Natuurwetenschappen Examencommissie 23

multi cellulaire organismen

Organismen die uit meerdere cellen bestaan

uni cellulaire organismen

Organismen die uit één cel bestaan

Bouwstenen in ons lichaam (klein naar groot)

Cel → weefsel → Orgaan → Orgaanstelsel

Benaming kleine organen in een cel

celorganellen

Kennmerken prokaryote cellen

Geen celkern

Geen vacuole

Geen bladgroenkorrels

Wel een celwand

Welke 3 eukaryote cellen zijn er

Schimmelcellen, Plantencellen en dierlijke cellen

\

Kenmerken Dierlijke cellen

geen celwand

geen bladgroenkorrels

geen of enkele kleine vacuolen

Kenmerken Schimmelcel

Wel een Celwand

Geen bladgroenkorrels

Vacuole

Kenmerken Bacteriën

celwand

geen bladgroenkorrels

geen vacuole

Kenmerken plantencellen

celwand

bladgroenkorrels

1 grote vacuole

Kunnen benoemen

Opbouw Cytoplasma

water

stoffen opgelost in dat water (bv. vetten, zouten, eiwitten, aminozuren, RNA, suikers, ionen,…)

alle celorganellen

Cytosol

De inhoud van de cel zonder de celorganellen

(dus water + stoffen opgelost in dat water)

Celmembraan (herkennen)

De buitenkant van een dierlijke cel

en de laag voor de celwand bij een bacterie, schimmel en plant cel

Functies van het celmembraan (4)

### Selectieve stofuitwisseling met de omgeving:

Bepaalde stoffen tegenhouden en andere doorlaten.

• CO2, N2, vetoplossende middelen en alcohol → heel snel .

• Water → snel .

• Glucose, aminozuren en vetzuren → traag .

• Sterke elektrolyten, zuren, basen en disachariden → zeer traag

\
**Afsluiting:** Het celmembraan zorgt dus voor een scheiding tussen het intracellulair milieu (in de cel) en het extracellulair milieu (buiten de cel).

\
**Communicatie**: Het celmembraan ontvangt signalen van buiten de cel en geeft die door aan het binnenste van de cel (en omgekeerd).

\
**Interactie met andere cellen:** Via het celmembraan kunnen cellen met elkaar interageren.

fosfolipiden

Verbindingen van vet en fosfor

Fosfolipiden benoemen

Bovenkant: hydrofiele kop

Onderkant : Hydrofobe staart

glycolipiden

zeshoekjes aan de buitenkant van het celmembraan die van binnen de fosfolipide laag komen

Cholesterol Functie + herkennen

maakt het membraan stijver en minder doorlatend, zodat het stabieler is.

Bolletjes aan elkaar verbonden aan de binnenkant van de dubbele fosfolipiden laag

transmembraaneiwitten

membraaneiwitten die dwars door het membraan heen gaan (1ste op de foto)

Transporteiwitten

\

Functies van eiwitten binnen het membraan

Transport.

Boodschappen ontvangen

De celkern of nucleus benoemen + taken

\

Bevat al het erfelijk materiaal (chromatine)

RNA aanmaken

\

Glycoproteïne

Koolhydraatketen verbonden aan een eiwit

Passief transport (celmembraan)

transport dat geen energie vereist.

Diffusie of Osmose

Actief transport (Celmembraan)

transport dat wel energie vereist

Welke 2 vormen van Passief transport zijn er?

Diffusie en Osmose

Diffusie

Deeltjes die in een vloeistof bewegen om de concentratie overal gelijk te maken.

\

Benoemen

Glad endoplasmatisch reticulum (zonder de bolletjes

en

Ruw endoplasmatisch reticulum (met de bolletjes)

Benoemen

Golgi apparaat

Wat wordt er bedoeld met een weefsel

een groep cellen die dezelfde taakuitvoeren

Taken van eiwitten binnen het celmembraan

Transport, Cellen markeren (bv: bladgroenkorrels) en Dienen als receptor

Taak van cholesterol in het celmembraan

Cholesterol zorgt voor de juiste vloeibaarheid in het celmembraan

De belangrijkste functies van het celmembraan samengevat

Stevigheid van de cel

selectief doorlaten van stoffen

een grens vormen tussen cellen

Belangrijkste functies van de plantaardige celwand celwand

Zorgen dat de cel niet barst, en mechanische stevigheid

Kleine gaatjes in de celwand wat+ functie

plasmodesmatum

Vloeistofcommunicatie tussen 2 cellen mogelijk te maken

Functies van de bacteriële celwand

Beschermen, vorm behouden en uitdroging te voorkomen

Herkennen

Cytoskelet

Rood = microfilamenten

Groen = microtubili

Blauw = intermediaire filamenten

Kunnen benoemen

Wat is het cytoskelet

Cytoskelet is een netwerk van eiwitten dat zich in het cytoplasma bevindt en ook verbonden is aan het celmembraan.

\

Functies van het cytoskelet

De cel vorm geven en verstevigen (Bv: Rode bloedcellen)

Beweging mogelijk maken

Cellen van vorm laten veranderen

Organellen op hun plaats houden

\

Opbouw van het cytoskelet

## Het bestaat uit 3 soorten filamenten (proteïne draden).

### **Microfilamenten:**

**Wat →** Kleine strengen met een diameter van 7 nm.

**Ligging →** In de buurt van het celmembraan

**Functie →** De cel vorm en bewegelijkheid geven, de spanning van de cel dragen.

### Microtubili

**Wat →** Buisvormige eiwitstructuren die in alle eukaryoten cellen voorkomen

**Functie →** Celdeling, Celmigratie en intra cellulaire transport.

### Intermediaire filamenten

**Wat →** eiwitten die specifiek zijn voor elke cel

**Ligging →** Vooral geconcentreerd rond de celkern.

**Functie →** De functie is celspecifiek

Functies van het golgi apparaat

eiwitten afwerken en transporteren

Onderhoud van het celmembraan

Productie van enzymen

\

Opbouw van het golgi apparaat

Vergelijkbaar met een Wi-Fi symbool.

Bestaat uit platte zakken gevormd door eenheidsmembranen.

De ingang (Cis-Kant) is gericht naar de Celkern

De uitgang (Trans-Kant) is gericht naar het celmembraan

\

Werking van het Golgi-apparaat

1. Ribosomen maken transportblaasjes met eiwitten aan
2. De eiwitten worden vervoerd naar de cis kant van het Golgi apparaat.
3. Het Golgi-apparaat bewerkt de eiwitten
4. De afgewerkte eiwitten schuiven door naar de trans-kant en worden daar ingepakt tot blaasjes.
5. Wanneer deze blaasjes een bepaalde grote bereikt hebben worden ze als **secretieblaasjes** losgekoppeld.


1. Dan zijn er 3 mogelijkheden

a. Ze worden getransporteerd binnen de cel

b. Ze gaan zelf aan het werk

c. Ze worden naar het celmembraan getransporteerd.

\

Ribosomen (opbouw, ligging en functie)

### Opbouw

Ze bestaan uit eiwitten en RNA-ketens

### Ligging

op het **ruw** @@**endoplasmatisch**@@ reticulum, op het @@**kernmembraan**@@ en aan de binnenkant van het @@**celmembraan.**@@

### Functie

Belangrijke rol bij eiwitsynthese (zorgen voor de maak van eiwitten)

Functies van het R.E.R

Bijdrage aan eiwitsynthese

Functies van het G.E.R

Opslaan van calciumionen.

Synthese van lipiden en fosfolipiden.

Detoxificatie

Lysosomen

Blaasjes verantwoordelijk voor de afbraak van afvalproducten en grote molecule

Deze komen enkel voor in Dierlijke cellen

er zijn secundaire (Onderste 2) en primaire lysosomen (bovenste 2)

\

Benoemen

\

Lysosomen

de bovenste 2 zijn primair omdat ze homogeen gevuld zijn

de onderste 2 zijn secundair omdat ze niet homogeen gevuld zijn

Lysosomen werking

1. De lysosomen worden geproduceerd door het golgi apparaat
2. De lysosoom verlaat het Golgi-apparaat (primaire lysosoom)
3. De lysosoom versmelt met een organel van de cel (hier wordt het een secundaire lysosoom)
4. De stoffen die niet schadelijk zijn voor de cel worden losgelaten in de cel
5. De stoffen die wel schadelijk zijn blijven in de secundaire lysosoom zitten

Benoemen

Vacuole

Opbouw vacuole

Vacuole zelf (middelste deel)

Tonoplast of vacuolemembraan (de rand rond de vacuole)

Hoe kun je aan de hand van de vacuole zien of een cel jong of oud is

Bij jonge cellen zijn er veel kleine vacuole

Bij oudere is er 1 grote

Vacuole komen voor in welke cellen

Enkel bij planten

Herkennen

Mitochondriën

Mitochondriën (functie, opbouw, bijzonder waarom)

### Functie

De energie (ATP) die de cel nodig heeft produceren

### Opbouw

Omgeven door 2 dubbele fosfolipide lagen

Buitenste laag = buitenmembraan

Binnenste dubbele laag = binnenmembraan

Ruimte tussen de membranen = intermembrane ruimte

De ruimte a/d binnenkant v/h binnenmembraan = de matrix

De vouwen in het binnenmembraan = cristea

### Bijzonder

ze beschikken over hun eigen DNA en ribosomen

\
\
\
\

Plastiden

Nucleotide

De bouwstenen van DNA en RNA.

\

Ongeslachtelijke voortplanting/ vegetatieve voortplanting

Bijna alle planten en een paar diersoorten.

Het voortplantingseffect leidt niet tot genetische differentie

Geslachtelijke voortplanting

2 ouders die genetisch materiaal combineren.

De nakomelingen hebben eigenschappen van beide ouders.

Vereist aparte geslachten met specifieke geslachtskenmerken

\

Primaire kenmerken

Kenmerken die aanwezig zijn bij de geboorte

Secundaire kenmerken

Kenmerken die tijdens de puberteit door invloed van geslachtshormonen ontstaan

tertiaire kenmerken

Gedragskenmerken algemeen

Primaire geslachtskenmerken bij mannen

penis ,zaadballen •bijballen • zaadleider, prostaat

Primaire geslachtskenmerken bij vrouwen

vagina • baarmoeder • eileiders • eierstokken, vulva

Secundaire geslachtskenmerken bij mannen

volgroeide geslachtsorganen • verlaging van de stem (baard in de keel) • schaamhaar • beharing borst, gezicht en ledematen • sterke toename van de spierkracht

Secundaire geslachtskenmerken bij vrouwen

volgroeide geslachtsorganen • borsten • schaamhaar • verbreding van de heupen • toename van onderhuids vet op specifieke plaatsen (bv. heupen)

tertiaire geslachtskenmerken bij vrouwen

vroege taalvaardigheid • handig met kleine voorwerpen • sneller overeenkomsten zien • gevoeliger voor emotie

tertiaire geslachtskenmerken bij mannen

problemen bij taalverwerving • beter ruimtelijk inzicht • beter gevoel voor oriëntatie • hyperactief

Benoemen

1. blaas
2. 2. schaambeen
3. 3. zwellichaam
4. 4. zwellichaam
5. 5. urogenitaal kanaal
6. 6. eikel
7. 7. voorhuid
8. 8. zaadbal (= testis, meerv. testes)
9. 9. balzak of scrotum
10. 10. bijbal
11. 11. zaadblaasjes
12. 12. prostaat
13. 13. anus
14. 14. urinebuis
15. 15. ejaculatiegang
16. 16. klieren van Cowper

Benoemen

Spermatogonia

Onrijpe kiemcellen

Mitose

Primaire spermatocyten

Spermatogonia die gestopt zijn met reproduceren

Oögenese

De vorming en rijping van eicellen

wat is Spermatogenese

De vorming van spermacellen

Oöcyten

Eicellen

Chromatine

Gedecondenseerde chromosomen

Plastiden (soorten)

## soorten

### Etioplasten

Plastiden die in het donker gevormd worden.

### Chloroplasten

Bladgroenkorrels, ze vangen het zonlicht op en zorgen voor de groene kleur van de plant

### Chromoplasten

Chloroplasten die van kleur veranderen. Ze zorgen voor de kleur van plantendelen.

### Leukoplasten

Een zetmeelkorrel die ervoor zorgt dat suiker wordt omgezet in zetmeel

### Elaioplasten

Komen vooral voor in planetenzaad.

Plastiden die koolhydraten omzetten in vetten of oliën.

### Amylopasten

Kleurloze plastiden waarin zetmeel is opgeslagen.

### Proteïnoplasten

Gespecialiseerde leukoplasten

Ze bevatten eiwitten en kunnen gebruikt worden als enzymen

###

\

Functies celkern

Bewaren van erfelijk materiaal

Kopiëren van het erfelijk materiaal

Bijdrage aan eiwtiteynthese

Benoemen

Centriolen

Eigenschappen van metalen (8)

Vaste temperatuur bij kamertemperatuur(buiten kwik)

Hoog smelt en kookpunt

Goed vervormbaar

Goede warmtegeleiders

Goede elektrische geleider

Metalen glanzen

Onoplosbaar in water

Magnetisch

Eigenschappen van niet metalen (8)

Vast of gastvormig bij kamertemperatuur

Een laag smelt en kookpunt

Niet goed vervormbaar

Slechte warmte geleiders

Slechte elektrische geleiders

Slecht oplosbaar in water

Niet magnetisch

Eigenschappen edelgassen (8)

Gasvorming bij kamertemperatuur

Een laag smelt en kookpunt

Niet goed vervormbaar

Slechte warmtegeleiders

Slechte elektrische geleiders

Glanzen

Slecht oplosbaar in water

Niet magnetisch

Toepassingen van niet metalen

Brandstof, bescherming tegen uv licht, lucifers, ontsmetting, verbranding

Toepassing edelgassen

Verlichting, balonnen, lassen, behandelen van kanker, lasers

Zuren chemische bindingen

Beginnen met waterstof gevolgd door niet metalen

Bv: HCl

Basen chemische bindingen herkennen

De formule eindigt met OH (Hydroxide)

Metaaloxiden herkennen

Chemische bindingen met een metaal en een zuurstof (O)

MgO

Niet metaal oxiden herkennen

Een verbinding tussen een niets-metaal en een zuurstof

Bv: CO2

Brutoformule

De letterlijke weergave in symbolen

Bv: C5H12 of C3H8

Structuurformule

### Uitgebreide

Alles wordt weergegeven

### Beknopte

Het wordt beknopt weergegeven

\: CH3-CH3 of CH3-CH2-CH3

\

Skeletnotatie (zaagtandmodel)

H atomen worden niet geschreven, en de C-atomen worden voorgesteld door een streep.

Hoeveel bindingen moeten H, O, en C hebben

H =1 O=2 en C= 4

Acyclische verbindingen

Koolstofketens die een duidelijk begin en einde hebben

(Geen cirkels)

Vertakt of onvertakt

### Onvertakt

Een rechte koolstofverbinding zonder aftakking

### Vertakt

Een koolstofverbinding met aftakking

Verzadigd of onverzadigd

### Verzadigde

Er zijn alleen maar enkelvoudige bindingen tussen de C atomen

\: C-C-C-C

### Onverzadigde

Er zijn één of meerdere dubbele of driedubbele bindingen tussen de C atomen

\: C=C-C-C

Cyclische verbindingen

Koolstofverbindingen die cyclisch in de vorm van een cirkel. (Gesloten koolstofketens)

Carbocyclisch of heterocyclisch

### Carbocyclisch

Bestaan uit 1 enkele ringstructuur

### Heterocyclisch

Meerdere ringstructuren

aromaten

Een cyclische binding waarbij er minstens 2 dubbele bindingen zijn tussen C-atomen