GE6 glossarium

geld

een verzameling van objecten die worden gezien als een voorstelling van verzameling welvaart

dragen gewoonlijk zelf niet veel bij aan welvaart

draagbaar, deelbaar, lang houdbaar

consumptiegoederen

afgewerkt product dat voorziet in behoefte van consument

neiging om vrij snel geconsumeerd te worden of te verslijten

=> moeten regelmatig vervangen worden

welvaart

alle consumptie goederen + alle productiemiddelen

hoe meer ze nodig zijn + hoe meer ze productiviteit verhogen => hoe meer ze welvaart verhogen

geldwaarde

hoeveelheid welvaart waarvoor eenheid geld kan ingewisseld worden uit verzameling welvaart die geld vertegenwoordigt

geldwaarde (G) = welvaart (W) / hoeveelheid geld in omloop (H)

inflatie

daling van geldwaarde

door toename geld in omloop of afname van hoeveelheid welvaart die geld vertegenwoordigt

deflatie

toename van geldwaarde

door afname hoeveelheid geld in omloop of toename hoeveelheid welvaart die geld vertegenwoordigt

spiraal

mechanisme waarbij gevolg zijn eigen oorzaak verstrekt

nationale munt

geld waarvan wordt aangenomen dat het welvaart van hele natie vertegenwoordigt

\+ervoor omwisselbaar is

productiviteit

verhouding tussen outputs (afgewerkte producten) en inputs (arbeid, middelen, kapitaal)

monetair beleid

maatregelen door regering van land genomen om monetaire waarde van nationale munt te beïnvloeden

winstmarge

verschil tussen verkoopprijs van product en de productiekosten

minimale winstmarge

laagste winstmarge waartegen producenten het voldoende voordelig achten om product te produceren

volledige werkgelegenheid

situatie waarbij alle arbeiders in dienst zijn

bandwerk

productiewijze waarbij

1) productieprocessen opgesplitst worden in kleine opeenvolgende deeltaken

2) elk van deze taken geanalyseerd + geoptimaliseerd

* door arbeiders speciaal gereedschap + specifieke instructies te geven over meest efficiënte manier om taak uit te voeren
* door specialisatie te stimuleren

standaardisatie

proces waarbij afgewerkte producten steeds meer identieke kopieën van elkaar worden

schaalvoordelen

gebruik van massaproductie om eenmalige investeringskosten te spreiden over zo veel mogelijk afgewerkte producten

(zo gemiddelde productiekost per afgewerkt product geminimaliseerd)

populaire cultuur

cultuur die aantrekkelijk en toegankelijk is voor grote massa’s mensen

racisme

idee dat mensen ingedeeld kunnen worden in rassen op basis van uiterlijk + sommige rassen zijn superieur aan andere

segregatie

poverheidsbeleid gericht op beperken van interactie tussen bevolkingsgroepen in dagelijks leven

burgerlijke vrijheden

stellen fundamentele vrijheden vast die burgers kunnen uitoefenen zonder gestraft te worden

bv vrijheid van meningsuiting, persvrijheid…

seksisme

idee dat ene geslacht superieur is aan andere

reactionisme

idee dat het wenselijk is om terug te keren naar hoe samenleving vroeger was omdat problemen uit heden daar afwezig zijn

autoritarisme

het niet respecteren van burgerlijke vrijheden

KKK

politieke organisatie met autoritaire + reactionaire ideeën gebaseerd op o.a. racisme, seksisme

\+willen deze ideeën in praktijk brengen door politieke kandidaten te steunen + terrorisme

terrorisme

praktijk van intimideren van politieke tegenstanders met geweld

etniciteit

verzameling kenmerken van bevolkingsgroep met betrekking op cultuur

bv taal, religie…

de grote depressie

langdurige diepe economische crisis 1929-1933

beurscrash

geldwaarde van aandelen dalen sterk in korte periode

beurs

plaats waar aandelen verhandeld worden

aandeel

bewijs van investering in onderneming

=> eigenaar

* = mede-eigenaar v productiemiddelen v onderneming
* recht op aandeel in waardering v onderneming in nationale munteenheid

Dow-Jones

verzameling aandelen waarvan waarde = indicatie van waarde van alle aandelen op Amerikaanse beurs

Schuldencrisis

periode: veel mensen problemen met terugbetalen v schulden aan banken

bankencrisis

periode: veel banken gaan failliet

schuldbekentenis

certificaat: geeft bank recht op geldbedrag in nationale munteenheid

moet binnen bepaalde termijn betaald worden, verhoogd met bepaalde rente

vaak ook onderpand

bankstormloop

massa’s spaarders tegelijk naar bank haasten om bewijzen v spaartegoed te ruilen voor cash

onderpand

voorwerp dat schuldeiser in beslag kan nemen indien schuld niet betaald

=> zodat schuldeiser altijd geld kan recuperen

rechtse liberaal

voorstander v nachtwakersstaat, fiscaal conservatisme, laissez faire

tegen overheid die geld bijdrukt / schulden maakt

nachtwakersstaat

staat:

* wetgevende macht alleen wetten goedkeurt om burgerlijke vrijheden te garanderen
* uitvoerende macht alleen mensen die wet overtreden arresteren en voor rechter brengen

belasting

financiële last door overheid aan (rechts-) persoon opgelegd

fiscaal conservatisme

idee: overheidsuitgaven laag te houden

=> hoge belastingen te vermijden

laissez faire

idee: overheid mag economie niet reguleren of subsidiëren

invoerheffingen

= belasting op invoeren van goederen

bedoeling: prijs v ingevoerde goederen verhogen

=> mensen ontmoedigen ze te kopen

the new deal

verkiezingsbelofte v Franklin Roosevelt:

verbindt regering => elke Amerikaanse burger comfortabel leven garanderen

praktijk: beleidsmaatregelen die circulatiesnelheid v geld + hoeveelheid geld in omloop verhogen

sociale zekerheid

verplichte verzekering tegen ouderdom, ziekte, werkloosheid voor werknemers

premies deels door werkgeven en werknemer betaald

indien dit voorvalt: recht op pensioen, ziekte-uitkering, werkloosheidsuitkering

dit betaald uit sociaal verzekeringsfonds

(= geen deel v overheidsbegroting, mag niet door overheid voor andere dingen gebruikt worden)

wetgevende vergadering

vergadering: door regering voorgestelde wetten goedkeuren vooraleer ze van kracht kunnen worden

meestal: zelf ook wetten kunnen voorstellen

verzorgingsstaat

staat: speelt belangrijke rol bij beschermen sociaal/economisch welzijn v burgers

ten koste v sommige vrijheden (nooit burgerlijk)

goudstandaard

systeem: geld in nationale munteenheid tegen vaste wisselkoers kan worden ingewisseld voor goud

buitenlandse schuld

schuld aan ander land, uitgedrukt in nationale valuta van land dat schuld moet betalen

\-terugbetalen v schulden vermindert de welvaart want

* schuld wordt onmiddelijk in welvaart betaald
* buitenlanders gebruiken nationale valuta op goederen te importeren

centrale mogenheden

coalitie landen tijdens WWI die tegen geallieerden vochten:

Oostenrijk-Hongarije, Duistland, Ottomaanse Rijk + Bulgarije (1915)

geallieerden

coalitie v landen tijdens WWI die tegen centrale mogendheden vochten:

1914: Rusland, Frankrijk, Groot-Brittannië, België, Servië, Albanië

1915: + Italië en Romenië

1917: + VS, - Rusland (vrede gesloten met CM)

Verdrag Van Versailles

vredesverdrag tussen geallieerden en duitsland


1. Duitsland = agressor in WWI
2. beperking v omvang + uitrusting v Duits strijdkrachten + marine
3. demilitarisering Rijnland


1. Duitsland: herstelbetalingen v 50 miljard goudmark

socialisme

idee: er moet genoeg zijn voor iedereen + iedereen moet eerlijk deel krijgen

2 stromingen om dit doel te bereiken:


1. sociaal democratie
2. communisme

sociaal-democratie

tak v socialisme voor democratische liberale staat

=> proletariaat verkiest socialisten voor machtsposities

=> socialisten gebruiken macht om situatie v proletariaat te verbeteren

communisme

tak v socialisme voor gemeenschappelijk bezit v productiemiddelen

praktijk: overheid bezit productiemiddelen

liberalisme

filosofische theorie: belang persoonlijke vrijheid!!

=liberaal

algemeen stemrecht voor mannen

systeem: elke volwassen man = 1 stem bij verkiezingen voor wetgevende vergadering, president (+ uitzonderlijk grondwetgevende vergadering)

staatsgreep

overname v staatsmacht door kleine groep mensen

nationalisme

politieke beweging: zelfbeschikking v specifieke etnische groep bepleiten + beleid proeberen laten goedkeuren dat van belang is voor etnishe groep

kapitalisme

manier om economie te organiseren:


1. productiemiddelen in particulier bezit
2. kapitalistische productiewijze
3. prijzen door vraag en aanbod bepaald

rechts

iemand die voor minder gelijkheid is

links

iemand die voor meer gelijkheid is

dictator

alleenheersen met absolute macht

facisme

autoritaire, antikapitalistische, nationalistische politieke filisofie

links/rechts???

\-racisme => rechts

\-uitbreiding openbare gezondheidszorg, kinderopvang, betaald verlof, verhoging ziekte- en pensioenuitkering => links

staking

collectieve weigering v arbeiders om te werken

volkenbond

=internationaal overlegorgaan

=> vrede na WWI bewaren

systeem: 2 grote machtsblokken weerhielden elkaar v oorlog te verklaren

autoritair

politieke filosofie: regering = absolute macht over burgers

liberale democratie

liberale staat: overgrote meerderheid v burgers mogen stemmen

nationaal socialisme

politieke filosofie: voor racisme + sociaal darwinisme

\-verschillenden mensenrassen = voortdurende strijd om schaarse middelen

\-strijd = wenselijk => lagere rassen wijken voor hogere

sociaal darwinisme

toepassing v Darwins evolutietheorie op samenleving

mensen strijden om dezelfde schaarse hulpbronnen

goede genen = doorslaggevend in succes in deze strijd

ideologie

systeem: overtuigingen + ideeën

=> sturen politieke actie

Lebensraum

leefruimte voor ras dat voldoende voedsel + grondstoffen moet leveren

=> ras: vermenigvuldigen + bloeien

groepsdenken

mensenlijke neiging:

\-mensen in groep indelen

\-goede/slechte eigenschappen toeschrijven

zondebok mechanisme

menselijke neiging: ten onrecht schuld geven aan groep mensen voor veel v hun problemen

NSDAP

Nationalsoziatistische Duitsche Arbeiterpartei

= duiste politieke partij voor nationaal-socialisme + geleid door Hitler

regering

mensen die staat dagelijks besturen

breed: staatsbureaucratie

beperkt: beperkte commissie die staatsbureaucratei leidt (=ministers)

Rijksdagbrandverordeningen

decreet v Hindenburg (1933):

* Duitse burgerlijke vrijheden opgeschort
* Duits federalisme opgeschort

federalisme

bestuursvorm waarbij macht verdeeld is over:

* centrale overheid
* regionale overheid

= gelijke status (geen v beide kan een beslissing v d ander terugdraaien)

sturmabteilung SA

paramilitaire vleugel v NSDAP

machtigingswet

wet goedgekeurd door duitse wetgevende vergadering (1933):

* duits parlementair systeem afgeschaft
* wetgevende macht overgedragen aan regering

grondwet

document met burgerlijke vrijheden die regering belooft te respecteren (+meestal wijze waarop staat georganiseerd wordt)

regering verbindt zich ertoe:

* geen wetten/uitvoeringsbesluiten te nemen die in strijd zijn met grondwet
* grondwet niet op eigen initiatief te wijzigen

quorum

minimum aantal mensen dat aanwezig moet zijn in wetgevende vergadering om stemming als geldig te beschouwen

führer

duits politiek ambt = bevoegdheden v regeringsleider en staatshoofd

1934-1945: Hitler

invoerbeperkingen

maatregelen die invoer v buitenlandse goederen aan banden legt

staat bepaalt welke/hoeveel buitenlandse goederen mogen worden ingevoerd

appeasement-beleid

beleid: ene land doet concessies aan ander land

verdrag v munchen

overeenkomst tussen: Duitsland, Frankrijk, Groot-britannië

=> F+GB: tsechoslowakije niet steunen in oorlog met duitsland over sudetenland

=>D: sudetenland is laatste territoriale eis

de As

verzamelnaam: Italie, Duitsland, Japan in WWII

ontleend aan uitspraak v Mussolini: alle eu landen zullen routeren rond as rome-berlijn

molotov-ribbentrop-verdrag

verdrag net voor duitse aanval op polen (1939) tussen duitsland en sovjet-unie

=> verhoogde krijgskansen v duitsnland tegen geallieerden aanzienlijk want sovjet-unie zal:

* neutraal blijven + miliatire alliantie met frankrijk verbreken
* duitsland voorzien v voedsel + grondstoffen om succesvol oorlog te voeren (niet voorkomen door geallieerde havenblokade want over land getransporteerd)

militaire superioriteit

toestand: eigen strijdkrachten = sterken-r dan die v vijand

mogelijke redenen: eigen strijdkrachten = talrijker, effectiever of beide

hoe groter, hoe sneller overwinning wordt behaald, hoe groter verliezen v vijand, hoe kleiner eigen verliezen

tactiek

zodanig inzetten = verplaatsen v troepen om zo vaak mogelijke plaatselijke militaire superioriteit te bereiken

verdedigingslinie

opstellen v troepen in lijn die vijandelijke formaties niet kunnen omzeilen

=> vermindert effect v numeriek overwicht v vijand want: op elk punt v linie kunnen aan beide kanten slechts een gelijk aantal soldaten vechten (door plaatsgebrek)

tactische reserve

= formatie achter verdedigingslinie

=> zal ingrijpen + linie zal herstellen indien deze wordt doorbroken

aanvallen in flank / rug

=> verminderen effectiviteit van vijandelijke formatie want

* meestal geen voorzieningen getroffen zijn om dergelijke aanvallen het hoofd te bieden

Zeker wanneer de verdedigers ook frontaal aangevallen worden (moeilijk om hun bestaande plannen + posities aan deze nieuwe realiteit aan te passen) want

* dergelijke aanvallen => paniek + verwarring veroorzaken
* indien verdedigers ook frontaal aangevallen worden = onmogelijk om zich veilig terug te trekken

omsingeling

= volledig omsingelen van vijandelijke formatie

=> vermindert de effectiviteit van deze formatie omdathet mogelijkheid biedt

* ze in de flank en in de rug aan te vallen


* de bevoorrading van voedsel en munitie af te snijden (zonder voldoende voedsel en munitie kunnen soldaten geen effectieve tegenstand bieden)

neutraliteit

land dat heeft beloofd geen oorlog te voeren, behalve om zijn eigen grondgebied te verdedigen

maginotlinie

uitzonderlijk sterke fortengordel aan de Franse kant van de Frans-Duitse grens

blitszkrieg

**= niet-officiële term die wordt gebruikt om tactieken met volgende eigenschappen te beschrijven:**


1. **veel, zeer mobiele + effectieve formaties => vijandelijke linie doorbreken**
2. **gebruik van deze formaties om vijandelijke achterhoede te ontwrichten (bemoeilijkt effectieve tegenreactie)**
3. **massaal troepen door de bres in de linie sturen om de tegenstander te omsingelen**

cash and carry

Amerikaanse beleid tussen september 1939 en maart 1941: tegen betaling oorlogsmateriaal aan Groot-Brittannië te leveren

lend-lease

beleid van de VS : Groot-Brittannië vanaf maart 1941 tot het einde van de oorlog vrijwel gratis van oorlogsmateriaal te voorzien.

slag om stalingrad

veldslag tussen Duitse en Sovjet-troepen rond de hedendaagse Russische stad Volgograd = duurde van augustus 1942 tot februari 1943

=> eindigde met zware Duitse nederlaag (6e duitse leger: door de Russen omsingeld + vernietigd)

operatie overlord

succesvolle geallieerde militaire operatie om voet aan de grond te krijgen in het door Duitsland bezette Frankrijk. De eerste landingen vonden plaats op D-day op 6 juni 1944.