LISA- kafli 12

Hvað er samjafnvægi?

Ferli það sem efnum og eiginleikum líkamans er haldið við ákjósanlegt stig

hvar geymist vökvi í líkamanum okkar?

-2/3 eru í innanfrumuvökva-1/3 er í utanfrumuvökva (blóðvökva og millivefjavökva)

Hvað er kerfisbreyta? Dæmi um hana

Ákveðin breyta sem stýrist af stjórnkerfi. Dæmi: Líkamshiti gefur verið dæmi um ákveðna kerfisbreytu. Þegar líkamshitinn hækkar svitum við og losum um æðar til þess að halda líkamanum í ákjósanlegu gildi.

Hvað er ákjósnalegt gildi? Dæmi um það

Ákjósnlegt gildi er stig kerfisbreytu í ákveðnu stjórnunarkerfi. Dæmi: 37° líkamshiti.

Hvað er nemi? Dæmi um það

Ferli sem gefur til kynna ef kerfisbreytan víkur frá ákjósalegu gildi. Dæmi: Hitanemar í húð sem senda boð til heilans um líkamsstig.

Hvað er leiðréttingarferli? Dæmi um það

Ferli sem getur breytt gildi kerfisbreytunnar. Dæmi: Sviti notaður til að leiðrétta eða skjálfti ef líkamshiti er of lágr.

Hvað er neikvæð afturvirkun? Dæmi um það

Ferli þar sem áhrif ákveðinnar aðgerðar fela í sér að stoppa eða eyða sömu aðgerð. Dæmi: Þarf að stoppa af leiðréttingarferlið af, t.d. stoppa það að líkaminn haldi bara endalaust áfarm að svitna. Gefa merki um að hitastigið sé orðið ákjósnelgt gildi aftur. Hér eru send boð aftur upp í heila.

hvað eru offyllisferlar?

ákveðin kerfi sem stjórna því að ákveðnir skynjarar fylgjast með þessari breytu. Drekkum ekki alveg þangað til að vatnið er komið í líkaman, heldur segir eitthvað okkur „þetta er komið nóg" þegar við erum búin að drekka ákveðið mikið.

hvers konar vökvar stjórna vökvajafnvægi líkamans?

1. innanfrumuvökvi
2. utanfrumuvökvi

í hvað skiptist utanfrumuvökvi?

1. vökvi innan æðakerfis (intravascular fluid) t.d. blóðvökvi (blook plasma)
2. millivefjavökvi

hvað er blóðmagnsþurrð (hypovolemia)?

lækkun á magni vökva í æðakerfinu (blóðvökva)

Hvað kallast sá svökvi sem umlykur frumur líkamans og fyllir upp í svæðið milli þeirra?

Millivefjavökvi

Hverjar eru tvær tegundir þorsta?

1. þorsti vegna himnuflæðis (osmometric thirst)
2. þorsti vegna lækkunar á blóðvökva (volumetric thirst)

Hvað orsakar þorsta vegna himnuflæðis?

Orsakast af auknum himnuflæðis þrýstingi millivefjavökva miðað við innanfrumuvökva

Hvað eru himnuflæðisnemar?

Taugafrumur sem nema breytingar á styrk uppleystra efna í millivefjavökva sem umlykur þær

Ef við verðum þyrst vegna þesss að við boðum saltkjöt hvaða tegund af þorsta er það?

Þorsti vegna himnuflæðis (osmimetric thirst)

Taugafrumur sem nema breytingar á styrk uppleystra efna í millivefjavökva sem umlykur þær

afmörkuð svæði í heilanum þar sem blóðflæði er mikið, staðsett meðfram heilahólfskerfinu (ventricular system). Þeirra á meðal eru OVLT og SFO

Hvar eru reseptorarnir sem eru ábyrgir fyrir þorsta vegna himnuflæðis?

Latmina termenalis. Það eru tvö circuimverntricular organs: OVLT og SFO. Þau eru staðsett fyrir utan blood-brain barrier.

Hvaða cortex activater þrorsti?

Anterior cingulate cortex.

hvað er ólíkt við SFO og OVLT?

OVLT tengist meira að nema skort á innanfrumuvökva, SFO tengist meira að nema skort á blóðvökva

afhverju verður þorsti vegna lækkunar á blóðvökva (volumetric)?

Þorsti orsakaður af blóðmagnsþurrð (hypovolemia)

Hvernskonar þorsti verður vegna uppkasta, niðurgangs og svita?

Þorsti vegna lækkunar á blóðvökva. Volumetric Thirst

hvað er angíótensín?

Hormón sem veldur hækkun blóðþrýstings (veldur samdrætti í æðaveggjum), upptöku vatns og natríum, og kallar fram þorsta og löngun í salt

hvað er median preoptic nucleus?

lítill kjarni nálægt þverstreng (anterior commissure) í heilanum, tengist þorsta vegna angíótensín hormónsins

Hvert er hlutverk glýkogen?

Er einkum að finna í lifur og vöðvum
Skammtímageymsla næringarefna í lifrinni.

Hvað er insúlín?

Hormón sem er framleitt í bristinu

Hvar er insúlín framleitt?

í brisinu

Hvert er hlutverk insúlíns?

Aðstoða við umbreytingu glúkósa í Glýkógen, fluting fitu inn í frumuna svo þær geti nýtt sér orkuna og flutning fitu í fituvef .

Hvenær er innsúlín seytt?

Tímabili upptöku

Hvað er glúkagon?

Bristhormón sem aðstoðar við umbreytingu glýgogens yfir í glúkósa.

Hvernær er glúkagon seytt?

Á tímabili föstu

hvað er þríglýseríð?

Mynda fitugeymslu í fitufrumum líkamans. Ein glýserólsameind (glycerol molecule) og þrjár fitusýrur (fatty acids)

Af hverju er glýseról hluti af?

Þríglýseríð

Af hverju er fitusýra hluti af?

Þríglýseríð

Glúkósa flutningsferjur (Glucose transporters)

Insúlín þarf til að flytja glúkósa inn í frumur líkamans um glúkósa flutningsferjurnar. Þarf ekki insulin í heila (unantekning fra líkamnaum).

Hvað gerist á tímabili föstu?

Tímabil efnaskipta í líkamanum þegar næringarefni eru ekki til staðar í meltingarkerfinu

hvað einkennir tímabil föstu?

-Brisið hættir að seyta insúlíni
-Aðeins heilinn getur tekið upp glúkósann í blóðinu
Langt síðan við boðrðum
Þarf á orku að halda

Hvað einkennir tímabil upptöku?

Tímabil efnaskipta í líkamanum þegar næringarefni eru til staðar í meltingarkerfinu

hvers konar merki úr umhverfinu koma máltíð af stað?

-Ofnótt eða hörgull í umhverfinu-Hungurmerki-Tími dags-Ásýnd og lykt af mat

Insúlín er í kerfinu á tímabili upptöku. Rétt/rangt

Rétt

Hvert fer glúkósinn sem er ekki nýttur af heilanum eða vöðvanum?

Skammtímageysluna í lifrinni eða langtímagemsulnar í fitufrumunum.

Hvert er fitan sett? (tímabil upptöku)

Sett beint inn i langtímagemslur í fituvefnum

Hvert fara amínósýrur? (tímabil upptöku)

Þær nýtta í upbyggingu vöðvum en fara líka í fituvef í langtímageymslur.

Er insúlín í kerfinu á tímabili föstu?

Nei

vöðvar geta tekið upp glúkósa á tímabili föstu. Rétt /rangt

Rangt

Hvað getur tekið upp glúskósa ánþess að insulín sé til staðar?

Heilinn

Hvað er ghrelín?

Hormón sem maginn losar og eykur inntöku matar. Losað út í blóðið þegar maginn er tómur.

Hvar er gherlín numið?

Undirstúku heilans

Ég er stór þegar þú ert svöng svo minnka ég eftir að þú borðar en byrja síðan smátt og smátt að vaxa aftur, hver er ég? :)

Ghrelín

Hvað gerist við skort á glúkósa?

Sent merki um hungur

Hvað gerist við fall í magni fitusýra sem frumur líkamans hafa aðgang að?

Sent merki um hungur

Hvar í líkamnum eru numin skortur á glúkósa og fitefnum?

Lifrinni og heilanum

Um hvaða taug er upplýsingar um fall glúkósa og fituefna sendar upp í heila?

Vakus flakk taugina

Merki um seddu: Þættir tegdir höfðinu

Nemar eru staðsettir í augum, nefi, á tungu og í hálsi
Gefa upplýsingar um útlit, lykt, bragð, áferð og hitastig matarins
Við lærum af útliti hversu margar kaloríur máltíð inniheldur.

Merki um seddu: Þættir tengdir maganum?

Í maganum eru nemar sem skynja magn næringarefna. Ekki bara magnið af mat í maganum heldur líka magn næringarefna. Skeifugarnir

hvað heitir hormónið sem er losað í skeifugörninni?

Cholecystokinin (CCK)- Hormón um seddu

Hvað gerir CCK?

Hormón losað úr skeifugörn (duodenum)
og stjórnar flutningi fæðu frá maga yfir í
skeifugörn ásamt því að láta gallblöðru
dragast saman
Virðist einnig gefa seddu merki í gegnum
flakktaug (Vagus nerve)

Hvað er Peptide YY3-36 (PYY)?

Seddu hormón. Peptíð sem losað er úr smágirni í kjölfar máltíðar í sama hlutfalli og stærð máltíðarinnar

Hvernig tengist lifruinn seddu?

Síðasta skrefið um merki seddu, nemar sem skynja næringarefni í blóði. Búið er að bjóta niður matinn og taka upp næringarefnin.

hverjar eru 2 tegundir merkja sem láta okkur vita að við eigum að hætta að borða?

skammtímamerki (um leið) og langtímamerki

hvað er langvarandi ofmettun?

merki frá fituvef

hvað er leptín?

hormón sem fituvefur (langtíma orkubirgðir líkamans) losar og tengist líklega langvarandi ofmettun (long-term satiety)

hvað gerist ef rottur eru ekki með leptín hormónið?

þær verða offitusjúklingar

Hvaða hlutverk hefur undirstúkan í sambandi við hungur?

Melanin-Concentrating Hormone (MCH) og Orexin- taugafrumur eru á hliðarsvæði unidstúku. Hlutverk þeirra er að örva matarlist, draga úr hraða orkubrennslu í líkamnum, fer á stð þegar það er skortur á næringarefnum í líkamun.

Hvar hefur Oraxin taugafrumurnar og MCH hormón áhrif á?

Hefur áhrif á mörg svæði í heilanum. Kvatningu, hreyfingu, brennslu getu líkamans, hungur, kvatningu að borða.

Hvaða efni og svæði tengast stýringu á hungri í heilanum?

Neuropeptide Y (NPY), Arcuate kjarninn, Paraventricular kjarninn (PVN), Agouti-Related Protein (AGRP)

Hvaða efni og svæði tengast stýringu á seddu í heilanum?

CART (cocaine- and amphetamine-regulated transcript), a-Melanocyte-Stimulating Hormone (a-MSH), Melanocortin-4 Receptor (MC-4R).

hvað er heilastýfing?

þverskurður á heilastofni, aðskilur afturheila frá framheila, leiðir til þess að dýr geta ekki nálgast mat og borðað (heilastofninn virkar hér en það er klippt á starfsemi framheilans)

hvaða tvö heilasvæði eru mikilvæg fyrir seddumerki?

heilastofninn og undirstúkan

hvað er neuropeptide Y (NPY)?

Taugaboðefni sem örvar inntöku fæðu, framleiðslu insúlín og glúkósa
Dregur úr niðurbroti þrígýseríðs og dregur úr líkamshita

Arcuate kjarninn

Kjarni í undirstúku sem stjórnar losun hormóna frá heildingul (pituitary gland)

Paraventricular kjarninn (PVN)

Kjarni í undirstúku sem inniheldur taugafrumur sem koma að stjórnun sjálfvirka taugakerfisins og aftari heiladingul.

Agouti-Related Protein (AGRP)

Taugaboðefni sem bindst við Melanocortin-4 viðtaka (receptor) (MC-4R), eykur inntöku fæðu

CART (cocaine- and amphetamine-regulated transcript)

Taugaboðefni sem fundist hafa í arvuate kjarna og hamla inntöku fæðu

a-Melanocyte-Stimulating Hormone (a-MSH)

Taugaboðefni sem virkar sem gerandefni (agonist) á MC-4 viðtaka og hamlar inntöku fæðu

Melanocortin-4 Receptor (MC-4R)

Viðtaki í heila sem binds við a-MSH og AGRP, hefur með matarlyst að gera

Hvað á sér stað þegar við finnum til hungurs?

Undirstúkan MCH og Orexin hafa þau áhrif að einstakligur verður svangar og það dregur úr hraða efnaskiptum og sparar orkubyrgðirnar. Ghrelínið fyrsta merkið um að maginn sé tómur og sendir boð upp í heilan sem sendir boð áfram á önnur svæði sem kallar fram hungur og draga úr efnaskiptum. Þegar ghelíni er seytt frá maganum hefur það þau áhrif að það dregur úr seyti insúlíns og úr niðurbroti fitusýra og líkamshiti lækkar. Þetta eru leiðir líkamans til að halda í það sem er þegar vantar næringu inn í kerfið. Einnig eykur taugaboðefnið Neuropeptide Y (NPY) inntöku fæðu með framleiðslu innsúlíns og glúkósa. Það dregur úr niðurbroti þrígýseríðs og dregur úr líkamshita. Arcuate kjarninn í undirstúku sem stjórnar losun hormóna frá heildingul (pituitary gland) Paraventricular kjarninn (PVN) í undirstúku sem inniheldur taugafrumur sem koma að stjórnun sjálfvirka taugakerfisins og aftari heiladingul. Agouti-Related Protein (AGRP)
Taugaboðefni bindst við Melanocortin-4 viðtaka (receptor) (MC-4R), eykur inntöku fæðu.

Hvað á sér stað þegar við finnum fyrir seddu?

Hliðarsvæðin í undistúkunni orexin og MCH. Núna er þetta ekki örvun á þessum svæðum í undirtúkunni heldur hömlum. Þetta er þegar nóg er að fæði í kerfinnu. Seytt er efnum frá meltingarveginum og fituvefnum. Leptínip er losað frá velmettuðum fituvef, kemur í veg fyrir auking á matarlist. Fáum ekki hugur tilfinningu, dregur ekki úr brennsluharaða eða seytingu á innsúlíni. Annað sem hefur einig áhrif er CART (cocaine- and amphetamine-regulated transcript) sem eru Taugaboðefni sem fundist hafa í arvuate kjarna og hamla inntöku fæðu. a-Melanocyte-Stimulating Hormone (a-MSH) Taugaboðefni sem virkar sem gerandefni (agonist) á MC-4 viðtaka og hamlar inntöku fæðu og Melanocortin-4 Receptor (MC-4R) Viðtaki í heila sem binds við a-MSH og AGRP, hefur með matarlyst að gera.

hverjar eru hugsanlegar orsakir offitu?

-erfðafræði sterk tengsl við offitu.
-umhverfisáhrif (skyndibitastaðir og aukið aðgengi að snarli). Aukist seinustu ár.
-orkueyðsla (líkamsrækt, viðhalda líkamshita)

hvernig fór fram rannsókn Levine (2009)?

Hópur af fólki í 8 vikur til að borða auka 1000 kkal- 39% af orkunni fór í fituvefi, NEAT (33 % af auka orkunni) hreyfðu sig meira ómeðvitað, 26% fór í mýkri vefi- efnaskipti-samanborið við lean pÞeir sem voru of feitir í þessari rannsókn brenndu minna í NEAT (voru meira kyrrir). Stór hluti fór í fituvef en rúm 30% fór í NEAT, breyta um stellingar, laga sig til ekki líkamsrækt. Fóru að skoða þetta betur hefur fylgni við hversu mörgum kg fólk bætti á sig.

Hvað gerist við skort á leptíni?

Getur valdið ofþyngd, ef þá ákveðinn stökkbreyting sem hefur áhrif á framleiðslu leptíns, þar sem það vantar.

hvað sýna tvíburarannsóknir okkur um líkamsþyngd?

-45-85% af breytileika líkamsþyndar má rekja til erfða. Erfðafræðilegur breytileiki: Almenn virkni, Matarlyst, Misskilvirk efnaskipti í líkamanum

hvað er hjáveituaðgerð á maga (gastric bypass)?

Minnkar rúmmál magans með því að búa til poka í efri hluta magans, ekki bara magaminnkun heldur líka minni hungur tilfinning. Áhrif sem þetta getur líka haft er að minnka framleiðslu Ghrelín. Þyndartap er í kringum 40kg ári eftir aðgerð að meðaltali.

hvað einkennir skilvirk efnaskipti?

fyrir hverja einingu af næringu sem við fáum er haldið í það, nýtum orkuna mjööög vel sem við erum að borða- verðum feit fljótt

hvað einkennir óskilvirk efnaskipti?

Getum borðað meira en líkaminn heldur ekki um orkuna per einingu og verðum ekki feit fljótt

Lýstu einstakling með lystarstoli

Einhver sem er með óraunhæfar áhyggjur af þyngd, of mikla megrun og oft áráttukenndar æfingar. Sífellur ótti að verða of feitur. Fleiri konur en karlar

Hafa umhverfiþættir eitthvað að segja þegar kemur að lystarstoli.

Já, miklu meira um það í hinum vestræna heimi.

Lýstu einstaklingi með lotugræðgi

Einstaklingur sem tekur köst sem einkennast ýmist af miklu svelti eða áti.
Oft fylgja framkölluð uppköst eða niðurgangur
Sést í mörgum tilfellum hjá einstaklingum með lystarstol

Hvaða þættir geta orsakað ártöskun.

Breytingar á heila
Einkenni sveltis
Ofþjálfun
Erfðir
-Undirliggjandi geðröskun
Einkenni sveltis-
Erfðir-
Fyrirburar-
Erfiðar fæðingar-
Félagsleg áhrif

Hvað sýndi rannsókninin um einkenni sveltis.

Rannsókn:
36 heilbrigðir karlmenn
50% af fyrri mataskömmtum í 6 mánuði
Hegðun sem við sjáum í átrökun getur verið einkenni að svelti. Fylgst með hvað áhrif svelti hefði á þá , misstu 25% af líkamsþyngd. Meiri þyngdartap meiri einkenni um það að vera upptekin af mat, alltaf að tala um mat, hugsa um mat, elda. Kom í kjölfar sveltisins, var ekki áður. Áráttukennd hegðun, t.d. hreyfa sig mikið. Meiri pirringur og sket vitræn geta.

Hvaða breytingar geta átt sér stað í heilanum hjá fólki með átröskun

Verður breytingar í heila, eyðing á heilavef hjá þeim sem erum með átröskun. Stækkuð heilahólf.

Hvað er eitt alngengt einkenni hjá fólki með átröskun

Ofþjálfun.

hvað sýndu niðurstöður á rottum um samband áts og hreyfingar?

mýs/rottur hreyfðu sig meira þegar þær borðuðu minna

hvernig tengist átröskun því að vera fyrirburi?

það hafa fundist tengsl á milli fyrirbura og erfiðleika í fæðingu við átraskanir

hvernig er kynjamunur varðandi átröskun?

stelpur eru 10-20x líklegri en drengir að fá átröskun

hvaða meðferð er notuð við átröskun?

hugræn atferlismeðferð (cognitive behavioral therapy) og lyfjameðferð (hefur ekki sýnt mjög góðan árangur)

Hvað hefur þróun mannsins með það að gera að kerfi hungurs er betra en kerfi seddu?

Þróuninn veldur því að hungur kerfið er betra en kerfi seddu. Forfeður okkar þurtu að hugsa um það að svelta ekki en ekki að borða of mikið þessvegna þróaðist líkaminn okkar þannig. Miklu minna um mat, ekki hætta á ofáti. Kerfi sem eykur löngu okkar í mat valist út stjórningarkerfi sem eru fær í að meta hungur og hvetja okkur til að borða. Kerfin til að soppa okkur af ekki jafn góð.

Vökvi innan í frumum líkamans

Innanfrumuvökvi

Vökvi innan æðakerfis

Blóðvökvi

Vökvi sem umlykur frumur líkamans og fyllir upp í svæðið á milli þeirra

Millivefjavökvi