréni og lignin) ur sykrum (ljostillifun i blöðunum) og forðanlringu i stönglinumnþar sem henni vantar styrk til að halda stráinu uppréttu og vantar henni sterka vörn þar sem hun verður viðkvæm

Öll þurrefnismynfun fer i að mynfa tormeæt byggingarefni

-hlutfall tormeltra efna i plöntunni eykst oþl fer djöldi fóðureininga og fóðurgildið að minnka

Afh verður endurvöxtye eftir slátt eða beit

Þar sem gras hefur þann eiginleika að mynda dóttursprota sem er kostur við einkimblöðunga

Hvernig frjógva grös ser

Vindfrogva og vixlfrjogva

Hvað þarf fræ til að spira

Næringu

Birtu

Raka

Vallarfoxgras

Lenslulaga snua dalitið uppa sig

70-100 cm i kynvexti

Kólfirinn sívalur

Eitt blóm á hverju smáaxi

Tvær stuttar titur á hverju smaaxi

Efti og neðri axagnir eru loðnar

Aðalgrastegund við nyrækt

Nær ekki að setja fræ á isl

Með lauk

Ending er frekar stutt, ekki meira en 10 ár

Oft aðeins 5-7 ár

Þolir illa beit

Dyr velja vallarfoxgars og þar með minnkar samkeppnishæfni þess

Serstaða vallarfoxins

Strágras: nær allir sprotar fara í kynvöxt

Sagnar forða í stöngulhýði i lauk

Þarf ekki kuldatimabil

Helstu kostir vallarfoxgras

Mikil uppskera

Hátt orkugildi

Mikil lostæti

Gott og ódyrt fræ

Spírar fljott og vel (einungis rygresi er fyrr af stað)

Gallar vallarfoxgrasins

Viðkvæmt fyrir flestu!

Beit

Mikla sláttunánd

Þjöppun

Bleytu

Lágu pH

Tvíslætti

Samkeppni

Íslenskum vetri

Miklum þurrki eftir 1. slátt - endurvöxtur stöðvast

Nokkur dæmi um túngrös

Vallarsveifgras

Tunvingull

Háliðagras

Língresi

Snarrót

Varpasveifgras

Knjáliðagras

Fjölært rýgresi

Hvað eru belgjurtir mikilvægar sem

Sem fæða, olíq, eldsneyti, áburðir eða til uppgræðslu

Dæmi um belgjurtir

Rauðsmári

Hvítsmári

Logasmári

Persasmári

Fleiri smárae

Gráertur

Lúpina

Umfeðmingur

Af hvaða ætt eru belgjurtir

Ertublómaætt

Hvaða vaxa margar belgjurtir hér a islandi villt?

9

Hvaða rótakerfi hafa ertur og flækjur

Grunnt og veikt rótakerfi

Hvernig rótakerfi hefur lúpínan

Öflugt og djúpgenga stólparót

Afh skipta belgjurtir miklu mali i landbunaði og landgræðslu

Binda köfnunaredni ur andrumsloftinu með hjalp rótargerla og þal minnka þörfina fyrir köfnunarefnisáburði(dyrt, mengandi og mest notaða aburðarefnið)

Kostir belgjurta

Prótein og steinefnaríkt fóður

Hátt fóðurgildi

Orku og áburðarsparandi

Lystugt, eftirsótt hár meltanleiki

Djúpt rotarkerfi, þola þurrka

Geta gefið góða uppskeru

Jarðvegsbætandi

Vaxa best i þurrlendum jarðvegi með ör loftskipti

Afh henta belgjurtir i blöndu með grasi

Getur bætt orkuinnihald heyja og vegið upp á móti lágu próteininnihalds grasa einkun seinni parts sumars

Heppilegt hlutfall er 20%-50% háð búfé sem á að fóðra

Gallar belgjurta

Lítil notkun a islandi (lagt hitastig, skortur a harðgerðum yrkjum)

Hætta a að blöð molni og tapast við þurrkun, ekki hægt að þurrka smarahey mikið

Fremur oþolnar

Þolir illa suran jarðveg (ekki undir ph)

Þola illan rakam jarðveg

Þola illa beit nema helst hvitsmari vegna staðsetning endabrumsins

Þola illa mikinn köfnunarefnisáburð

Afh þarf að sa korni eins snemma og mögulegt er

Vegna styttri vaxtartima

Hvernig er kjörjarðvegur fyrir korn?

Loftríkurntd moldarblandaðir sandur eða myldin og vel þurrkaður mýrarkarðvegur

Afh virkar hreinn sandur og araurar ekki fyrir korn?

Framræstar?

Hltta a þurrskemmdum

Hlynar seint að vori (nema mjög vel framræstar)

Gott ph gildi fyrir korn

5,7 -7

Hvar fer ljostillifun fram

I grænukornunum i blöðunum

Einkímblöðungar vs tvikimblöðungar

Grös - ein

Blom tvi

Hver er grunnbygging platna

Rót - stöngull - blöð - blóm

Kímrót

Það fyrsta seþ vex í ljós þegar fræ spíra

Blaðslíður

Útvíkkun á blaðfætinum, umlýkur stöngulinn

Afh vara blóm i stuttan tima

Orkufrekt fyrir plöntuna

Títa

Hár utur baki neðri blomagnar

Dæmi um korntegundir

Bygg

Hveiti

Hafrar

Rúgur

Skjólsáning

Sáning grasfræs með öðrum tegundum ss grænfóðri eða korni

Hvað er grænfóður

Sagnheiti margra teguna ein og tvíæreanplantna sem eru ræktar til beitar eru fóðurverkunar

sáldæðar

flytja sykrur

viðaræðar

flytja vatn og næringarefni

ljóstillífunarvefur

svampvefur og stafvefur

loftaugu

finnast í yfirhúð blaða
vatn gufar út um þau
koltvísýringur inn og súrefni út

mismunandi gerðir blóma

sambýlisplanta (tvíkynja) og sérbýlisplanta (einkynja)

blómskipan

hvernig blóm standa nálægt hvert öðru
ein og sér, miðleitin, miðfælin, sérstæðar blómskipanir

uppbygging blóma

blómhlíf- tvö stinn blöð, blómagnir, neðri stærri, þykkari og mýkri. stundum títa úr neðri
bikarblöð-umlykja blómið áður en það springur út
krónublöð- lit- og lyktasterk
fræflar- kk
frævur- kvk