aardrijkskunde

termen examen vwo

global village

Verwijzing naar hoe de wereld door communicatie technologie sterk met elkaar verbonden is

global shift

Verschuiving van de politieke en economische macht van het westen naar het oosten.

verbrokkeling

process waarbij een gebied opdeelt in kleinere gebieden waardoor eenheid onderling vermindert.

eenwording

process waarbij gebieden steeds meer verbonden raken.

lokalisering

bedrijf concentreert de middelen en productie op een locatie.

netwerksamenleving

en sociale structuur waarin individuen, groepen en organisaties met elkaar verbonden zijn via complexe netwerken van communicatie- en informatietechnologieën.

hegemoniale staat

land dat de wereld economisch, militair en politiek domineert op wereldwijde schaal.

globalisering

Globalisering is een proces van toenemende economische, politieke en culturele integratie tussen landen, regio's en mensen over de hele wereld. Globalisering is het gevolg van toenemende mobiliteit van mensen.

anders globalisten

Anders-globalisten zijn activisten en groepen die zich verzetten tegen de neoliberale vorm van globalisering.

kolonialisme

het proces waarbij een land of een groep mensen hun politieke en economische macht uitbreidt over een ander land of een ander gebied, meestal met het doel om de natuurlijke hulpbronnen en de menselijke arbeid te exploiteren.

internationalisering

process waardoor de internationale cultuur, economie en politiek steeds algemener en gelijker word.

kapitaalstromen

geldstroom van het ene naar het andere gebied.

international arbeidsverdeling

De internationale arbeidsverdeling is een economisch concept dat verwijst naar de verdeling van productieactiviteiten en arbeidskrachten tussen landen en regio's over de hele wereld. Het houdt in dat verschillende landen en regio's zich specialiseren in de productie van bepaalde goederen en diensten, en dat deze goederen en diensten worden verhandeld tussen landen om aan de vraag te voldoen.

multinationale onderneming

bedrijven die opereren in meerdere landen.

vrijhandel

economisch beleid waarbij landen hun handelsbelemmeringen verminderen of afschaffen om de handel tussen landen te bevorderen.

centrum-periferie model

Het centrum-periferiemodel is een theoretisch kader dat in de aardrijkskunde wordt gebruikt om de economische ongelijkheid tussen verschillende regio's in de wereld te verklaren. Het model stelt dat de wereld is verdeeld in een kern (centrum) en een periferie (rand).

ruilvoet model

en economisch model dat de relatie tussen de prijzen van geëxporteerde en geïmporteerde goederen van een land beschrijft. De ruilvoet is de verhouding tussen de prijzen van de export en de import van een land.

amerikanisering

verspreiding van Amerikaanse cultuurelementen over de hele wereld.

cultuur gebied

gebied wat word gekenmerkt door een bepaalde cultuur die daar leidend is.

regionalisme

en politieke en culturele beweging die gericht is op het bevorderen van de belangen en identiteit van een bepaalde regio of gebied.

transitie theorie

een theorie in de geografie die zich richt op de veranderingen in de bevolkingsgroei en -structuur in een maatschappij na verloop van tijd. De theorie stelt dat er een bepaald patroon is van veranderingen in de geboorte- en sterftecijfers, dat een samenleving doorloopt als deze zich ontwikkelt van een minder ontwikkelde naar een meer ontwikkelde samenleving.

groene druk

hoeveelheid jonge, nog niet werkende bevolking in verhouding met de welk werkende.

grijze druk

term die verwijst naar hoeveelheid oudere in verhouding tot de werkende bewoners.

triade

de drie grootste economieën ter wereld: de Verenigde Staten, de Europese Unie en Japan.

fragmentarische modernisering

modernisering vind slechts op enkele plaatsen in een land of regio plaats.

regionale ongelijkheid

verschillen in welvaart en ontwikkeling tussen verschillende regio

sociale ongelijkheid

ongelijke verdeling van welvaart en middelen binnen een samenleving.

spread effecten

**economische groei en ontwikkeling die zich vanuit een bepaalde regio verspreiden naar andere regio's.**

backwash effecten

de negatieve gevolgen die de ontwikkeling van een bepaalde regio kan hebben op andere regio's.

cumulatieve cassatie

economische ontwikkeling en ongelijkheid kunnen worden versterkt door positieve feedbackmechanismen. Dit betekent dat een bepaalde regio of groep die al in een voordeelpositie verkeert, steeds verder voordeel behaalt ten opzichte van andere regio's of groepen, waardoor de ongelijkheid toeneemt.

demografische transitie

term die wordt gebruikt om de veranderingen in de samenstelling van de bevolking te beschrijven die kunnen optreden als gevolg van economische, sociale en culturele ontwikkelingen in een land.

verwestering

de culturele en economische invloed van het Westen op andere delen van de wereld, en de daarmee samenhangende veranderingen in de waarden, normen, cultuur en levensstijl van de samenleving.

cultuurpatroon

Een cultuurpatroon is de manier waarop een bepaalde cultuur bepaalde aspecten van het leven vormgeeft, zoals voeding, kleding, taal, sociale normen, religie en kunst.

democratisering

het proces waarbij de politieke macht en het recht op zelfbestuur worden uitgebreid naar een bredere bevolking.

verstedelijking

de groei en ontwikkeling van steden, waarbij mensen zich steeds meer in steden vestigen en de stedelijke gebieden groter en complexer worden.

metropolis

Een metropolis is een grote stad, vaak de belangrijkste stad in een regio, die een belangrijke rol speelt in economische en culturele ontwikkelingen.

wereldstad

Een wereldstad is een stad die een belangrijk knooppunt is in de wereldeconomie, en die een belangrijke rol speelt in de wereldwijde handel, politiek, cultuur en wetenschap.

achterland

gebied achter de kust of grens van een land of regio, waarvan de economie en samenleving sterk verbonden zijn met de ontwikkelingen in de nabijgelegen steden en havens.

mainport regio

regio die een belangrijke rol speelt in de internationale handel en logistiek, en die fungeert als een belangrijk knooppunt voor de distributie van goederen en diensten.

edge city

een gebied buiten het centrale zakendistrict van een stad dat zich ontwikkelt als een belangrijk zakelijk en commercieel centrum, met zijn eigen voorzieningen, infrastructuur en bevolking.

central business district

(CBD) is het commerciële en zakelijke hart van een stad, met kantoren, winkels, restaurants en andere zakelijke en culturele voorzieningen.

gentrification

het proces waarbij een buurt of wijk wordt opgewaardeerd en gemoderniseerd, vaak door de komst van welvarende en hoogopgeleide inwoners.

morene

Een morene is een geologische formatie die ontstaat wanneer gletsjers hun gesteente, puin en sedimenten afzetten tijdens hun beweging over het landschap.

passaat

De passaatwinden zijn oostenwinden die vanaf de subtropische hogedrukgebieden naar de evenaar waaien.

moesson

Moessonwinden zijn seizoensgebonden winden die voornamelijk voorkomen in delen van Zuid-Azië, Zuidoost-Azië, Afrika en Australië. Tijdens de zomermaanden ontstaat er een lage drukgebied boven de landmassa, terwijl er boven de oceanen een hogedrukgebied aanwezig is. De winden waaien dan van de oceaan naar het land en brengen vochtige lucht en hevige regenval.

pacific rim

de landen die grenzen aan de Grote Oceaan, waaronder de landen in Oost-Azië, Zuidoost-Azië, Noord- en Zuid-Amerika en Oceanië.

urbanisatiegraad

het percentage van de bevolking van een land of regio dat in steden woont.

stedelijk netwerk

geografisch gebied waarbinnen verschillende steden onderling verbonden zijn door een netwerk van transport- en communicatie-infrastructuur en economische en sociale relaties.

BNP

bruto nationaal product en is een maatstaf voor de totale economische output van een land over een bepaalde periode,

exportvalorisatie

een land of regio zich richt op de productie en export van hoogwaardige en waardevolle producten, om zo de economische ontwikkeling te stimuleren.

intensieve landbouw

vorm van landbouw waarbij gebruik wordt gemaakt van moderne technologieën, hoge inputs van arbeid, kapitaal en/of chemicaliën, om zo de opbrengsten per hectare te verhogen.

extensieve landbouw

vorm van landbouw waarbij minder gebruik wordt gemaakt van moderne technologieën en inputs, en waarbij de opbrengsten per hectare lager zijn.

agrarische transitie

overgang van een land van een agrarische economie naar een industriële en diensteneconomie.

rurale differentiatie

de economische, sociale en culturele verschillen tussen verschillende regio's en gemeenschappen op het platteland.

importsubsitutie

een land of regio probeert om de binnenlandse productie te stimuleren door de invoer van buitenlandse producten te vervangen door binnenlandse productie.

ruilvoetverslechtering

de situatie waarin de prijs van geëxporteerde goederen daalt ten opzichte van de prijs van geïmporteerde goederen.

footloose industries

bedrijven die niet afhankelijk zijn van specifieke locaties voor hun activiteiten, en die daarom gemakkelijk kunnen verhuizen naar andere locaties.

debiet

de hoeveelheid water die door een rivier, kanaal of ander waterlichaam stroomt per tijdseenheid, uitgedrukt in kubieke meters per second

regime

de manier waarop de waterafvoer varieert over de tijd, bijvoorbeeld dagelijks, maandelijks of jaarlijks.

vertragingstijd

tijd die nodig is voordat de neerslag die op het land valt in de rivier terechtkomt en de waterafvoer verhoogt.

piekafvoer

de hoogste waterafvoer die optreedt tijdens een bepaalde periode

basisafvoer

de minimale hoeveelheid water die altijd in een rivier stroomt,

verhang

het hoogteverschil tussen twee punten langs een rivier.

verval

het hoogteverschil tussen het wateroppervlak voor en na een stuw.

stuw

een constructie die wordt gebruikt om de waterstand in een rivier of kanaal te reguleren.

krib

langwerpig bouwwerk dat langs de oever van een rivier wordt geplaatst om de stroming van het water te beïnvloeden en zo de erosie van de rivierbedding te verminderen.

retentiebekken

kunstmatige wateropvang die wordt gebruikt om tijdelijk overtollig water op te vangen en zo overstromingen te voorkomen. Het water kan vervolgens geleidelijk aan weer worden afgevoerd.

rijnconferentie

een internationale overeenkomst die in 1998 werd gesloten tussen de Rijnlandse landen. Het doel van de conferentie was om gezamenlijk maatregelen te nemen om de kwaliteit van het Rijnwater te verbeteren en de negatieve effecten van wateroverlast en droogte te verminderen.

bolwerkvorming

kustlijn te beschermen tegen erosie door middel van kunstmatige constructies zoals dijken, dammen en golfbrekers.

slufter

een kunstmatige opening in een dijk of duinenrij die wordt gebruikt om overtollig water te laten wegstromen. Slufter zijn vooral van belang in kustgebieden waar het waterpeil kan variëren als gevolg van stormen en overstromingen.

noordvleugel

Amsterdam, Utrecht

zuidvleugel

Rotterdam, Den Haag

deltametropool

het stedelijk gebied dat zich uitstrekt van Rotterdam tot Antwerpen. Het gebied kenmerkt zich door een hoge bevolkingsdichtheid en economische activiteit.

groene hart

gebied in de Randstad dat gekenmerkt wordt door open landschap en groene natuurgebieden. Het gebied fungeert als recreatiegebied en heeft een belangrijke ecologische functie.

stadsgewest

een samenwerkingsverband tussen gemeenten in een stedelijk gebied om gezamenlijke problemen aan te pakken en de regionale ontwikkeling te bevorderen.

sectoraal beleid

beleid dat zich richt op een specifieke sector, zoals landbouw, onderwijs of zorg.

groeikernen

steden en dorpen die in de jaren '60 en '70 werden aangewezen als gebieden waar extra woningen en voorzieningen gebouwd moesten worden om de groei van de steden te accommoderen.

vinex wijken

Vinex-wijken kenmerken zich door ruime opzet, veel groen en goede bereikbaarheid.

stedelijke distributie

het proces van het transporteren van goederen binnen stedelijke gebieden

verzorgingsgebied

gebied waarbinnen een bepaalde voorziening of dienst beschikbaar is en waarbinnen de gebruikers wonen of werken.

creatieve stad

steden die zich richten op het aantrekken en faciliteren van creatieve ondernemers en werknemers, zoals ontwerpers, kunstenaars en innovators.

kenniseconomie

een economie die zich richt op de ontwikkeling en toepassing van kennis en innovatie, waarbij kennisintensieve bedrijven en instituten een belangrijke rol spelen.

grootstedelijke functies

functies die kenmerkend zijn voor grote steden, zoals winkelcentra, culturele voorzieningen,

hub and spoke netwerk

een transport- of logistiek systeem waarbij goederen of passagiers worden getransporteerd vanuit verschillende locaties (de "spokes") naar een centraal knooppunt (de "hub"), waar ze worden verzameld, geconsolideerd en vervolgens verder getransporteerd naar hun uiteindelijke bestemmingen.

kosmopolitisch

een wereldwijde of internationale oriëntatie, waarbij men zich niet beperkt tot één specifieke cultuur, taal of nationale identiteit, maar openstaat voor en geïnteresseerd is in verschillende culturen en perspectieven

schaduweconomie

informele economie genoemd, omvat economische activiteiten die plaatsvinden buiten het zicht van de overheid en die niet worden gereguleerd of belast

capillaire werking

water opzuigende werking van poriën tussen gronddeeltjes

fysische vruchtbaarheid

kwaliteit van water en voedingsstoffen in de bodem

functionele regio

fenomeen waarbij elk deelgebied een specifieke functie krijgt, zoals werken en recreëren. samen vormen de deelgebieden een verbonden geheel.

getto

arme wijk waar een etnische minderheid is oververtegenwoordigd

sociale geleding

indeling stedelijk gebied in deelgebieden

suburb

voorstad, vooral woonfunctie voor middenklasse

afstandsverval

verschijnsel dat interactie tussen gebieden afneemt naarmate de afstand toeneemt.

multipolaire wereld

wereld die uit meerdere machtscentra bestaat

demografische druk

verhouding van het actieve en niet-actieve bevolkingsdeel 0-19 en >65

wereldhandelsorganisatie (WTO)

internationale organisatie die vanaf 1995 de internationale handel bevordert, liberaliseren wereldmarkt

zuid-zuidinvestering

toenemende kapitaalstromen tussen landen in de semipreiferie

actualiteitsprincipe

het principe dat natuurlijke processen zoals ze in het verleden hebben verlopen nu weer zullen verlopen.

horst

stuk aardkorst dat langs een breuk omhoog is gekomen, kan ook ontstaan in rekkingsgebieden.

slenk

stuk aardkorst dat langs een breuk naar beneden is gezakt, kan ook ontstaan door verzakking langs rekkingsgebieden.